महा [mahā] A cow.
महा [mahā] The substitute of महत् at the beginning of Karmadhāraya and Bahuvrīhi compounds, and also at the beginning of some other irregular words. (Note: The number of compounds of which महा is the first member is very large, and may be multiplied ad infinitum. The more important of them, or such as have peculiar significations, are given below.) -Comp.
-अक्षः an epithet of Śiva. ˚पटलिक a chief keeper of archives. -अङ्गa. huge, bulky.
(ङ्गः) a camel.
a kind of rat.
N. N. of Śiva.
-अञ्जनः N. N. of a mountain.
-अत्ययः a great danger or calamity.
-अध्वनिक a. a. 'having gone a long way', dead.
-अध्वरः a great sacrifice.
very valuable, very costly; महार्हशय्यापरिवर्तनच्युतैः स्वकेशपुष्पैरपि या स्म दूयते
[Ku.5.12.] invaluable, inestimable; महार्हशयनोपेत किं शेषे निहतो भुवि
[Rām.6.19.] 2. (-र्हम्) white sandal-wood.
-अवरोहः the fig-tree.-अशनिध्वजः a great banner in the form of the thunderbolt; जहार चान्येन मयूरपत्रिणा शरेण शक्रस्य महाशनि- ध्वजम्
[R.3.56.] -अशन a. a. voracious, gluttonous;
[Mb. 4.] -अश्मन् m. m. a precious stone, ruby.
-अष्टमी the eighth day in the bright half of Āśvina sacred to Durgā; आश्विने शुक्लपक्षस्य भवेद् या तिथिरष्टमी । महाष्टमीति सा प्रोक्ता ......
-असिः a large sword.
-असुरी N. N. of Durgā.-अह्नः the afternoon.
-आकार a. a. extensive, large, great.
an epithet of Śiva.
of Viṣṇu.
a cock.
-योनिः f. f. excessive dilation of the female organ.
-रक्तम् coral.
-रङ्गः a large stage.
रजतम् gold; उच्चैर्महारजतराजिविराजितासौ
[Śi.4.28.] the thorn-apple.
रजनम् safflower.
gold.
turmeric; तस्य हैतस्य पुरुषस्य रूपं यथा महारजनं वासः
[Bṛi. Up.2.3.6.] रत्नम् a precious jewel; वज्रं मुक्ता प्रवालं च गोमेदश्चेन्द्रनीलकः ॥ वैडूर्यः पुष्करागश्च पाचिर्माणिक्यमेव च । महारत्नानि चैतानि नव प्रोक्तानि सूरिभिः ॥
[Śukra.4.155-56.] रथः a great chariot.
a great warrior or hero; द्रुपदश्च महारथः
[Bg.1.4;] कुतः प्रभावो धनंजयस्य महारथजयद्रथस्य विपत्तिमुत्पादयितुम्
[Ve.2;] दशरथः प्रशशास महारथः
[R.9.1;] [Śi.3.22;] (a महारथ is thus defined: एको दशसहस्राणि योधयेद्यस्तु धन्विनाम् ॥ शस्त्रशास्त्र- प्रवीणश्च विज्ञेयः स महारथः ॥).
desire, longing; cf. मनोरथ.-रवः a frog.
-रस a. a. very savoury.
(सः) a sugarcane.
quicksilver.
a precious mineral.
the fruit of the date tree.
any one of the eight substances given below: दरदः पारदं शस्ये वैक्रान्तं कान्तमभ्रकम् । माक्षिकं विमलश्चेति स्युरेतेऽष्टौ महारसाः ॥ (-सम्) sour ricewater.
राजः a great king, sovereign or supreme ruler; पञ्चाशल्लक्षपर्यन्तो महाराजः प्रकीर्तितः
[Śukra.1.184.] a respectful mode of addressing kings or other great personages (my lord, your majesty, your highness); इति सत्यं महाराज बद्धोऽस्म्यर्थेन कौरवैः
[Mb.] a deified Jaina teacher.
a fingernail. ˚अधिराजः a universal emperor, paramount sovereign. ˚चूतः a kind of mango tree.
-राजिकः N. N. of Viṣṇu.
-राजिकाः (m. pl.) an epithet of a class of gods (said to be 22 or 236 in number.).
-राज्यम् the rank or title of a reigning sovereign.
राज्ञी the reigning or chief queen, principal wife of a king.
N. N. of Durgā.
-रात्रम् midnight, dead of night.
-रात्रिः, -त्री f. f.
see महाप्रलय; ब्रह्मणश्च निपाते च महाकल्पो भवेन्नृप । प्रकीर्तिता महारात्रिः.
midnight.
the eighth night in the bright half of Āśvina.
-राष्ट्रः 'the great kingdom', N. of a country in the west of India, the country of the Marāṭhās.
the people of Mahārāṣṭra; the Marāṭhās (pl.). (-ष्ट्री) N. of the principal Prākṛita; dialect, the language of the people of the Mahārāṣṭra; cf. Daṇḍin: महाराष्ट्राश्रयां भाषां प्रकृष्टं प्राकृतं विदुः
[Kāv.1.34.] -रिष्टः a kind of Nimba tree growing on mountains.-रुज्,
-ज a. a. very painful.
-रुद्रः a form of Śiva.
-रुरुः a species of antelope.
-रूप a. a. mighty in form.
(पः) an epithet of Śiva.
resin.
-रूपकम् a kind of drama.
-रेतस् m. m. an epithet of Śiva.
-रोगः a dangerous illness, grievous malady; (these are eight: उन्मादो राजयक्ष्मा च श्वासस्त्वग्दोष एव च । मधुमेहश्चाश्मरी च तथो- दरभगन्दरौ ॥).
-रौद्र a. a. very dreadful. (-द्री) an epithet of Durgā.
-रौरवः N. N. of one of the 21 hells;
[Ms.4.88-9.] आचार्यः a great teacher.
an epithet of Śiva.-आढ्य a. wealthy, very rich. (-ढ्यः) the Kadamba tree.-आत्मन् a.
लक्ष्मी the great Lakṣmī, or Śakti of Nārāyaṇa; सेवे सैरिभमर्दिनीमिह महालक्ष्मीं सरोजस्थिताम्.
a young girl who represents the goddess Durgā at the Durgā festival.
लयः a great world destruction.
the Supreme Being (महदादीनां लयो यस्मिन्).
-लिङ्गम् the great Liṅga or Phallus. (-ङ्गः) an epithet of Śiva.
-लोलः a crow.-लोहम् a magnet.
-वंशः N. N. of a wellknown work in Pali (of the 5th century).
-वक्षस् m. m. epithet of Śiva.-वनम् a large forest in Vṛindāvana.
-वरा Dūrvā grass.हः 'the great boar', an epithet of Viṣṇu in his third or boar incarnation.
-वर्तनम् high wages;
वल्ली the Mādhavī creeper.
a large creeping plant.-वसः the porpoise.
-वसुः silver; Gīrvāṇa.
वाक्यम् a long sentence.
any continuous composition or literary work.
a great proposition, principal sentence; such as तत्त्वमसि, ब्रह्मैवेदं सर्वम् &c.
a complete sentence (opp. अवान्तरवाक्य q. v.); न च महावाक्ये सति अवान्तरवाक्यं प्रमाणं भवति ŚB. on
[MS.6.4.25.] -वातः a stormy wind, violent wind; महावातातैर्महिषकुलनीलैर्जलधरैः
[Mk.5.22.] -वादिन् m. m. a great or powerful disputant.
वायुः air (as an element).
stormy wind, hurricane, tempest.
-वार्तिकम् N. N. of the Vārtikas of Kātyāyana on Pāṇini's Sūtras.
-विडम् a kind of factitious salt.
-विदेहा N. N. of a certain वृत्ति or condition of the mind in the Yoga system of philosophy.
-विद्या the great lores; काली तारा महाविद्या षोडशी भुवनेश्वरी । भैरवी छिन्नमस्ता च विद्या धूमवती तथा । बगला सिद्धविद्या च मातङ्गी कमला- त्मिका । एता दश महाविद्याः ... ॥
-विपुला a kind of metre.-विभाषा a rule giving a general option or alternative; इति महाविभाषया साधुः.
-विषः a serpent having two mouths.
-विषुवम् the vernal equinox. ˚संक्रान्तिः f. the vernal equinox (the sun's entering the sign Aries).
-विस्तर a. a. very extensive or copious.
-वीचिः N. N. of a hell.
वीरः a great hero or warrior.
a lion.
the thunderbolt of Indra.
an epithet of Viṣṇu.
of Garuḍa.
of Hanumat.
a cuckoo.
a white horse.
a sacrificial fire.
a sacrificial vessel.
a kind of hawk. ˚चरितम् N. of a celebrated drama by Bhavabhūti.
-वीर्य a. a. of great valour, very powerful.
(र्यः) N. of Brahman.
the Supreme Being. (-र्या) the wild cotton shrub.
an epithet of संज्ञा, the wife of the sun.
-वृषः a great bull.
-वेग a.
very swift or fleet.
(गः) great speed, excessive velocity.
an ape.
the bird Garuḍa.
-वेघः a particular position of hands or feet (in the practice of Yoga).
-वेल a. a. billowy.
a great disease.
a very bad kind of leprosy (black leprosy).
-व्याहृतिः f. f. a great mystical word,i. e. भूर्, भुवस् and स्वर्.
-व्रत a. a. very devotional, rigidly observing vows.
high-souled, high-minded, magnanimous, noble; अयं दुरात्मा अथवा महात्मा कौटिल्यः
[Mu.7;] द्विषन्ति मन्दाश्चरितं महात्मनाम्
[Ku.5.75;] [U.1.49;] प्रकृतिसिद्धमिदं हि महात्मनाम्
[Bh.1.63.] illustrious, distinguished, exalted, eminent; किमाचाराः किमाहाराः क्व च वासो महात्मनाम्
[Mb.3.] 1.4.
mighty (महाबल); अथायमस्यां कृतवान् महात्मा लङ्केश्वरः कष्टमनार्यकर्म
[Rām.5.9.74.] (-m.)
(तम्) a great vow, a great religious observance; a vow for not taking even water for a month; महाव्रतं चरेद्यस्तु
[Mb.12.35.22] (com. महाव्रतं मासमात्रं जलस्यापि त्यागः).
any great or fundamental duty; प्राणैरपि हिता वृत्तिरद्रोहो व्याजवर्जनम् । आत्मनीव प्रियाधानमेतन्मैत्रीमहाव्रतम्
[Mv.5.59;] क्रतौ महाव्रते पश्यन् ब्रह्मचारी- त्वरीरतम्
[N.17.23.] -व्रतिन् m. m.
a devotee, an ascetic.
शक्तिः an epithet of Śiva.
of Kārtikeya.
-शङ्कुः the sine of the sun's elevation.
शङ्खः a great conch-shell; पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं
[Bg.1.15;] महाशङ्खमयी माला ताराविद्याजपे प्रिया Tantra.
the temporal bone, forehead.
a human bone.
a particular high number.
one of Kubera's treasures.-शठः a kind of thorn-apple.
-शब्द a. a. making a loud sound, very noisy, boisterous.
-शल्कः a kind of seacrab or prawn;
[Ms.3.272.] -शालः a great householder.-शालिः a kind of large and sweetsmelling rice.-शाल्वणम् ('great fomentation') N. of a remedy;
[Suśr.] exercising great power.
whose commands are great; त्रैलोक्यघिपतित्वमेव विरसं यस्मिन् महा- शासने
[Bh.3.8.] (नम्) the knowledge of Brahma as expounded in the Upaniṣadas.
great order of government.
-शिरस् m. m. a kind of serpent.
-शिवरात्रिः N. N. of a festival on the 14th day of the dark half of Māgha,
-शुक्तिः f. f. a pearl-shell.
-शुक्ला an epithet of Sarasvatī.
-शुभ्रम् silver.
-शूद्रः (-द्री f. f.)
a Sūdra in a high position.
a cowherd.
an upper servant. (-द्री) a female cow-keeper. (-द्रा) a Śudra woman in a high position.
-शून्यम् a particular mental condition of a Yogin.
शृङ्गः a species of stag.
the शरभ animal.
-श्मशानम् an epithet of Benares.
-श्यामा the Sissoo tree. (Mar. शिसवी).
श्रमणः an epithet of Buddha.
a Jain monk.
-श्लक्ष्णा sand.
-श्वासः a kind of asthma.
श्वेता an epithet of Sarasvatī.
of Durgā.
white sugar.
-संहिता great combination.
-संक्रान्तिः f. f. the winter solstice.
-सती a very chaste woman.
-सत्ता absolute existence.
-सत्यः an epithet of Yama.
the Supreme Spirit; युगपत्तु प्रलीयन्ते यदा तस्मिन् महात्मनि
[Ms.1.54.] the great principle, i. e. intellect of the Sāṅkhyas. (महात्मवत् means the same as महात्मन्).
-आनकः a kind of large drum.
noble.
very strong or powerful.
just, righteous.
(त्त्वः) a large animal.
N. N. of Sākyamuni.
an epithet of Kubera.-संधिविग्रहः the office of the minister of peace and war.
-सन्नः an epithet of Kubera.
-सन्निः m. m. (in music) a kind of measure.
-समुद्रः the great ocean.-सर्गः a great or completely new creation (after a complete destruction of the world).
-सर्जः the breadfruit or jack-tree.
-साधनभागः a great executive officer.-सांतपनः a kind of very rigid penance; see
[Ms.11.] 218.
-सांधिविग्रहिकः a minister of peace and war.-सामन्तः a great vassal.
-सामान्यम् the widest generality.
-सारः a kind of Khadira tree.
-सारथिः an epithet of Aruṇa.
-साहसम् great violence or outrage, great audacity.
-साहसिकः a dacoit, highwayman, a daring robber.
-सिंहः the fabulous animal called Śarabha.-सिद्धिः f. a kind of magical power.
सुखम् great pleasure.
copulation. (-खः) a Buddha.
-सुगन्धम् a fragrant unguent.
-सुगन्धिः a kind of antidote.
-सुभिक्षम् good times.
-सूक्तः the composer of the great Sūktas or hymns of the 1th Maṇḍala of the Ṛigveda.
-सूतः a military drum.
सेनः an epithet of Kārtikeya; महासेन- प्रसूतिं तद्ययौ शरवणं महत्
[Rām.7.16.1.] the commander of a large army. (-ना) a great army.
-स्कन्धः a camel.
-स्थली the earth.
-स्थानम् a great position.-स्नेहः a combination of the 4 kinds of fat.
-स्मृतिः the Ṣaḍaṅgas and Smṛitis; महास्मृतिं पठेद्यस्तु तथैवानुस्मृतिं शुभाम्
[Mb.12.2.3.] -स्रोतस् n. n. the bowels.
-स्वनः a kind of drum.
-हविस् n. n. clarified butter.
-हासः a loud or boisterous laughter, cachinnation.
-हिमवत् m. m. N. of a mountain.
-ह्रस्वा N. N. of a plant (Mar. कुहिली).
आनन्दः, नन्दः great joy or bliss.
especially, the great bliss of final beatitude.
(न्दा) spirituous liquor.
a festival on the ninth day in the bright half of Māgha.
-आपगा a great river.
-आरम्भ a. a. undertaking great works, enterprizing. (-म्भः) any great enterprize.
आलयः a temple in general.
a sanctuary, an asylum.
a great dwelling.
a place of pilgrimage.
the world of Brahman.
the Supreme Spirit.
a tree &c. sacred to a deity.
N. N. of a particular dark fortnight.
पितृश्राद्ध in the month of Bhādrapada. (-या) N. of a particular deity.
-आशय a. a. highsouled, nobleminded, magnanimous, noble; दैवात् प्रबुद्धः शुश्राव वराहो हि महाशयः Ks; राजा हिरण्यगर्भो महाशयः
[H.4;] see महात्मन्.
(यः) a noble-minded or magnanimous person; महाशयचक्रवर्ती
[Bv.1.7.] the ocean. -आस्पदa.
occupying a great position.
mighty, powerful.-आहवः a great or tumultuous fight.
magnanimous, noble-minded, high-souled, noble; मही महेच्छः परिकीर्य सूनौ
[R.18.33.] having lofty aims or aspirations, ambitious; विद्यावतां महेच्छानां ...... नाश्रयः पार्थिवं विना
[Pt.1.37.] अनसम् a heavy carriage.
cooking utensils. (-सी) a kitchen-maid. (-सः,
-सम्) a kitchen; सूपानस्य करिष्यामि कुशलोऽस्मि महानसे
[Mb.4.2.2.] -अनिलः a whirlwind; महानिलेनेव निदाघजं रजः
[Ki.14.59.] इन्द्रः 'the great Indra', N. of Indra; इयं महेन्द्रप्रभृतीनधिश्रियः
[Ku.5.53;] [R.13.2;] [Ms.7.7.] a chief or leader in general.
N. N. of a mountain range; पतिर्महेन्द्रस्य महोदधेश्च
[R.6.54;4.39,43.] ˚चापः rain-bow. ˚नगरी N. of Amarāvatī, the capital of Indra. ˚मन्त्रिन् m. an epithet of Bṛihaspati. ˚वाहः the elephant Airāvata; महेन्द्रवाहप्रतिमो महात्मा
[Mb.9.17.52.] -इभ्य a. a. very rich.
-इषुः a great archer; अधिरोहति गाण्डीवं महेषौ
[Ki.13.16.] -इष्वासः a great archer, a great warrior; अत्र शूरा महेष्वासा भामार्जुनसमा युधि
[Bg.1.4.] -ईशः, -ईशानः N. N. of Śiva; महेशस्त्वां धत्ते शिरसि रसराजस्य जयिनीम् Udb. ˚बन्धुः the Bilva tree.
-ईशानी N. N. of Pārvatī.
ईश्वरः a great lord, sovereign; महेश्वरस्त्र्यम्बक एव नापरः R.; गोप्तारं न निधीनां कथयन्ति महेश्वरं विबुधाः
[Pt.2.74.] a god (opp. प्रकृति).
the Supreme Being (परमात्मा); मायां तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम्
[Śvet. Up.4.1.] ˚सखः N. of Kubera; यया कैलासभवने महेश्वरसखं बली
[Mb.9.11.55.] (री) N. of Durgā.
a kind of bell-metal.
-उक्षः (for उक्षन्) a large bull; a full grown or strong bull; महोक्षतां वत्सतरः स्पृशन्निव
[R.3.32;4.22;6.72;] [Śi.5.63.] -उत्पलम् a large blue lotus. (-लः) the Sārasa bird.
उत्सवः a great festival or occasion of joy; नयनविषयं जन्मन्येकः स एव महोत्सवः
[Māl.1.36.] the god of love. -उत्साहa. possessed of great energy, energetic, persevering; अहं च कर्णं जानामि ...... सत्यसंधं महोत्साहं ......
[Mb.3.91.2.] (हः) perseverance.
great pride; ये जात्यादिमहो- त्साहान्नरेन्द्रान्नोपयान्ति च । तेषामामरणं भिक्षा प्रायश्चितं विनिर्मितम् ॥
[Pt.1.38.] उदधिः the great ocean; महोदधेः पूर इवेन्दु- दर्शनात्
[R.3.17.] an epithet of Indra. ˚जः a conchshell, shell.
-उदय a. a. very prosperous or lucky, very glorious or splendid, of great prosperity.
(यः) (a) great elevation or rise, greatness, prosperity; नन्दस्त्वतीन्द्रियं दृष्ट्वा लोकपालमहोदयम्
[Bhāg.1.28.1;] अपवर्ग- महोदयार्थयोर्भुवमंशाविव धर्मयोर्गतौ
[R.8.16.] (b) great fortune or good luck. (c) greatness, pre-eminence.
final beatitude.
a lord, master.
N. N. of the district called Kānyakubja or Kanouja; see App.
N. N. of the capital of Kanouja.
sour milk mixed with honey.
= महात्मन् q. v.; संसक्तौ किमसुलभं महोदयानाम
[Ki.7.27.] ˚पर्वन् a time of union of the middle of श्रवण नक्षत्र and the end of व्यतिपात (generally in the month of माघ or पौष at the beginning of अमावास्या).
-उदर a. a. big-bellied, corpulent.
(रम्) a big belly.
dropsy.-उदार a.
very generous or magnanimous.
mighty, powerful.
-उद्यम a. a. = महोत्साह q. v.; महोद्यमाः कर्म समा- रभन्ते.
-उद्योग a. a. very industrious or diligent, hardworking.
-उद्रेकः a particular measure (= 4 प्रस्थs).-उन्नत a. exceedingly lofty. (-तः) the palmyra tree.-उन्नतिः f. great rise or elevation (fig. also), high rank.
-उपकारः a great obligation.
-उपाध्यायः a great preceptor, a learned teacher.
-उरगः a great serpent; वपुर्महोरगस्येव करालफणमण्डलम्
[R.12.98.] -उरस्क a. a. broad-chested. (-स्कः) an epithet of Śiva.
-उर्मिन् m. m. the ocean; ततः सागरमासाद्य कुक्षौ तस्य महोर्मिणः
[Mb.3.2.17.] उल्का a great meteor.
a great fire-brand.-ऋत्विज् m. 'great priest', N. of the four chief sacrificial priests.
-ऋद्धि a. a. very prosperous, opulent. (-f.) great prosperity or affluence.
of great prowess, dignified, noble, glorious, magnanimous, exalted, illustrious; ग्रहीतुमार्यान् परिचर्यया मुहुर्महानु- भावा हि नितान्तमर्थिनः
[Śi.1.17;] [Ś.3.] virtuous, righteous, just.
ऋषिः a great sage or saint; यस्मादृषिः परत्वेन महांस्त- स्मान्महर्षयः; (the term is applied in
[Ms.1.34] to the ten Prajāpatis or patriarchs of mankind, but it is also used in the general sense of 'a great sage').
N. N. of Sacute;iva.
of Buddha.
-ओघ a. a. having a strong current.
-घः a very large number; शतं खर्व- सहस्राणां समुद्रमभिधीयते । शतं समुद्रसाहस्रं महौघमिति विश्रुतम् ॥
[Rām.6.28.37.] -ओष्ठ (महोष्ठ) a. a. having large lips. (-ष्ठः) an epithet of Śiva.
-ओजस् a. a. very mighty or powerful, possessed of great splendour or glory; महौजसा मानधना धनार्चिताः
[Ki.1.19.] (-m.) a great hero or warrior, a champion. (-n.) great vigour.
-ओजसम् the discus of Viṣṇu (सुदर्शन). (-सी) N. of plant (Mar. कांगणी).
-ओदनी Asparagus Racemosus (Mar. शतावरी).
a very efficacious medicinal plant, a sovereign drug.
the Dūrvā grass.
N. N. of various plants ब्राह्मी, श्वेतकण्टकारी, कटुका, अतिविष &c. ˚गणः a collection of great or medicinal herbs: पृश्निपर्णी श्यामलता भृङ्गराजः शतावरी । गुड्चा सहदेवी च महौषधिगणः स्मृतः ॥ cf. also सहदेवी तथा व्याघ्री बला चातिबला त्वचा । शङ्खपुष्पी तथा सिंही अष्टमी च सुवर्चला ॥ महौषध्यष्टकं प्रोक्तं... .
औषधम् a sovereign remedy, panacea.
ginger.
garlic.
a kind of poison (वत्सनाभ).
कच्छः the sea.
N. N. of Varuṇa.
a mountain.
-कन्दः garlic.-कपर्दः a kind of shell.
कपित्थः the Bilva tree.
red garlic.
-कम्बु a. a. stark naked. (-म्बुः) an epithet of Śiva.
large-handed.
having a large revenue.
-कर्मन् a. a. doing great works. (-m.) an epithet of Śiva.
-कला the night of the new moon.
-कल्पः a great cycle of time (1 years of Brahman);
[Bhāg.7.15.69.] कविः a great poet, a classical poet, such as कालिदास, भवभूति, बाण, भारवि &c.
an epithet of Śukra.
-कषायः N. N. of a plant (Mar. कायफळ).
-कान्तः an epithet of Śiva. (-ता) the earth.-काय a. big-bodied, big, gigantic, bulky.
(यः) an elephant.
of a being attending on Śiva (= नन्दि).
-कारुणिक a. a. exceedingly compassionate.
-कार्तिकी the night of full-moon in the month of Kārtika.
कालः a form of Śiva in his character as the destroyer of the world; महाकालं यजेद्देव्या दक्षिणे धूम्रवर्णकम् Kālītantram.
N. N. of a celebrated shrine or temple of Śiva (Mahākāla) (one of the 12 celebrated Jyotirliṅgas) established at Ujjayinī (immortalized by Kālidāsa in his Meghadūta, which gives a very beautiful description of the god, his temple, worship &c., together with a graphic picture of the city; cf.
[Me.3-38;] also
[R.6.34] ); महाकालनिवासिनं कालीविलासिनमनश्वरं महेश्वरं समाराध्य
[Dk.1.1.] N. N. of a kind of gourd.
N. N. of Śiva's servant (नन्दि). ˚पुरम् the city of Ujjayinī. ˚फलम् a red fruit with black seeds; पक्वं महाकालफलं किलासीत्
[N.22.29.] -काली an epithet of Durgā in her terrific form.
-काव्यम् a great or classical poem; (for a full description of its nature, contents &c., according to Rhetoricians see
[S. D.559] ). (The number of Mahākāvyas is usually said to be five: रघुवंश, कुमारसंभव, किरातार्जुनीय, शिशुपालवध and नैषधचरित or six, if मेघदूत a very small poem or खण़्डकाव्य be added to the list. But this enumeration is apparently only traditional, as there are several other poems, such as the भट्टिकाव्य, विक्रमाङ्कदेवचरित, हरविजय &c. which have an equal claim to be considered as Mahākāvyas).-कीर्तनम् a house.
-कुमारः the eldest son of a reigning prince, heir-apparent.
-कुल, -कुलीन a. a. of noble birth or descent, sprung from a noble family, nobly born. (-लम्) a noble birth or family, high descent.
-कुहः a species of parasitical worm.
-कृच्छ्रम् a great penance.-केतुः N. of Śiva.
केशः, कोशः an epithet of Śiva.
a large sheath.
-क्रतुः a great sacrifice; e. g. a horse-sacrifice; तदङ्गमग्ऱ्यं मघवन् महाक्रतोरमुं तुरङ्गं प्रतिमोक्तुमर्हसि
[R.3.46.] -क्षत्रपः a great satrap.
-क्षीरः sugar-cane.-क्षीरा f. a She-buffalo; Nighaṇṭaratnākara.
-खर्वः, -र्वम् a high number (ten billions ?).
-गजः a great elephant; see दिक्करिन्.
-गणपतिः a form of the god Gaṇeśa.
-गदः fever.
-गन्ध a. a. exceedingly fragrant. (-न्धः) a kind of cane. (-न्धम्) a kind of sandalwood. (-न्धा) N. of Chāmuṇḍā.
-गर्दभगन्धिका N. N. of a plant, भारङ्गी.
-गल a. a. longnecked.
-गवः Bos gavaeus.
-गुण a. a. very efficacious, sovereign (as a medicine); त्वया ममैष संबन्धः कपिमुख्य महागुणः
[Rām.5.1.12.] (-णः) a chief quality, cardinal virtue.
-गुरुः a highly respectable or venerable person; (these are three, the father, mother and preceptor; पिता माता तथाचार्यो महागुरुरिति स्मृतः).
-गुल्मा the Soma plant.-गृष्टिः f. a cow with a large hump.
(वः) a worthy or respectable person.
(pl.) people of a religious sect in Mahārāṣtra founded by Chakradhara in the 13th century.
ग्रहः an epithet of Rāhu.
the sun; महाग्रहग्राहविनष्टपङ्कः
[Rām.5.5.6.] -ग्रामः N. of the ancient capital of Ceylon, the modern Māgama.
ग्रीवः a camel.
-ग्रीविन् m. m. a camel.
-घूर्णा spirituous liquor.
-घृतम् ghee kept for a long time (for medicinal purposes).
-घोष a. a. noisy, loud-sounding. (-षम्) a market, fair. (-षः) a loud noise, clamour.
-चक्रम् the mystic circle in the शाक्त ceremonial.
-चक्रवर्तिन् m. m. a universal monarch.-चण्डा N. of Chāmuṇḍā.
-चपला a kind of metre.-चमूः f. a large army.
-छायः the fig-tree.
-जटः जटा a great braid of hair.
the matted hair of Śiva.
-जत्रु a. a. having a great collar-bone. (-त्रुः) an epithet of Śiva.
जनः a multitude of men, a great many beings, the general populace or public; महाजनो येन गतः स पन्थाः
[Mb.3.313.] 117; आगम्य तु ततो राजा विसृज्य च महाजनम् 6.98.25.
the populace, mob; विलोक्य वृद्धोक्षमधिष्ठितं त्वया महाजनः स्मेरमुखो भविष्यति
[Ku.5.7.] a great man, a distinguished or eminent man; महाजनस्य संसर्गः कस्य नोन्नतिकारकः । पद्मपत्रस्थितं तोयं धत्ते मुक्ताफलश्रियम्
[Pt.3.6.] the chief of a caste or trade.
a merchant, tradesman.
-जवः an antelope.-जातीय a.
rather large.
of an excellent kind.-जालिः,
-ली N. N. of a plant (Mar. सोनामुखी)
a very learned man.
a great sage.
-ज्यैष्ठी the day of fullmoon in the month of Jyeṣṭha; ताभिर्दृश्यत एष यान् पथि महाज्यैष्ठीमहे मन्महे
[N.15.89;] पूर्णिमा रविवारेण महाज्यैष्ठी प्रकीर्तिता
[Agni P.121.63.] -ज्वरः great affliction.
-ज्वाल a. a. very brilliant or shining.
(लः) N. of Śiva.
-डीनम् a kind of flight; 'यानं महाडीनमाहुः पवित्रामूर्जितां गतिम्'
[Mb.8.41.27] (com.).
a great ascetic.
-तलम् N. N. of one of the seven lower regions; see पाताल.
-तारा N. N. of a Buddhist goddess.
-तिक्तः theNimba tree.
-तिथिः the 6th day of a lunation. -तीक्ष्णa. exceedingly sharp or pungent. (-क्ष्णा) the markingnut plant.
possessed of great lustre or splendour.
very vigorous or powerful, heroic. (-m.)
a hero, warrior.
fire.
an epithet of Kārtikeya. (-n.) quick-silver.
-त्याग, -त्यागिन् a. a. very generous. (-m.) N. of Śiva.
-दंष्ट्रः a species of big tiger.
अन्तकः death.
दन्तः an elephant with large tusks.
दण्डः a long arm.
a severe punishment.
-दशा the influence exercised (over a man's destiny) by a predominant planet.-दानम् the gift of gold equal to one's own weight; अथातः संप्रवक्ष्यामि महादानस्य लक्षणम्.
-दारु n. n. the devadāru tree.
-दुर्गम् a great calamity;
[Pt.] -दूषकः a kind of grain.
(वी) N. of Pārvatī.
the chief queen.
-द्रुमः the sacred fig-tree.
-द्वारम् a large gate, the chief or outer gate of a temple. -धनa.
rich.
expensive, costly; हेमदण्डैर्महाधनैः
[Rām.7.] 77.13.
(नम्) gold.
incense.
a costly or rich dress.
agriculture, husbandry.
anything costly or precious.
great booty.
a great battle (Ved.).-धनुस् m. an epithet of Śiva.
धातुः gold.
lymph.
N. N. of Meru.
-धी a. a. having a great understanding.
-धुर्यः a full-grown draught ox.
-ध्वनिक a. a. dead.
-नग्नः an athlete; Buddh.
-नटः an epithet of Śiva; महानटः किं नु ...... तनोति ...... साम्प्रतमङ्गहारम्
[N.22.7;] महानटबाहुनेव बद्धभुजाङ्केन
[Vās.] नदी a great river, such as Gaṅgā, Kṛiṣṇā; मन्दरः पर्वतश्चाक्षो जङ्घा तस्य महानदी
[Mb.8.34.2;] संभूयाम्भोधिमभ्येति महानद्या नगापगा
[Śi.2.1.] N. N. of a river falling into the bay of Bengal.
नन्दा spirituous liquor.
N. N. of a river.
ninth day of the bright half of the month of Māgha; माघमासस्य या शुक्ला नवमी लोकपूजिचा । महानन्देति सा प्रोक्ता ... .
-नरकः N. N. of one of the 21 hells.
-नलः a kind of reed.
-नवमी the ninth day in the bright half of Āśvina, sacred to the worship of Durgā ततोऽनु नवमी यस्मात् सा महानवमी स्मृता.
-नाटकम् 'the great drama', N. of a drama, also called Hanumannāṭaka, (being popularly ascribed to Hanumat); thus defined by
[S. D.] : एतदेव यदा सर्वैः पताकास्थानकैर्युतम् । अङ्कैश्च दशभिर्धीरा महानाटकमूचिरे ॥
-नाडी sinew, tendon.
नादः a loud sound, uproar.
a great drum.
a thunder-cloud.
a shell.
an elephant.
the ear.
an epithet of Śiva. (-दम्) a musical instrument.
नाम्नी N. of a परिशिष्ट of Sāmaveda.
(pl.) N. of 9 verses of Sāmaveda beginning with विदा मघवन् विदा.
अन्धकारः thick darkness.
gross (spiritual) ignorance.
-अन्ध्राः (pl.) N. of a people and their country.
-अन्वय, -अभिजनa. nobly-born, of noble birth. (-यः,
-नः) noble birth, high descent.
-अभिषवः the great extraction of Soma.-अमात्यः the chief or prime minister (of a king).-अम्बुकः an epithet of Śiva.
-अम्बुजम् a billion. -अम्लa. very sour. (-म्लम्) the fruit of the tamarind tree. अरण्यम् a great (dreary) forest, large forest.-अर्घ a. very costly, costing a high price; महार्घस्तीर्थानामिव हि महतां कोऽप्यतिशयः
[U.6.11.] (-र्घः) a kind of quail.-अर्घ्य a.
नायकः a great gem in the centre of a string of pearls.
a great head or chief.
-नासः an epithet of Śiva. -निद्रa. fast asleep. (-द्रा) 'the great sleep', death.
-निम्नम् intestines, abdomen.
-नियमः an epithet of Viṣṇu.-निर्वाणम् total extinction of individuality (according to the Buddhists).
निशा the dead of night, the second and third watches of the night; महानिशा तु विज्ञेया मध्यमं प्रहरद्वयम्
an epithet of Durgā.
-नीचः a washerman.-नील a. dark-blue. (-लः) a kind of sapphire or emerald; इन्द्रनीलमहानीलमणिप्रवरवेदिकम्
[Rām.5.9.16;] महा- महानीलशिलारुचः
[Śi.1.16;4.44;] [R.18.42;] [Kau.A.2.11.] 29. ˚उपलः a sapphire.
-नृत्यः, -नेत्रः an epithet of Śiva.-नेमिः a crow.
-न्यायः the chief rule.
having many adherents.
having a large family or retinue; महापक्षे धनिन्यार्थे निक्षेपं निक्षिपेद् बुधः
[Ms.8.179.] (क्षः) an epithet of Garuḍa.
a kind of duck. (-क्षी) an owl.
-पङ्क्तिः, -पदपङ्क्तिः a kind of metre.
-पञ्चमूलम् the five great roots: बिल्वोऽग्निमन्थः श्योनाकः काश्मरी पाटला तथा । सर्वैस्तु मिलितैरेतैः स्यान्महापञ्चमूलकम् ॥
-पञ्चविषम् the five great or deadly poisons: शृङ्गी च कालकूटश्च मुस्तको वत्सनाभकः । शङ्खकर्णीति योगोऽयं महापञ्चविषाभिधः ॥-पटः the skin.
पथः chief road, principal street, high or main road; संतानकाकीर्णमहापथं तत्
[Ku.7.3.] the passage into the next world, i. e. death.
N. N. of certain mountain-tops from which devout persons used to throw themselves down to secure entrance into heaven.
the long pilgrimage to mount Kedāra.
the way to heaven.
the knowledge of the essence of Śiva acquired in the pilgrimage to Kedāra.-पथिक a.
undertaking great journeys.
one receiving Śulka (toll) on the high way; cf.
[Mb.12.76.6] (com. महापथिकः समुद्रे नौयानेन गच्छन् यद्वा महापथि शुल्कग्राहकः)
पद्मः a particular high number.
N. N. of Nārada.
N. N. of one of the nine treasures of Kubera.
N. N. of the southernmost elephant supporting the world.
an epithet of Nanda.
a Kinnara attendant on Kubera.
(द्मम्) a white lotus.
N. N. of a city. ˚पतिः N. of Nanda.
-पराकः a. a. a particular penance;
[Hch.] -पराङ्णः a late hour in the afternoon.
-पवित्रः an epithet of Viṣṇu.-पशुः large cattle; महापशूनां हरणे ... दण्डं प्रकल्पयेत्
[Ms.8.324.] -पातः a long flight;
[Pt.2.58.] पातकम् a great sin, a heinous crime; ब्रह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुर्वङ्गनागमः । महान्ति पातकान्याहुस्तत्संसर्गश्च पञ्चमम् ॥
[Ms.1154.] any great sin or transgression.
-पात्रः a prime minister.
-पाप्मन् a. a. very sinful or wicked.
-पुराणम् N. N. of a Purāṇa; महापुराणं विज्ञेयमेकादशकलक्षणम्
[Brav. P.] -पुंसः a great man.
पुरुषः a great man, an eminent or distinguished personage; शब्दं महापुरुषसंविहितं निशम्य
[U. 6.7.] an epithet of Viṣṇu.-पौरुषिकः a worshipper of Viṣṇu; तदहं तेऽभिधास्यामि महापौरुषिको भवान्
[Bhāg.2.1.1.] -पुष्पः a kind of worm.-पूजा great worship; any solemn worship performed on extraordinary occasions.
-पोटगलः a kind of large reed.
-प्रतीहारः a chief door-keeper.
-प्रपञ्चः the great universe. -प्रभa. of great lustre. (-भः) the light of a lamp.
valuable, precious.
invaluable; inestimable; see महार्ह below.
-अर्चिस् a. a. flaming high.
प्रभुः a great lord.
a king, sovereign.
a chief.
an epithet of Indra.
of Śiva
a great saint or holy man.
-प्रलयः 'the great dissolution', the total annihilation of the universe at the end of the life of Brahman, when all the lokas with their inhabitants, the gods, saints &c. including Brahman himself are annihilated; महाप्रलयमारुत ......
[Ve.3.4.] -प्रश्नः a knotty question.
प्रसादः a great favour.
a great present (of food offered to an idol); पादोदकं च निर्माल्यं नैवेद्यं च विशेषतः । महाप्रसाद इत्युक्त्वा ग्राह्यं विष्णोः प्रयत्नतः
प्रस्थानम् departing this life, death.
setting out on a great journey for ending life; इहैव निधनं याम महाप्रस्थानमेव वा
[Rām.2.47.7] (com. महाप्रस्थानं मरणदीक्षा- पूर्वकमुत्तराभिमुखगमनम्);
[Mb.1.2.365.] प्राणः the hard breathing or aspirate sound made in the pronunciation of the aspirates.
the aspirated letters themselves (pl.); they are: ख्, घ्, छ्, झ्, ठ्, ढ्, थ्, ध्, फ्, भ्, श्, ष्, स्, ह्.
a raven.
-प्राणता possession of great strength or essence; अन्यांश्च जीवत एव महाप्राणतया स्फुरतो जग्राह K.-प्रेतः a noble departed spirit.
-प्लवः a great flood, deluge; ... क्षिप्तसागरमहाप्लवामयम्
[Śi.14.71.] bearing much fruit.
bringing much reward.
(ला) a bitter gourd.
a kind of spear.
(लम्) a great fruit or reward.
a testicle.
-फेना the cuttle-fish bone.
-बन्धः a peculiar position of hands or feet.
-बभ्रुः a kind of animal living in holes.
-बल a. a. very strong; नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः
[Rām] (लः) wind, storm.
a Buddha.
a solid bamboo.
a palm.
a crocodile.
-बला N. N. of a plant; महाबला च पीतपुष्पा सहदेवी च सा स्मृता Bhāva. P. (-लम्) lead. ˚ईश्वरः N. of a Liṅga of Śiva near the modern Mahābaleśwara.
-बाध a. a. causing great pain or damage.
-बाहु a. a. long-armed, powerful. (-हुः) an epithet of Viṣṇu.
बि(वि)लम् the atmosphere.
the heart.
a water-jar, pitcher.
a hole, cave.-बिसी a variety of skin (चर्म), a product of द्वादशग्राम in the Himālayas.
-बी (वी)ज्यम् the perinæum.
-बुध्न a. a. having a great bottom or base (as a mountain).
-बुशः barley.
बोधिः the great intelligence of a Buddha.
-ब्रह्मम्, -ब्रह्मन् n. n. the Supreme Spirit.
अर्णवः the great ocean.
ब्राह्मणः a great or learned Brāhmaṇa.
a low or contemptible Brāhmaṇa.
-भटः a great warrior; तदोजसा दैत्यमहाभटार्पितम्
[bhāg.] -भद्रा N. N. of the river Gaṅgā.
very fortunate or blessed, very lucky or prosperous.
illustrious, distinguished, glorious; उभौ धर्मौ महाभागौ
[Mb.12.268.3;] महाभागः कामं नरपतिरभिन्नस्थितिरसौ
[Ś.5.1;] [Ms.3.192.] very pure or holy, highly virtuous; पतिव्रता महाभागा कथं नु विचरिष्यति
[Mb.4.3.16.] भागता, त्वम्, भाग्यम् extreme good fortune, great good luck, prosperity.
great excellence or merit.
-भागवतम् the great Bhāgavata, one of the 18 Purāṇas. (-तः) a great worshipper of Viṣṇu.-भागिन् a. very fortunate or prosperous.
-भाण्डम् a chief treasury.
-भारतम् N. N. of the celebrated epic which describes the rivalries and contests of the sons of Dhṛitarāṣṭra and Pāṇḍu. (It consists of 18 Parvans or books, and is said to be the composition of Vyāsa; cf. the word भारत also); महत्त्वाद्भारतत्वाच्च महाभारतमुच्यते
भाष्यम् a great commentary.
particularly, the great commentary of Patañjali on the Sūtras of Pāṇini.
-भिक्षुः N. N. of Śākyamuni.
-भीता a kind of sensitive plant (लाजाळू).-भीमः an epithet of king Śantanu.
-भीरुः a sort of beetle or fly.
-भुज a. a. long-armed, powerful.
-भूतम् a great or primary element; see भूत; तस्यैतस्य महाभूतस्य निःश्वसितमेतद्यदृग्वेदः Up.; तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना
[R.1.] 29;
[Ms.1.6.] (तः) the Supreme Being.
a great creature.
भोगः a great enjoyment.
a great coil or hood; great winding.
a serpent. (-गा) an epithet of Durgā.
मणिः a costly or precious jewel; संस्कारोल्लिखितो महामणिरिव क्षीणोऽपि नालक्ष्यते
[Ś.6.5.] high-minded.
clever. (-तिः) N. of Bṛihaspati or Jupiter.
-मत्स्यः a large fish, sea-monster.-मद a. greatly intoxicated. (-दः) an elephant in rut.
high-minded, nobleminded, magnanimous; ततो युधिष्ठिरो राजा धर्मपुत्रो महामनाः
[Mb.4.1.7.] liberal.
proud, haughty. (-m) a fabulous animal called शरभ q. v.
मन्त्रः any sacred text of the Vedas.
a great or efficacious charm, a powerful spell.
-मन्त्रिन् m. m. the prime-minister, premier.
-मयूरी N. N. of Buddhist goddess.
-मलहारी a kind of Rāgiṇi.
-महः a great festive procession; Sinhās.
-महस् n. n. a great light (seen in the sky).
great, noble, dignified.
important, weighty.
significant.
-अर्बुदम् one thousand millions. -अर्हa.
महोपाध्यायः a very great preceptor.
a title given to learned men and reputed scholars; e. g. महामहो- पाध्यायमल्लिनाथसूरि &c.
-मांसम् 'costly flesh', especially human flesh; न खलु महामांसविक्रयादन्यमुपायं पश्यामि
[Māl.4;] अशस्त्रपूतं निर्व्याजं पुरुषाङ्गोपकल्पितम् । विक्रीयते महामांसं गृह्यतां गृह्यतामिदम् 5.12 (see Jagaddhara ad loc.).
-माघी the full-moon day in the month of Māgha.
great in measure, very great or large.
most excellent, best; वृष्ण्यन्धकमहामात्रैः सह
[Mb.1.221.27;] 5.22.37.
(त्रः) a great officer of state, high stateofficial, a chief minister; (मन्त्रे कर्मणि भूषायां वित्ते माने परिच्छदे । मात्रा च महती येषां महामात्रास्तु ते स्मृताः);
[Ms. 9.259;] गूढपुरुषप्रणिधिः कृतमहामात्रापसर्पः (v. l. महामात्यापसर्पः) पौरजानपदानपसर्पयेत्
[Kau.A.1.13.9;] [Rām.2.37.1.] an elephant-driver or keeper; मदोन्मत्तस्य भूपस्य कुञ्जरस्य च गच्छतः । उन्मार्गं वाच्यतां यान्ति महामात्राः समीपगाः ॥
[Pt.1.161.] a superintendent of elephants.
(त्री) the wife of a chief minister.
the wife of a spiritual teacher.-मानसी N. of a Jain goddess.
-मान्य a. a. being in great honour with; मकरन्दतुन्दिलानामरविन्दानामयं महामान्यः
[Bv.1.6.] मायः an epithet of Śiva.
माया worldly illusion, which makes the material world appear really existent.
N. N. of Durgā; महामाया हरेश्चैषा यया संमोह्यते जगत् Devīmāhātmya.
-मायूरम् a particular drug. (-री) N. of an amulet and a goddess; Buddh.
मारी cholera, an epidemic.
-मार्गः high road, main street. ˚पतिः a superintendent of roads.-मालः N. of Śiva.
-माहेश्वरः a great worshipper of Maheśvara or Śiva.
-मुद्रा a particular position of hands or feet (in practice of yoga).
मुनिः a great sage.
N. N. of Vyāsa.
an epithet of Buddha.
of Agastya.
the coriander plant. (-नि n.)
coriander seed.
any medicinal herb or drug.
-मूलम् a large radish. (-लः) a kind of onion.-मूल्य a. very costly. (-ल्यः) a ruby.
मृगः any large animal.
an elephant,
the fabulous animal called शरभ.
-मृत्युंजयः a kind of drug.
-मृधम् a great battle.
-मेदः the coral tree; महामेदाभिधो ज्ञेयः
[Bhāva. P.] -मोहः great infatuation or confusion of mind. (ससर्ज) महामोहं च मोहं च तमश्चाज्ञानवृत्तयः
[Bhāg.3.12.2.] (-हा) an epithet of Durgā.
-यज्ञः 'a great sacrifice', a term applied to the five daily sacrifices or acts of piety to be performed by a house-holder; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः पितृयज्ञस्तु तर्पणम् । होमो दैवो (or देवयज्ञः) बलिर्भौतो (or भूतयज्ञः) नृयज्ञोऽतिथिपूजनम् ॥
[Ms.3.7,71,] (for explanation, see the words s. v.).
N. N. of Viṣṇu.-यमकम् 'a great Yamaka', i. e. a stanza all the four lines of which have exactly the same words, though different in sense; e. g. see
[Ki.15.52,] where विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः has four different senses; cf. also बभौ मरुत्वान् विकृतः समुद्रः
[Bk.1.19.] -यशस् a. a. very famous, renowned, celebrated.
-यात्रा 'the great pilgrimage', the pilgrimage to Benares.
-यानम् N. N. of the later system of Buddhist teaching, firstly promulgated by Nāgārjuna (opp. हीनयान).
-युगम् 'a great Yuga', consisting of the four Yugas of mortals, or comprising 4,32, years of men.