अधिकारः [adhikārḥ] 1 Superintendence, watching over; स्त्रीषु कष्टोऽधिकारः
[V.3.1;] यः पौरवेण राज्ञा धर्माधिकारे नियुक्तः Ś.1 superintendence of religious matters.
Duty, office, charge; power, post of authority; authority; मन्त्राधि- कारः Kau.A.1 निर्णयाधिकारे ब्रवीमि
[M.1.] I say this in the capacity of a judge; अविश्रमोऽयं लोकतन्त्राधिकारः
[Ś.5;] द्वीपिनस्ताम्बूलाधिकारो दत्तः
[Pt.1,] तुल्योद्योगस्तव दिनकृतश्चाधिकारो मतो नः
[V.2.1.;] अर्थ˚ administration of pecuniary matters स्वाधिकारात् प्रमत्तः
[Me.1;] अधिकारे मम पुत्रको नियुक्तः
[M.5;] यः सर्वाधिकारे नियुक्तः प्रधानमन्त्री स करोतु, अनुजीविना पर˚ चर्चा न कर्तव्या
[H.2;] शिल्पाधिकारे योग्येयं दारिका M.1 fit to be initiated in to the fine arts.
Sovereignty, government or administration, jurisdiction, rule; स्वाधिकार- भूमौ वर्तिष्यते Ś.7 seat of government or jurisdiction, ˚खेदं निरूप्य
[Ś.5.] Position, dignity, rank; हृताधिकारां मलिनाम्
[Y.1.7] deprived of the position or rights or privileges of a wife.
(a) Right, authority, privilege, claim, title (as to wealth, property &c.); right of ownership or possession; अधिकारः फले स्वाम्यमथिकारी च तत्प्रभुः
[S. D.296;] वत्सेऽधिकारः स्थितः
[Mv.4.38] it now belongs to the child. (b) Qualification or authority to perform certain specified duties, civil, sacrificial, religious &c.; as the अधिकार of a king to rule and protect, of a Brāhmaṇa to sacrifice, of a Vaiśya to till or trade &c.; शूद्रोऽधिकारहीनोऽपि
[Y.3.262;] with loc.; निषेकादिस्मशा- नान्तो मन्त्रैर्यस्योदितो विधिः । तस्य शास्त्रेऽधिकारोऽस्मिन् ज्ञेयो नान्यस्य कस्यचित्
[Ms.2.16;] श्राद्धाधिकारसम्पदस्तु इति भवन्तो ब्रुवन्तु (repeated in Śrāddha ceremonies).
Prerogative of a king.
Effort, exertion; कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन
[Bg.2.47] your business is with action alone &c.
Relation, reference; स राघवस्तत्र तदा प्रलापाञ् शुश्राव लोकस्य समागतस्य । आत्माधिकारा विविधाश्च वाचः
[Rām.2.17.43.] कथा विचित्राः पृतनाधिकाराः
[Mb.] Place = अधिकरण; महत्खलु पुरुषाधिकारं ज्योतिः
[M.1.] A topic, paragraph or section; प्रायश्चित्त˚ Mit.; See अधिकरण.
Counting, enumeration, occasion for counting; संसत्सु जाते पुरुषाधिकारे
[Ki. 3.51] (गणनाप्रस्तावे).
(In gram.) A head or governing rule, which exerts a directing or governing influence over other rules; e. g. सर्वस्य द्वे
[P.VIII.1.1;] समर्थानां प्रथमाद्वा; प्राग्दीव्यतोऽण् IV.1.82-3; तत्पुरुषः II. 1.22; अधिकारोऽयं Sk. (This अधिकार is of three kinds; सिंहावलोकितं चैव मण्डूकप्लुतमेव च । गङ्गाप्रवाहवच्चापि अधिकारस्त्रिधा मतः ॥.) अधिकार also means a word or sūtra extending over in the following सूत्रs up to a particular limit.-Comp.
-विधिः determination or statement of qualifications to do particular acts; as राजा राजसूयेन यजेत.
-स्थ -आढ्य a. a. possessed of authority, invested with office.