Dictionaries | References

अश्व

   { aśvḥ, aśva (horse), aśva }
Script: Devanagari
See also:  अश्‍व

अश्व     

Puranic Encyclopaedia  | English  English
AŚVA (Horse)   Horses and camels were born, in this world, of Tāmrā, wife of Kaśyapa, grandson of Brahmā. [Agni Purāṇa, Chapter 19] .
AŚVA I   A demon. This was the same demon who later on was born as Aśoka, King of Kaliṅga. [Chapter 67, Ādi Parva, M.B.] .
AŚVA II   A maharṣi. The sage Vaśa is the son of this ṛṣi. [Sūkta 112 of Ṛgveda] .

अश्व     

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi
See : घोड़ा, घोड़ा

अश्व     

अश्व n.  कश्यप तथा दनु के पुत्रों में से एक ।
अश्व II. n.  सत्य नामक देवगणों में से एक ।
अश्व III. n.  कश्यप तथा खशा का पुत्र ।

अश्व     

ना.  घोडा , तुरग , बाजी , वारू , हय .

अश्व     

मराठी (Marathi) WN | Marathi  Marathi
See : घोडा, घोडा

अश्‍व     

 पु. घोडा ; एक चतुष्पाद प्राणी ; हा मनुष्यास बसावयाचे व गाडी वगैरे ओढण्याचे उपयोगास येतो . [ सं . अश्व ( अश = व्यापणें ; अ = नाहीं + श्वन = कुत्रा ? ). झेंद अश्प ; फा . अस्प ; ग्री . इप्पॉस ; लॅ . इक्कस ; लिथुआनि . अस्झ्व ; ओल्ड आयरिश इश ].
०क्रांत   स्थान - न . ( नृत्य ) एक पाय समशित ठेवणें , दुसरा पाय अग्रतलसंचर करुन पाय अंगठ्यावर टेंकून दुसर्‍या पायाजवळ ठेवणें . अडखळणें , वस्त्र उचलणें , झाडाच्या फांद्या ओढणें वगैरे दर्शक हें स्थान आहे .
०खाद्य  न. हरभरा ; घोडखाद्य ; अश्वजीवन .
०गति  स्त्री. स्त्री . घोड्याची चाल - गति .
०गंधा   ह्या झाडाच्या कांद्यास आस्कंद म्हणतात . ही फार पौष्टिक औषधि आहे . यास आस्कंद , अजगंध , ढोरगुंज अशीं निरनिराळीं नांवें आहेत . हें झाड खानदेश , नाशीक , वर्‍हाड आणि घाटावर आढळतें . उंची दोन फूट . झाड ४।५ वर्षे जगतें . पानें कोरांटीसारखीं असतात . हरभर्‍याएवढीं लाल फळें येतात . पाक धातुपौष्टिक आहे . इतर अनेक रोगांवर याचा पाक गुळवेलीचें सत्व व मध यांबरोबर देतात .
०गुण  पु. 
घोड्याचा गुण - धर्म .
घोड्याचा विशेष - सुलक्षण - उत्कृष्ट गुण .
०गुटिका   घुट टि का - स्त्री . एक विवक्षित वाजीकरण ( औषध , मंत्रसिध्दि , ताईत या द्वारें ).
०चिकित्सा  स्त्री. घोड्याचे औषधी उपचार .
०चिकित्सक  पु. शालिहोत्रज्ञ ; अश्ववैद्य ; घोड्याचा वैद्य .
०दोष   अशुभ चिन्हें पहा . घोड्याचे दुर्गुण .
०धाटी  स्त्री. एक वृत्त . याला मंदारमाला असेंहि म्हणतात . उ० वाचाळ मी नीट पाचारितों धीट याचा नयो वीट साचा हरी । - वृत्तदर्पण ३२ . या दोहोंत फरक म्हणजे अश्वधाटींत बाराव्या अक्षरावर पदसमाप्ति , तर मंदार मालेंत अकराव्या अक्षरावर असते . मंदारमाला पहा .
०धाटीयमक  न. हें मागें व पुढें निराळें व्यंजन असल्यामुळें घोड्याप्रमाणें उड्या मारीत चाललें आहे असा भास होतो . उ० गाजत वाजत साजत आज तया जतन करुनि आणाहो - मोविराट ६ . ७५ .
०परीक्षक  पु. घोड्याच्या शास्त्रांत प्रवीण .
०परीक्षा  स्त्री. 
घोड्यासंबंधानें ज्ञान , परीक्षा .
घोड्याच्या मांसाचें ज्ञान ; अश्वमांसज्ञान ;
०भार  पु. 
अश्वसेना ; घोडदळ ; घोडेस्वारांचें सैन्य .
घोड्यांचा जमाव , समूह . [ सं . ]
०मूत्राम्ल  न. ( इं . ) हिप्यूरिक अँसिड . हें अम्ल वनस्पत्याहारी जनावरांच्या मूत्रांत सांपडतें .
०मेध  पु. सार्वभौम राजानें करावयाचा यज्ञ . हा यज्ञ केल्यानें पृथ्वीचें सार्वभौमत्व मिळतें व असे शंभर यज्ञ केल्यानें इंद्रपद मिळतें , अशी समजूत आहे . [ सं . ]
०राती  स्त्री. एक वनस्पति . हरितालिका पूजेंतील पत्रीपैकीं एक .
०वाहक  पु. सारथी ; घोडे हांकणारा ; चाबूकस्वार . जेथ अश्ववाहकु आपण - ज्ञा १ . १४० . [ सं . ]
०वैद्य  पु. घोड्यांचा वैद्य ; शालिहोत्रज्ञ ; घोडाडाक्टर .
०शक्ति  स्त्री. घोड्याचें बल , सामर्थ्य . ( इं . ) हॉसपॉवर . शाणी , साहणी पु . चाबूकस्वार ; घोड्यांची परीक्षा करणारा ; अश्ववैद्य , परीक्षक . बोलावोनिया अश्वशाणी । म्हणती घोडे निवडी गा ये क्षणीं । - कथा ४ . ९ . १५ . जैसा वारु उपलाणी । वश्य करी अश्वसाहणी - एभा २० . २१६ . [ सं . अश्व + म . शहाणा ]
०शाला  स्त्री. 
घोड्यांची पागा ; तबेला .
घोड्यावर बसविण्यास जेथें शिकवितात तें गृह .
०शिक्षक   सारथी - पु . घोड्यांना शिकविणारा ; चाबूकस्वार ; घोडे हांकणारा .
०शिक्षा  स्त्री. घोड्यांना शिकविणें , शिक्षा लावणें ( गति , चाल वगैरे ).
०सारथ्य  न. रथ किंवा त्याला जुंपलेले घोडे चालविणें - हांकणें ; रथांची व्यवस्था . [ सं . ]
०ह्रदय  न. 
घोड्यासंबंधीं रहस्य किंवा गुप्त गोष्टींचें ज्ञान ; अश्वशास्त्र ; अश्वविद्या ; घोड्यावर बसण्याची विद्या .
घोड्यांच्या प्रकृतीचें निदान किंवा त्यासंबंधाचें शास्त्र ; शालिहोत्र . [ सं . ]

अश्व     

नेपाली (Nepali) WN | Nepali  Nepali
See : घोडा, घोडा
See : घोडा

अश्व     

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English
अश्व  f. 1.m. (2. rarely 3 [RV.] ) (√ 1.अश्, [Uṇ.] ) ifc.f. a horse, stallion, [RV.] &c.
the horse (in the game of chess)
the number ‘seven’ (that being the number of the horses of the sun)
the archer (in the Zodiac), [VarBṛ.]
a particular kind of lover (horse-like in strength), [L.]
N. of a teacher (with the patron. सामुद्रि), [ŚBr. xiii]
of a son of चित्रक, [Hariv. 1921]
of a दानव, [MBh. i, 2532]
अश्व   [Zd.aspa; Lat.equus; Gk.ἵππος, &c.]
अश्व   2.Nom.P.अश्वति, to behave like a horse, [Pāṇ. 3-1, 11] Sch.

अश्व     

अश्वः [aśvḥ]   [अश्नुते अध्वानं व्याप्नोति, महाशनो वा भवति Nir.; अश्-क्वन् [Uṇ.1.149] ]
A horse; the horses are said to have 7 breeds: अमृताद् बाष्पतो वह्नेर्वेदेभ्योऽण़्डाच्च गर्भतः । साम्नो हयानामुत्पत्तिः सप्तधा परिकीर्तिता ॥
A symbolical expression for the number 'seven' (that being the number of the horses of the Sun) सूर्याश्वैर्मसजस्तताः सगुरवः शार्दूलविक्रीडितम् [V. Ratn.]
A race of men (horselike in strength); काष्ठतुल्यवपुर्धृष्यो मिथ्याचारश्च निर्भयः । द्वादशाङ्गुलमेढ्रश्च दरिद्रस्तु हयो मतः ॥
-श्वौ   (du.) A horse and a mare.
-श्वाः   horses and mares. [cf. L. equus; Gr. hippos; Zend aspa; Pers. asp.] -Comp.
-अक्षः  N. N. of a plant देवसर्षप.
-अजनी   a whip अश्वाजनि प्रचेतसोऽश्वान् त्समत्सु चोदय [Rv.6.75.13.]
-अधिक a.  a. strong in cavalry, superior in horses.
-अध्यक्षः   a guardian of horses, commander of horse-cavalry.
-अनीकम्   a troop of horsemen, cavalry.
-अरिः   a buffalo.
-अवरोहकः  N. N. of a tree अश्वगन्धा.
-आयुर्वेदः   veterinary science concerning hores.-आरूढ a. mounted, sitting on horse-back.
-आरोह a.  a. riding or mounted on horse. (-हः)
a horseman, rider.
one who is fighting.
a ride. (-हा),
-आरोहकः  N. N. of the plant अश्वगन्धा.
-आरोहणीयम्   Horsemen, cavalry. इदानीमश्वारोहणीयं क्व गतम् Pratijñā. 1.
-आरोहिन् a.  a. mounted or riding on horseback.-इषित a. hurried along by horses.
-उरस a.  a. broad-chested like a horse. (-सम्) the chief or principal horse.
-कन्दा, -कन्दिका  N. N. of a plant अश्वगन्धा.
पतिः lord of horses [Rv.8.21.3.]
 N. N. of several persons; of a king of Madra and father of Sāvitri.
-पर्ण a.  a. [अश्वानां पर्णं गमनं यत्र]
having horses (as a chariot); [Rv.1.88.1.]
a cloud (that penetrates everywhere).
-पालः, -पालकः, -रक्षः   a horse-groom.
-पुच्छी  N. N. of the tree माषपर्णी Glycine Debilis. (Mar. रान उडीद).
-पृष्ठम्   horse back.
-पेशस् a.  a. decorated or embellished with horses; ये स्तोतृभ्यो गोअग्रामश्वपेशसम् [Rv.2.1.16.]
-बन्धः   a groom.-बन्धन a. used for fastening horses. (-नम्) fastening of horses.
-बला  N. N. of a vegetable (Mar. मेथी).
बालः a kind of reed, Saccharum Spontaneum Lin. (Mar. बोरू).
the tail or hair of a horse.
-बुध्न a.  a. Ved. based on horses, standing on horses, i. e. on a carriage drawn by horses; अस्य पत्मन्नरुषीरश्ववुध्ना [Rv.1.8.3.] -बुध्य a. Ved. based on horses, having its origin in horses (wealth); distinguished by horses [Rv.1.121.] 14.
-भा   lightning.
-मन्दुरा   A stable of horses.-महिषिका [अश्वमहिषयोर्वैरं वुन्] the natural enmity between a horse and a buffalo.
-मारः, -मारकः,   -हन्तृm. 'horse-destroying', a kind of Oleander, Nerium Odorum Ait. (Mar. पांढरी कण्हेर).
-मालः   a kind of serpent.
-मुख a.  a. [अश्वस्य मुखमिव मुखमस्य] having the head or face of a horse. (-खः) a horse-faced creature, a Kinnara or celestial chorister; (according to others) a kind of demigod distinct from the preceding. (-खी) a Kinnara woman; भिन्दन्ति मन्दां गतिमश्वमुख्यः [Ku.1.11.]
-मुक्  m. m. a horse-stealer.
-मेधः [अश्वः प्रधानतया मेध्यते हिंस्यतेऽत्र, मेध् हिंसने घञ्]   a horse-sacrifice; यथाश्वमेधः क्रतुराट् सर्वपापापनोदनः [Ms.11.26.] [In Vedic times this sacrifice was performed by kings desirous of offspring; but subsequently it was performed only by kings and implied that he who instituted it, was a conqueror and king of kings. A horse was turned loose to wander at will for a year, attended by a guardian; when the horse entered a foreign country, the ruler was bound either to submit or to fight. In this way the horse returned at the end of a year, the guardian obtaining or enforcing the submission of princes whom he brought in his train. After the successful return of the horse, the rite called Asvamedha was performed amidst great rejoicings. It was believed that the performance of 1 such sacrifices would lead to the attainment of the seat or world of Indra, who is, therefore, always represented as trying to prevent the completion of the hundredth sacrifice. cf. [Rv.1.162-163] hymns; [Vāj.22] seq.] ˚काण्डम् N. of the thirteenth book of the Śatapatha Brāhmaṇa.
-मेधिक, -मेधीय a.  a. fit for a horse-sacrifice, or relating to it. (-कः,
-यः)   a horse fit for the Aśvamedha sacrifice. (-कम्) the fourteenth parvan in the Mahābhārata; ततोऽश्वमेधिकं पर्व प्रोक्तं तच्च चतुर्दशम् [Mb.]
-युज्   a.
yoking the horses; वयोवृधो अश्वयुजः परिज्रयः [Rv.5.54.2.]
having horses yoked to it (as a carriage); रथेनाश्वयुजा [Rām.]
born under the constellation अश्वयुज्. (f.)
 N. N. of a constellation, the head of Aries.
the first lunar mansion.
the month of Āśvina.
a chariot having horses.
-यूपः   the post to which the sacrificial horse was bound; ये अश्वयूपाय तक्षति [Rv.1.162.6.] -योग a.
causing the yoking of horses.
joining or reaching as quickly as horses; उत न ईं मतयोऽश्वयोगाः [Rv.1.186.7.]
-रक्षः   the keeper or rider of a horse, a groom.
-रथः   a carriage drawn by horses. (-था) N. of a river near गन्धमादन.
-रत्नम्, -राजः   the best or lord of horses; i. e. उच्चैःश्रवस्.
-राधस् a.  a. Ved. furnishing horses; शुम्भन्त्यश्वराधसः [Rv.1.21.2.] -रिपुः A buffalo; Bhāvaprakāśa.
-रोधकः  N. N. of a plant (अंश्वमार); see अश्वघ्न.
-लक्षणम्   a sign or mark of a horse.
-ललितम्  N. N. of a species of the Vikṛiti metre.
-लाला   a kind of snake.
-लोमन्  n. n. horse-hair; a kind of snake.
-वक्त्रः = अश्वमुख   q. v.; a Kinnara or Gandharva.
-वडवम्   a stud of horses and mares; [P.II.4.12,27.] mares.
-वदनः = ˚मुख. -वहः   a horseman.
-वाजिन् a.  a. Having the strength of a horse; स मातरिश्वा विभुरश्ववाजी [Mb.13.158.2.]
-वारः, -वालः, -वारकः [अश्वं वारयति उप. स.]   a horseman, groom; दुःखेन निश्चक्रमुरश्ववाराः [Śi.3.66.]
-वारणम्  N. N. of the Bos Gavaeus (गवय).
-विक्रयिन् a.  a. a horse-dealer.-विद् a.
skilled in taming or managing horses.
[अश्वं विन्दते विद्-क्विप्] procuring horses; उत नो गोविद- श्ववित् [Rv.9.55.3.] (m.)
a jockey.
an epithet of Nala.
-वृषः   a stallion; वडवेतराभवदश्ववृष इतरः [Bṛi. Up.1.4.4.]
-वैद्यः   a farrier.
-व्रतम्  N. N. of sāman.-शकृत् n.,
-शकम्   Ved.
excrements of a horse, horse-dung.
 N. N. of a river.
-शङ्कुः   a pillar to tie a horse.
-शाला   a stable;
-शावः   a colt, a foal.
शास्त्रम् manual or text-book of veterinary science;
 N. N. of the work of Nakula.
-शिरस् a.  a. having the head of a horse, an epithet of Nārāyaṇa. (n.)
कर्णः, कर्णकः a kind of tree (Vatica Robusta; Mar. साग, राळ) [Rām.1.24.15;] [Māl.9.]
the ear of a horse.
a term in surgery for a particular fracture of the bones. (-र्णः) N. of a mountain.
-कुटी   a stable for horses; [Pt.5.]
-कुशल, -कोविद a.  a. skilled in managing horses.
a horse's head.
 N. N. of a Dānava.
-शृगालिका [अश्वशृगालयोर्वैरं द्वन्द्वाद् वैरे वुन्]   the natural enmity between a horse and a jackal.
-षङ्गवम्   a set or team of six horses. -सधर्मन्a. Resembling horses in work; अश्वसधर्माणो हि मनुष्याः नियुक्ताः कर्मसु विकुर्वते । [Kau.A.2.9.]
-सनि, -षा, -सा a.  a. Ved. (P.VIII.3.11 and Mbh.) gaining or procuring horses, giving horses; यस्तेऽअश्वसनिर्भक्षो [Vāj.8.] 12.
-सादः, -सादिन्  m. m. a horseman, a rider, a horsesoldier; पूर्वं प्रहर्ता न जघान भूयः प्रतिप्रहाराक्षममश्वसादी [R.7.] 47; [Vāj.3-13.]
-सारथ्यम्   coachmanship, charioteership, management of horses and chariots; सूतानाम- श्वसारथ्यम् [Ms.1.47.]
-सूक्तिन्  N. N. of the author of the hymns [Rv.8.14.15.]
-सूत्रम्   A text book of the management of horses.
-सूनृत a.  a. Ved.
praised sincerely for (the gift of) horses; cf. [Rv.5.79,1-1.]
whose praise for (giving) horses is agreeable and true.
सेनः N. of a king.
 N. N. of a Nāga.
 N. N. of the father of the twentythird Arhat of the present Avasarpiṇī.
-स्तोमीय a.  a. relating to the praise of the sacrificial horse. N. of the Ṛigvedic hymn 1. 162.
-स्थान a.  a. born in a stable. (-नम्) a stable or stall for horses; [Y.1.279.]
-हन्तृ a.  a. killing a horse, (-ता) N. of a fragrant plant.
-हय a.  a. [अश्वेन हिनोति गच्छति हि कर्तरि अच्]
driving or spurring a horse, riding a horse; प्रत्यर्धिर्यज्ञानामश्वहयो रथानाम् [Rv.1.26.] 5.
to be traversed by a horse; समस्य हरिं हरयो मृजन्त्यश्वहयैरनिशितं नमोभिः [Rv.9.96.2.]
-हारकः   a horsestealer; पङ्गुतामश्वहारकः [Ms.11.51.]
-हृदयम् [अश्वस्य हृदय-   मनोगतभावादि]
the desire or intention of a horse.
a kind of veterinary science.
horsemanship; अश्वहृदये निवेश्यात्मानम् [K.8.]
-या  N. N. of the Apsaras रम्भा.
क्रन्दः N. of a bird.
a general of the army of the gods.
-खरजः [अश्वश्च खरी च अश्वा च खरश्च वा ताभ्यां जायते पुंवद्भावः   [Tv.] ] a kind of horse, mule.
खुरः a horse's hoof.
a kind of perfume. (-रा) N. of the plant अपराजिता.
-गति  f. f.
the pace of a horse.
 N. N. of a metre containing four lines of sixteen syllables in each.
-गन्धा [अश्वस्य गन्ध एकदेशो मेढ्रमिव मूलमस्याः]  N. N. of a plant Physalis Flexuosa Lin; ˚तैलम् a kind of oil.
-गुप्तः  N. N. of a Buddhist teacher.
-गोयुगः, -गम्   a pair of horses.
-गोष्ठम्   a stable.
ग्रीवः N. of a demon who was a foe of Viṣṇu.
-घासः   a pasture for horses.
-घासकायस्थः   An officer in charge of the fodder for the horses [Rāj. T.3.489.]
-घोषः  N. N. of a Buddhist writer.
-घ्नः [अश्वं हन्ति   अमनुष्यकर्तृकत्वात्]
a horse-bane.
 N. N. of a kind of Oleander, Nerium Odorum Ait. (Mar. पांढरी कण्हेर)
चक्रम् a collection of horses.
a kind of wheel.
-चर्या   Taking care of a horse; तस्या- श्वचर्यां काकुस्थ दृढधन्वा महारथः (अंशुमानकरोत्) [Rām.1.396-7.] -चलनशाला a riding house.
-चिकित्सकः, -वैद्यः   a farrier, a veterinary surgeon.
-चिकिसा   farriery, veterinary science.
चेष्टितम् the motion of horses.
an omen, auspicious or inauspicious.
-जघनः   a kind of centaur; a creature having his lower limbs like those of a horse.
-जित् a.  a. gaining horses by conquest. [Rv.2.21.1;] पवस्व गोजिदश्वजित् [Rv.9.59.1.]
-जीवनः   gram.
-तीर्थम्  N. N. of a place of pilgrimage near Kānyakubja on the Gaṅgā; अदूरे कान्यकुब्जस्य गङ्गायास्तीर- मुत्तमम् । अश्वतीर्थं तदद्यापि मानैवः परिचक्ष्यते ॥ [Mb.13.4.17] -द a. giving horses; [Ms.4.231.]
-दंष्ट्रा   the plant Tribulus Lanuginosus (गोक्षुर, Mar. गोखरू).
-दाः, -दावन्  m. m. giving horses. अरिष्टो येषां रथो व्यश्वदावन्नीयते [Rv.5.18.] 3.
-दूतः   a riding messenger.
-नदी  N. N. of a river.-नाथः one who has the charge of a drove of grazing horses; a horse herd.
-निबन्धिकः   a groom, a horsefastener.
-निर्णिज् a.  a. Ved. decorated or embellished with horses, गोअर्णसि त्वाष्ट्रे अश्वनिर्णिजि [Rv.1.76.3.]
-पः   Ved. a groom; [Vāj.3.11.]

अश्व     

Shabda-Sagara | Sanskrit  English
अश्व  m.  (-श्वः)
1. A horse.
2. A set or cast of men horse-like in strength. du. (-श्वी) A horse and a mare.
 f.  (-श्वा) A mare.
E. अश to pervade, क्वन् Unādi affix, and टाप् fem. aff.
ROOTS:
अश क्वन् टाप्

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP