Dictionaries | References

मुख

   { mukha }
Script: Devanagari

मुख

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi |   | 
   See : मुँह, चेहरा, मुँह, मुँह, मुँह, मुँह, मुँह

मुख

A dictionary, Marathi and English | Marathi  English |   | 
   The mouth. S adage. मुखमस्तीति वक्तव्यं Used in reproof of one who speaks because he has a mouth. 2 The face. 3 fig. The entrance into a building; the beginning of a work &c. For other figurative senses see तोंड. 4 A means, measure, expedient. 5 S In comp. The fore, prime, or initial thing or part: also the chief, principal, or leading person. 6 In arithmetic &c. The first term of a series. 7 The opposite side to the base of any quadrilateral figure.

मुख

Aryabhushan School Dictionary | Marathi  English |   | 
   The mouth; the face. A means.

मुख

 ना.  चेहरेपट्टी , तोंडवळा , मुखचर्या , मुखमंडळ , मुखवटा ,

मुख

मराठी (Marathi) WN | Marathi  Marathi |   | 
 noun  जेथे नदी समुदात जाऊन मिळते ती जागा   Ex. मुखजवळचे पाणी खारट असते.
ONTOLOGY:
भौतिक स्थान (Physical Place)स्थान (Place)निर्जीव (Inanimate)संज्ञा (Noun)
Wordnet:
asmমোহনা
bdदैमानि महाना
benমোহনা
kanನದೀಮುಖ
kasزوٗگی
malഅഴിമുഖം
mniꯏꯇꯤꯟꯐꯝ
oriନଦୀମୁହାଣ
panਮੁਹਾਨੇ
sanनदीमुखम्
tamநதிமுகதுவாரம்
telనదీముఖం
urdدہانہ , دریاکاسرا , مہانہ
   See : तोंड, चेहरा

मुख

  न. 
  न. ( ल .) तोंडी बातमी ;' तोंडचें शब्द . ' स्वामी . कडील बहुतसे मुख आले आहे कीं , ब्राह्मण परभु येक जाले आहेत आणि तिसरा मराठे यासीहि आपल्यात सामीलक केले .' - पेद ६ . ४६ . ( सं .)
   तोंड ; ओठ , दातांचीं मुळें , दांत , जीभ , टाळा , गाल व गळा या सात अंगांच्या समुदायास मुख म्हणतात .- योर २ . ४४८ .
   पक्ष्याची चोंच .
   चेहरा ; मुद्रा ; तोंडवळा .
   ( ल . ) द्वार ; वाट ; मार्ग ; एखाद्या इमारतीचें द्वार .
   एखाद्या कामाची सुरुवार . इतर लाक्षणिक अर्थ तोंड या शब्दांत पहा .
   साधन ; करण ; उपाय ; हत्यार . ज्ञानाग्नींचेनि मुखें । जेणें जाळिलीं कर्मे अशेखें । - ज्ञा ४ . १०५ .
   ( सामासिक शब्दांत ) अग्रभाग ; मूळचा भाग ; मूळवस्तु ; मुख्य मनुष्य ; पुढारी ; अग्रेसर .
   नदी समुद्राला मिळते तो भाग , स्थल .
   ( सोनारी धंदा ) पोचे काढण्यासाठीं लोखंडी पहारेचें टोंक वळवून त्याच्या शेवटीं मुखाकृति केलेला भाग .
   गणितश्रेढीतींल पहिली संख्या .
   चतुष्कोणाच्या पायाच्या विरुद्ध बाजू . [ सं .; फ्रेजि . पोर्तु . जि . मुई ] म्ह० ( सं . ) मुखमस्तीति वक्तव्यम । ( तोंड आहे म्हणून वाटेल तें बोलावें ) सामाशब्द -
०कमल   चंद्र - न . पु . ( काव्य ) कमलाप्रमाणें किंवा चंद्राप्रमाणें सुंदर असलेलें तोंड .
०चर्या   मुखावरची चर्या मुखकळा - स्त्री . तोंडावरील ओज , तेज .
०चालन  न. ( गायन ) रागोचित गमक व अलंकार यांचा यथोक्त प्रयोग करुन गायन करणें .
०छिद्र  न. ज्वालामुखीचें तोंड ; हें कढईसारखें असतें .
०जड वि.  निबोल्या ; कमी बोलणारा . बोलोंचि नेणे मुखजड । तो येक मूर्ख । - दा २ . १ . ४९ .
०जबानी  स्त्री. तोंडी हकीकत .
०जबानीनें   क्रिवि . तोंडीं ; तोंडानें बोलून . [ सं . मुख + फा . जबान = वाचा ] टी स्त्री . मुख ; तोंड . पाहिली ब्रह्मयाची मुखटी । - कथा ७ . ११ . ५५ .
०टोप  पु. ( काव्य ). शिरस्त्राणाचा तोंडाकडील भाग . मुखंड वि . मुख्य ; पुढारी ; प्रमुख ; नायक ; म्द्दोरक्या . मुखडा पु . चेहरा ; तोंडावळा . मुखडा पाह्या उभी राहते धाउनिया । - सला २५ . [ हिं . ] मुखदाक्षिण्य न .
   भाषणशैली ; वक्तृत्व ; वाक्पाटव ; शब्दचातुर्य .
   मुखसंकोच ; एखाद्याच्या आदरार्थ किंवा भावनाविष्काराकरितां बोलण्यास घातलेला आळा .
०दुर्बल    - वि . वेळेवर विशेष बोलतां येत नसलेला ; बोलण्याचा कंटाळा असलेला ; मितभाषी ; बोलण्यास भित्रा .
०दूषिका  स्त्री. अव . मुरुम ; तारुण्यामुळें तोंडावर उठणार्‍या पुटकुळ्या .
०पट्टा  पु. 
   घोड्याच्या तोंडावरील पांढरा पट्टा .
   घोडा जिन घालून बसण्याकरतां सज्ज केला असतां त्याच्या तोंडावर येणारा चामड्याचा पट्टा ; म्होरकीचा भाग .
०परीक्षा  स्त्री. ( वैद्यक ) तोंडात उत्पन्न होणार्‍या चवीवरुन करावयाची त्रिदोषपरीक्षा . वातदोषानें तोंड गुळमट होतें , पित्तानें तिखट किंवा कडू होतें आणि कफदोषानें आंबट , मधुर असें होतें . - योर १ . २५ .
०पाक   पु तोंड उतणें ; या रोगानें तोंडांत , गालफडांत , जिभेवर लहान लहान फोड येतात व ते फुटून त्यांच्या योगानें पिवळे अथवा पांढरे चट्टे पडतात . - गृहवैद्य ४१ .
०पाठ वि.  तोंडपाठ ; मुखोद्गत .
०पृष्ठ  न. पुस्तकाचें पहिलें पान ; पुस्तकाचें अगदीं बाहेरील पान ; ( याच्यावर पुस्तकाचें नांव इ० छापलेलें असतें ). ( इं . ) कव्हर .
०प्रिय वि.  
   शरीरपोषक नसतां फक्त जिभेला गोड लागणारा ( पदार्थ ).
   साधें व पोषक असें तोंडास वीट न आणणारें ; चवदार लागणारें ( अन्न . )
०भंजन  न. एखाद्याचा नक्षा उतरणें ; लाजविणें ; रग जिरविणें ; खोड मोडणें ; घाबरविणें . [ सं . भञ्ज = मोडणें ]
०माधुर्य  न. ज्यामध्यें फार बडबडण्याची व पुष्कळ खाण्याची इच्छा उत्पन्न होते असा एक वातविकार .
०मार्जन  न. 
   तोंड धुणें .
   ( ल . ) रागावलेल्या माणसाची गोड व प्रेमाच्या शब्दांनीं केलेली मनधरणी .
   एखाद्याची त्याच्या तोंडावर खरडपट्टी काढणें ; शिवीगाळ .
   मुखमाधुर्य .
०र वि.  
   बोलका ; बडबड्या ; तोंडाळ ; फटकळ .
   आवाज काढणारा ; सनाद ; वाजणारा .
   पुढारी ; म्होरक्या . मुखरस्तत्रहन्यते [ सं . ] मुखरत्व - न . बडबड ; वाचाळता .
०रंग  पु. मुखराग पहा .
०रण   मुखरीण रणी - वि . मुख्य ; प्रमुख ; पुढारी . हरें तोषें केलें मुखरण तुला कीं रणतरी । - वामन , विराट ७ . १६१ .
०रस  पु. 
   लाळ ; थुंकी .
   ( ल . निंदार्थी ) अनिष्ट भाषण ; दुर्भाषण . ( क्रि० पाघळणें ; गळणें ).
०रा   पु ( ना . ) नथ सर्ज्याची .
०राग  पु. 
   तोंडावरील तेज ; तजेला ; कांति .
   ( नृत्य ) निरनिराळ्या भावांच्या वेळीं दाखविलें जाणारें तोंडावरील तेज . हे चार प्रकारचें . असतें - स्वाभाविक , प्रसभ , रक्त व श्याम .
०रोग  पु. 
   तोंडास होणारा रोग .
   चेहर्‍यासंबंधीं रोग . मुखरोग एकंदर ६७ आहेत . म्ह० आंब्याला आला पाड कावळ्यांचा आला मुखरोग .
०रोगी वि.  
   मुखरोगानें पछाडलेला ; मुखरोग झालेला .
   ( ल . ) दुर्मुखलेला ; खिन्नवदन ; खाणें पिणें व मंडळींत बसणें नाकारणारा , नावडणारा .
०वट   वटा वटी मुखोटा - पु .
   तोंडवळा ; चेहरा ; तोंड . इच्छा इच्छुनी पाहती मुखवट । - दावि ८ .
   चांदी , सोनें इ० ची देवाच्या मूर्तीवर लावण्याकरतां केलेली फक्त तोंडाचीच प्रतिमा ; ( व . ) मुखवट . पौराणिक नाटकांतील गणपती , रावण , नारसिंह इत्यादींची सोंगें बनविण्याकरितां त्यांच्या चेहर्‍यांच्या कागदाचा लगदा वगरेच्या आकृती करीत त्या .
   बुरखा ; सोंग .
   छातीपासून वरील शरीराचा भाग .
   कागदावर काढलेलें तोंडाचे चित्र .
   तोंडाची ढब ; चेहरेपट्टी .
०वटी  स्त्री. तोंडांत मावण्याइतकें प्रमाण .
०वस्त्र  न. 
   देवाची पूजा , नैवद्य वगैरे झाल्यावर देव वामकुक्षि करतात तेव्हां त्यांच्या मूर्तीच्या तोंडावर घालतात तें वस्त्र .
   तोंड पुसण्याचें वस्त्र .
   ग्रंथ किंवा पोथी बांधून ठेवण्याचें वस्त्र .
   मलपृष्ठ ; ग्रंथाच्या बाहेरील पान ; ( इं ) कव्हर .
   कागदाच्या पुडक्यांतील अगदीं वरचें पान .
०वाद्य  न. 
   तोंडानें वाजविण्याचें वाद्य .
   ( ल . ) बोंब ; शंख .
०वास   वासन - पु .
   तोंडाला सुवास देणारा पदार्थ . ( पान सुपारी इ० )
   चुकीनें मुखवस्त्राबद्दल उपयोग करतात .
०विलास  पु. एक पक्वान्न .
०वैवर्ण्य  न. लज्जा , भीति आश्चर्य इ० मुळें चेहर्‍याला आलेली विरुपता ; चेहर्‍यांतील बदल .
०व्रण  पु. तोंडावर उठलेला व्रण ; तोंडावर झालेली जखम .
०शुद्धि  स्त्री. जेवणानंतर तोंडाचा ओशटपणा जाण्याकरितां खावयाचे सुपारी , विडा इ० पदार्थ ; सुपारी इ० खाणें .
०श्री  स्त्री. मुखचर्या ; तोंडावरील तेज .
०संकोच  पु. 
   एखाद्याच्या समोर भीतीमुळें अगर आदरामुळें बोलावयास वाटणारा संकोच ; दबकलेपणा .
   आदरामुळें किंवा मोठेपणामुळें येणारा लाजाळूपणा .
   वचकामुळें आलेली शालीनता .
०सूद   मुक्शूत - स्त्री . ( कों . ) मुखशुद्धि पहा .
०सेक  पु. चूळ भरुन टाकलेलें पाणी ; गुळणा . असें असेल तर तो अभिषेक नव्हे . मुखसेक आहे . - भासाच्या प्रतिभा नाटकाचा मराठी अनुवाद
०स्तंभ  पु. 
   बोलतां स्तब्ध बसणें .
   ज्यामध्यें वाचा बंद होते असा एक रोग . - वि . घुम्या ; न बोलणारा . म्ह० खावयास अगडबंब म्हणावयास मुखस्तंभ . मुखिया - पु . पुढारी ; म्होरक्या . मुखरी , मुखी - स्त्री . ( राजा . ) मडकें , कापड इ० ला पडलेलें बारीक भोंक , छिद्र . मुखीं - क्रिवि . ( काव्य ) तोंडपाठ ; तोंडी . मुखें , मुखेंकरुन - क्रिवि . एखाद्याच्या योगानें ; रुपानें ; द्वारें . उदा० त्यागमुखें , अन्वयमुखें , व्यतिरेकमुखें इ
०मुखोदगत वि.  तोंडपाठ ; तोंडी . [ मुख + उदगत ]

मुख

नेपाली (Nepali) WN | Nepali  Nepali |   | 
 noun  त्यो अङ्ग जसद्वारा प्राणीले बोल्ने र खाने गर्दछ   Ex. त्यो यस्तो डराएको थियो किनभने उसको मुखबाट शब्द बाहिर निस्केको थिएन
MERO COMPONENT OBJECT:
दाँत तालु गिजा ओठ जिब्रो
ONTOLOGY:
शारीरिक वस्तु (Anatomical)वस्तु (Object)निर्जीव (Inanimate)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
थुतुनो
Wordnet:
asmমুখ
benমুখ
gujમોઢું
hinमुँह
kanಬಾಯಿ
kasٲس , چونٛٹھ
kokतोंड
malവായ
marतोंड
mniꯆꯤꯟ
oriମୁଁହ
panਮੂੰਹ
tamவாய்
telనోరు
urdمنھ , دہن ,
 noun  कुनै वस्तुको मथिल्लो वा बाहिर खुलेको भाग जहाँबाट कुनै वस्तु आदि भित्र जान्छ वा बाहिर निस्कन्छ   Ex. यस बोतलको मुख निकै सानो छ
ONTOLOGY:
भाग (Part of)संज्ञा (Noun)
Wordnet:
bdखुगा
kasگوٚل
malവായ
 noun  कुनै भवन आदिको मुख्य प्रवेश द्वार   Ex. यस किल्लाको मुख उत्तरतिर छ
ONTOLOGY:
भौतिक स्थान (Physical Place)स्थान (Place)निर्जीव (Inanimate)संज्ञा (Noun)
Wordnet:
asmমুখ
bdगाहाइ दर
kasبُتھ , رۄخ
kokतोंड
malപ്രധാന വാതില്‍
mniꯆꯡꯐꯝ
sanमुखम्
tamவாயில்
urdمنہ , مکھ
 noun  कुनै वस्तु आदिको सामुको वा अग्र भाग वा त्यो भाग जताबाट उसको उपयोग हुन्छ   Ex. यस कम्प्युटरको मुख मेरो तर्फ घुमाऊ/ मुहम्मद शाहको घर कता फर्केको छ
ONTOLOGY:
भाग (Part of)संज्ञा (Noun)
SYNONYM:
चेहेरा
Wordnet:
gujમુખ
kasرۄے
panਮੂੰਹ
urdمنہ , رخ , چہرہ
   See : अनुहार, थुतुनो, पन्ना

मुख

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English |   | 
मुख  f. n. (m.g.अर्धर्चा-दि; ifc.f(, or ). cf.[Pāṇ. 4-1, 54, 58] ) the mouth, face, countenance, [RV.] &c., &c.
   the beak of a bird, snout or muzzle of an animal, [GṛS.] ; [Mn.] ; [MBh.] &c.
दिङ्-म्°  mn. a direction, quarter (esp.ifc.cf.; mfn. turning or turned towards, facing cf.अधो-म्° also ind (अम्). cf.प्रान्-मुखम्)
ROOTS:
दिङ् म्°
   the mouth or spout of a vessel, KātyŚr.
   opening aperture, entrance into or egress out of (gen. or comp.), [MBh.] ; [Kāv.] &c.
   the mouth or embouchure (of a river), [Ragh.]
   the fore part, front, van (of an army), [TBr.] ; [MBh.]
पयो-म्°  mfn. the upper part, head, top, tip or point of anything, [VS.] ; [Br.] ; [MBh.] &c. (also mfn. in comp.cf.)
ROOTS:
पयो म्°
   the edge (of an axe), [Kāv.]
   the nipple (of a breast), [Hariv.]
   the surface, upper side, [Āryabh.] Sch.
   the chief, principal, best (ifc. = having any one or anything as chief &c.), [ŚBr.] ; [MBh.] &c.
-मुखादि   introduction, commencement, beginning (ifc. = beginning with; also cf. the use of आदि), [Br.] ; [MBh.] ; [Kāv.] &c.
ROOTS:
मुखादि
   source, cause, occasion of (gen. or comp.), [MBh.]
°खेन  n. a means (ind. by means of), [Śaṃk.]
   (in dram.) the original cause or source of the action, [Daśar.] ; [Pratāp.]
   (in alg.) the first term or initial quantity of a progression, [Col.]
   (in geom.) the side opposite to the base, the summit, ib.
   the वेद, [L.]
   rock salt, [L.]
   copper, [L.]
मुख  m. m.Artocarpus Locuchs, [L.]

मुख

The Practical Sanskrit-English Dictionary | Sanskrit  English |   | 
मुख [mukha] खु [khu] ण्डी [ṇḍī]   (खु) ण्डी A kind of weapon.

मुख

Shabda-Sagara | Sanskrit  English |   | 
मुख  mfn.  (-खः-खा-खं)
   1. First, initial.
   2. Chief, pre-eminent, principal. n. (-खं)
   1. The mouth.
   2. The face.
   3. The entrance to a house. 4. Commencement.
   5. A means, an expedient.
   6. Sound.
   7. The opening division of a drama, the first act, &c.
   8. The previous or preparatory incidents of a drama.
   9. A direction, a quarter. 10. Opening, entrance.
   11. The head, the top, the tip.
   12. The edge of any sharp instrument.
   13. Utterance.
   14. Source, cause, occasion.
   15. The Vedas, scripture.
  m.  (-खः) The beak of a bird.
   E. खन् to dig, Unādi aff. अच् with the power of ड, by which the final is rejected, मुट initial augment.
ROOTS:
खन् अच् मुट

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP