अध्यात्म [adhyātma] a. a. [आत्मन. संबद्धं, आत्मनि अधिकृतं वा] Belonging to self or person; concerning an individual.
-त्मम् ind. [आत्मानमधिकृत्य] Concerning self. -त्मम
-त्मम् ् The supreme spirit (manifested as the individual self) or the relation between the supreme and the individual soul; अक्षरं ब्रह्म परमं स्वभावोऽध्यात्ममुच्यते
[Bg.8.3] (स्वस्यैव ब्रह्मण एवांशतया जीवस्वरूपेण भावो भवनं स एव आत्मानं देहमधिकृत्य भोक्तृ- त्वेन वर्तमानोऽध्यात्मशब्देनोच्यते Śrīdhara) 'Brahman is the supreme, the indestructible; its manifestation (as an individual self) is अध्यात्म' -Telang's Bhagavadgītā;
त्मन् Egotism; कर्माण्यध्यात्मना रुद्रे यदहं ममता क्रिया
[Bhāg. 7.12.29.] Wind; स्पर्शमध्यात्मनि त्वचम्
[Bhāg.7.12.27.] ˚चेतसा
[Bg.3.3.] -Comp.
-ज्ञानम्-विद्या knowledge of the supreme spirit or आत्मन्, theosophical or metaphysical knowledge (the doctrines taught by the Upaniṣads &c.); ˚विद्या विद्यानां वादः प्रवदतामहम्
[Bg.1.32] (अध्यात्मविद्या न्यायवैशेषिकमते देहभिन्नत्वेन, सांख्यादिमते प्रकृतिभिन्नत्वेन आत्मनः स्वरूपादिप्रतिपादिका, वेदान्तिमते तु ब्रह्माभिन्नत्वेन इति भेदः; सर्वेषां मतेऽपि आत्मतत्त्वज्ञानरूपत्वात्तस्या अध्यात्मविद्यात्वम्.). त्रयी विग्रह- वत्येव सममध्यात्मविद्यया
[M.1.14;] -वृश्-विद् n. n. [अध्यात्मं पश्यति वेत्ति वा] one proficient in this knowledge; न ह्यन- ध्यात्मवित्कश्चित् क्रियाफलमुपाश्रुते
[Ms.6.82.] -योगः [आत्मानं क्षेत्रज्ञमधिकृत्य योगः] concentration of the mind on the Ātman drawing it off from all objects of sense.
-रति a. a. [स. ब.] one who delights in the contemplation of the supreme spirit; अध्यात्मरतिरासीनो निरपेक्षो निरामिषः । आत्मनैव सहायेन सुखार्थी विचरेदिह ॥
[Ms.6.49.] -रामायणम् N. N. of a Rāmāyaṇa which treats of the relation between the supreme and the individual soul, while it narrates Rāma's story. It forms part of the Brahmāṇḍa Purāṇa.