|
अक्षि [akṣi] n. n. [अश्नुते विषयान्; अश्-क्सि, अशेर्णित् [Uṇ.3.155-6] ] अक्षिणी, अक्षीणि, अक्ष्णा, अक्ष्णः &c.
The eye (which grasps or sees objects); changed to अक्ष at the end of Bahuvrīhi comp; f. ˚क्षी when a limb of the body is indicated, as जलजाक्षी, otherwise दीर्घाक्षा वेणुयष्टिः; in Avyayī. comp. also it is changed to अक्ष, (समक्षम्, परोक्षम् &c.).
The number two; (-क्षिणी) the sun and moon. [cf. L. oculus; Ger. auge; Gr. okos, okkos, Zend ashi.] -Comp.
-आमयः an eye-disease; यथा अक्ष्यामये मुद्गौदनं निवातशय्या चेति नित्यं शय्यासनं भोजनं च विकरोति । ŚB. on [MS.1.3.32] and 1.6-81.
-कम्पः twinkling; नाक्षिकम्पं व्यतिष्ठत [R. 15.67.]
-कूटः-टकः, -गोलः, -तारा [ष. त.] the eyeball, pupil of the eye.
-गत a. a. [अक्ष्णि गतः सर्वदा भावनावशात् अक्ष्यसन्नि- कृष्टोऽपि उपस्थित इव़]
visible, present; न विभावयत्य- निशमक्षिगतामपि मां भवानतिसमीपतया [Śi 9.81.2] rankling in the eye, an eye-sore, being a thorn in the eye, hated; ˚तोहमस्य हास्यो जातः [Dk.159.]
-जाहः [ष. त.] the root of the eye.
-पक्ष्मन्, -लोमन् n. n. [ष. त.] the eyelash.
-पटलम् [ष. त.].
a coat of the eye.
a disease of the eye pertaining to this coat.
-पद् a. a. Ved. falling into the eye, hence hurtful. न हि मे अक्षिपच्चनाऽच्छान्त्सुः पञ्च कृष्टयः [Rv.1.119.6.] adv. a little, as much as a mote (as much as could fall into the eye).-भू a. [अक्ष्णो भूर्विषयः] visible, perceptible, manifest; (hence) true, real.
-भेषजम् [ष. त.] collyrium, a kind of balm (for the eyes).
-जः (जम् also) N. of a plant (पट्टिकालोध्रवृक्ष) used to heal some varieties of the eyedisease.
-भ्रुवम् [समाहारद्वन्द्व] the eye and the eyebrows taken collectively.
-विकूणितम्, -विकूशितम् [अक्षणः विकूणि- तम् लज्जादिना सम्यक् प्रसाराभावात् संकोचो यत्र] a side-look, leer, a look with the eyelids partially closed.
-श्रवस् serpent बभुरक्षिश्रवसो मुखे विशालाः [Śi.2.44.]
-संविद् perception.-सूत्रम् the line of the eyes (with reference to idols. अक्षिसूत्रावसानं च तस्याधस्तात्पदान्तकम् [Māna.9.2.92.]
-स्पन्दनम् eye twitching; [Mu.4.]
|