|
पु.
स्त्री. गळ्यांत घालावयाचा हार ; माल इचे अनेक प्रकार असतात . उदा . पुतळ्याची , जवांची , गव्हांची , कुयर्‍याची . पोवळ्यांची , रुद्राक्षांची , नवरत्‍नांची , स्कटिकांची , तुळशीच्या मण्यांची , मोहनमाळ इ .'
पु. ( बागलाणी ) बोगदा .
स्त्री.
फुलांचा हार ; माला .
खडकाळ किंवा नापीक असा भूमीचा उंच व विस्तृत प्रदेश ; मैदान ; डोंगरमाथा ; सपाटी ; पठार . गोंवर्‍या आणाया जावें माळावरी । - रामदासी २ . १३८ .
घराचे वरचा लहान मजला . याची जमीन ( तक्तपोशी ) कड्यांच्या ऐवजी बांबूचे तुकडे आडवे बसवून त्यांची केलेली असते म्हणून हा माडीहून भिन्न आहे ; माळा . - वि . ओसाड प्रदेश . [ सं . मालम = पठार ] ( वाप्र . ) माळावरचा धोंडा , माळधोंडा - पु .
फुलांतील पाकळ्यांचा घेर , दलपंक्ति . संख्यावाचकासह समासांत योजतात . उहा० एक माळ , दुमाळ , तिमाळ इ० .
एकदां झालेला व्यवहार परत फिरणार नाहीं अशा अर्थाचा भाषणसंप्रदाय . खरेदी करणाराच्या स्वाधीन पशु , जिन्नस इ० करतांना विकणारा इसम हा शब्द योजतो . खारीमाती पहा .
रत्नें , मणी यांची माला ; हार ; स्मरणी .
टोणपा ; मठ्ठ मनुष्य . माळावरची माती - ( ल . ) वाटेल त्यानें वाटेल तसा उपयोग करावा अशी वस्तु . म्ह० माळावरची माती कोणींहि उचलावी . सामाशब्द -
( ल . ) सर ; हार ; माला .
( सामा . ) वस्तूंची परंपरा , साखळी ( रहाटगाडग्यांतील लोट्यांची , वस्तु हातोहात देण्याकरितां मजुरांची , मनुष्यांची , हरिदासांची , आळीपाळीनें काम चालविण्याकरितां याज्ञिकांची इ० ). ( क्रि० लावणें ; लागणें ). परंपरा . म्हणोनि वैष्णव कुळमाळ । वंदिली सकळ ग्रंथार्थी । - एभा १ . १३८ .
०जमीन रान - स्त्रीन . खडकाळ , नापीक असा उंचवट्यावरील जमिनीचा विस्तृत भाग . मैदान ; सपाटी ; रान .
( जमाबंदीसंबंधीं ) डोंगराच्या चढणीवरील भुकिस्त पण लागवडीची जमीन . [ माळ + जमीन ]
विहीर इ० कांतील पाणी वर आणण्याकरितां खापेकडांचे दोन बाजूस वळलेली , लोटे बांधलेली रहाटगाडग्याची दोरी .
०ढोंक पु. एका जातीचा पक्षी .
( ल ) नवरात्रांतील . प्रत्येक दिवस ( कारण नवरात्रांत प्रत्येक दिवशीं नवीन फुलांची माळ बांधावी लागते . ) आजची कितवी माळ आहे ?
( विणकाम ) गती देण्याकरितां रहाटाला व कांडी भरण्याच्या चातीला जोडणारा सुताचा पट्टा , सुतळी .
०धोंडी स्त्री. माळावरील दगड .
०पटणी स्त्री. भाताची एक जात .
दोराची शिडी . दिल्लीचा किल्ला अपेशी , पांच सात रोजांत हल्ला करुन माळा लावून हस्तगत केला . - भाब ९१ . [ सं . माला ] ( वाप्र . )
०आंखडणें ( कों . ) रहाटगाडग्यास एक दांडकें लावून त्यावर माळ अडकवून ठेवणें ( रहाट चालविण्याची आवश्यकता नसतांना माळ पाण्यांत राहून कुजूं नये म्हणून ).
०भूमि भोई - स्त्री . डोंगराळ भाग .
०मुरुड मुरड मुरडाण - पुन . माळ व त्यांतील ओढ्याच्या वळणाखालील वाकडीतिकडी जमीन . काळीनें झोका दिल्हा पण माळ मुरड बरें पिकलें . [ माळ + मुरडणें ]
०गौळ्याची ( ढोबर म्हैस खेळ ) मेलेल्या ( बाद झालेल्या ) दोन दोन गड्यांनीं एकमेकांचा हात धरुन बाकीच्यांस शिवावयास जाणें .
०घालणें
०रान न. माळजमीन . [ माळ + रान ]
०वट वद - वि .
लग्नांत वरल्याची खूण म्हणून वराच्या गळ्यांत वधूनें व वधूच्या गळ्यांत वरानें माळ टाकणें . लग्नार्थीं हिंडतां भूमंडळ । त्यासीं राजकन्या घाली माळ ।
माळजमीन फार असलेला ( देश , प्रांत ).
पंढरीचा वारकरी होणें ; दर शुद्ध एकादशीस पंढरीची वारी करणें ( पंढरीचे वारकरी संप्रदायास अनुसरुन वारी स्वीकारल्यावर गळ्यांत तुळशीच्या मण्यांची माळ घालतात . यावरुन ). संसाराची - कामाची माळ घालणें , माळ घालणें , पडणें - संसाराची , कामाची व्यवस्था एखाद्याच्या गळ्यांत टाकणें , पडणें . एखादें काम एखाद्याकडें सर्वथैव सोंपविलें जाणें . मराठी काव्याचें काम करणारा दुसरा कोणी पुरुष तयार असता , तर त्यांनीं त्याची माळ आनंदानें त्याच्या गळ्यांत घातली असती .
०घेवनबसप ( गो . ) एकसारखी वाट पहाणें ; धोसरा काढणें . एका माळेचे मणी पुअव . ( एका माळेंतले सगळे मणी सारखे असतात . यावरुन ल . ) एकासारखे एक ( वाईट ) लोक . सामाशब्द -
माळ किंवा माळजमीन यांच्या सारखा - संबंधीं ( भूमि - जमीन ). [ माळ + वट ]
०काठी स्त्री. रहाटगाडग्याची माळ इकडे तिकडे सरुं नये विवक्षित जागेंतून जावी म्हणून विहिरींत आडवा बसविलेला लाकडाचा दांडा .
०शिकारी र्‍या - वि . ( हरिण , ससे , कोल्हे इ० . कांची ) माळावर शिकार करणारा .
०शिकारी - न . माळावर ज्याची शिकार करतात असें हरिण ; हरणाची एक जात . [ माळ + शिकारी + हरिण ]
०खंड न. ( कों . )
रहाटगाडग्याच्या भोंवतालची कांहींशी मोठी माळ .
हरिण - न . माळावर ज्याची शिकार करतात असें हरिण ; हरणाची एक जात . [ माळ + शिकारी + हरिण ]
०शेण न. माळावरचें शेण ; रानगोवरी ; रानशेणी .
जुन्या झालेल्या माळेंतून खापेकडे काढून टाकल्यावर तिच्या राहिलेल्या दोर्‍या ; तुकडे . यांचा दोर्‍यांप्रमाणें उपयोग करितात . [ माळ + खंड ] माळका - स्त्री .
माळ ; ओळ ; रांग ; परंपरा ( वस्तु , सजीव प्राणी यांची ). ( क्रि० लावणें ; लागणें ).
( कुणबाऊ ) गप्पागोष्टी . [ सं . मालिका ] माळणें - सक्रि .
डोक्यांत फुलें , फुलांची माळ घालणें . गौरकांति तारुण्यभार । माळिले सुगंधपुष्पाचे हार । - सिसं ४७ . १५८ .
माळेंत ओंवणें ( फुलें ); माळ गुंफणें . माळप - सक्रि . ( गो . ) डोक्यांत घालणें ( फुलें ). माळाकार - पु . माळी ; माळा करणारा . माळाकार तरुंचें घेतो फळ पुष्प जेवि तेंवि नृपा । - मोसभा ४ . २४ . [ सं . मालाकार ] माळादंड - पु . फुलांचा हार . कंठी रुळताति अलौकिक । माळादंड । - ज्ञा ११ . २२० . माळिका , घटी - स्त्री . रहाटगाडगें ; घटीयंत्र . संसारकुपाचां पोटीं । कर्म माळिका घटीं । - ऋ ३० .
|