|
पु. न. ( गो . ) उत्तर पहा . पलीकडील तीरास चालत जातां येण्यासारखी पाण्यामधील वाट . तो पव्हण्याहूनि पायउतारा ॥ - ज्ञा ५ . १६५ . प्रतिध्वनि . एखाद्या औषधाची तीव्रता , जोर कमी करण्याकरितां दिलेलें औषध . उत्तर ; वचन . त्येणें माकां उतार दिल्लें . विषावरील वगैरे औषध , मंत्र , उपाय , इलाज , प्रतिकार . जेणें विष पाजिलें दुर्धर । तोचि करुं धांवे उतार । - ह १४ . १६२ . सन्मान , संतोष दाखविण्याच्या वेळीं अंगावरील पोषाख अथवा दागिने बक्षीस देणें , अंगावरील उतरुन देणें . कमी होणें ; ओसरणें . ( नदीचा पूर , रोगाची तीव्रता , दु : ख , वैभव , कीर्ति , संपत्ति वगैरे ). र्हास ; शांति ; शमन . जमिनीचा उतरतेपणा ; ढाळ ; उतरण . चौघड्याच्या अखेरीस वाजविण्याची जलद गति ; बाजा . होडीचें , तरीचें भाडें ; होडींतून पलीकडे जाण्याचें भाडें ; नोर . नक्कल . उतार ग्रंथाचा असे लिहिवणें ॥ - दावि २५० . उतारा ; एका ग्रंथांतील दुसर्या ग्रंथात घेतलेला भाग . त्याचि कथेचा आला काहींसा या उतार कवनांत । - मोअनुशासन ८ . ९८ . पालट होणें ; बदलणें ; तीव्रता कमी होणें . परंतु जनकोजी शिंदे यांचे बुध्दीस उतार पडेना . - भाब ९५ . [ सं . उत + त , - उत्तार ] - वि . उतार वय होण्याच्या मार्गाला लागलेला ; वृध्दत्व आलेला . हीण ; हिणकस ; दुय्यम प्रतीचा ; चढ याच्या उलट . नाशाच्या पंथास लागलेला ; मोडकळीस आलेला ; र्हास होण्याच्या मार्गास लागलेला ; मंदीचा ; तोट्यांत चाललेला . सामाशब्द - उतार खर्च - पत्र - पान - औषध - गोळी - पुडी - मात्रा - मोल - मोली - डाव - वाट - रंग - काळ - चावडी - मंत्र - मार्ग - मसलत - बेत . ०खालीं , पडणें - अपकर्षास लागणें ; निकृष्ट स्थिति प्राप्त होत जाणें ; ओहोटी लागणें ; उतरती कळा लागणें ; मंदी येणें . असणें , पडणें - अपकर्षास लागणें ; निकृष्ट स्थिति प्राप्त होत जाणें ; ओहोटी लागणें ; उतरती कळा लागणें ; मंदी येणें . ०खालीं - गति कमी करणें . चालणें - गति कमी करणें . ०करी करु - पु . मुशाफर ; प्रवासी ; पांथस्थ ; तात्पुरता मुक्काम करणारा - केलेला . द्रव्य वगैरे देऊन नदीपार जाणारा . ०घाट पु : नदीवरील पायर्यांचा रस्ता . ०घात पु. ( गो . ) विश्वासघात . [ उत्तर + घात ] ०चढ स्त्री. खालीं वर होण्याची क्रिया ; कमी अधिक होण्याची क्रिया ( आजार , माणूस वगैरेंची ); क्षयवृध्दि ; उत्कर्षापकर्ष . एखाद्या प्रदेशाचा उंचसखलपणा . किंमतीमध्यें कमीजास्तपणा होणें ; भावांत बदल . ताप कमीअधिक होणें . ०चावडी स्त्री. खेड्यांतील पांथस्थ वगैरे जींत उतरतात ती चावडी ; डाकबंगला ; धर्मशाळा . ( ल . ) पाहुणे उतरण्याची जागा ; अतिथिघर . ०चिठी स्त्री. जलमार्गावरुन प्रवास करण्याचा परवाना . नक्कल ; रद्द केलेलें खत - पत्र ( पूर्वी वरील श्रीकार खोडून , फाडून खत रद्द करण्याची पध्दत असे ). विष वगैरे उतरावें म्हणून बांधलेली - मंतरलेली चिठी , कागद . कोणत्याहि लेखाची नक्कल . ( थट्टेनें ) बडतर्फीचा हुकूम . ०जमीन स्त्री. सखल होत जाणारी जमीन ; उतरण . ०तसरीफ स्त्री. एखाद्याचा सन्मान करण्याकरितां स्वत : च्या अंगावरुन काढून दिलेलीं वस्त्रें . उतार अर्थ ४ पहा . [ अर . तसरीफ = सन्मान ; बहुमानाचीं वस्त्रें देणें ] ०तळ पु. माणसें , गाड्या उतरण्याची गांवाबाहेरील जागा ; अड्डा , गाडीतळ ; वाटेंतील मुक्कामाची जागा . ०तेज वि. ज्याचें तेज कमी झालें आहे असा . क्षीण ; निस्तेज ; नि : सत्त्व ; नि : शक्त . ०तोंड न. ज्यापासून घाट उतरण्यास सुरवात होते ती डोंगरांतील जागा ; उतरणीचा आरंभ . ०दिवस पु. आयुष्याचे अखेरचे दिवस ; वार्धक्य . आपत्काळ . ०पातार बितार - पु . सर्वसामान्य प्रवासखर्च . तरीचें भाडें ; वाहनाचें भाडें ; उतार . मार्गावरील कर , जकात वगैरे . ०पान न. ( गंजीफा - पत्त्यांतील खेळांत ) खेळलेलें , खेळावयाचें पान . हिशेब पुढें चालू केलेलें , करावयाचें पान . ०पेठ स्त्री. ज्या ठिकाणीं निरनिराळ्या ठिकाणचा माल विकावयाकरितां येतो व खरेदी केला जातो असें शहर , बंदर , व्यापारी शहर . उतरपेठ पहा . आचाराचें मूळ पीठ । वेदांची उतारपेठ । - ज्ञा १७ . २७४ . उतारतळ पहा . ०पोशाख पु. अंगावरुन उतरुन बक्षीस दिलेलीं वस्त्रें . अंगावरुन काढून टाकलेलीं जुनी वस्त्रें . उतार अर्थ ४ पहा . [ फा . पोशाक = वस्त्रें ] ०बंद पु. ज्या कागदावर कोणत्याहि गोष्टीची नक्कल काढली आहे असा कागद . - वि . उतारावर असलेली , उताराची . अपकर्षाप्रत जाणारी . [ फा . बन्द ] ०बंदर न. जलमार्गावरील प्रवासी व माल उतरण्याचें ठिकाण . जलमार्गांत लागणारें ओरवा करण्याचें - नांगर टाकण्याचे स्थल . बंदर पहा . [ फा . बंदर ] ०बाजी स्त्री. पत्त्याच्या डावांतील दहिल्यापासून खालचे पत्ते . अंगावर येणारा , हार येत असलेला खेळ . चौघड्याच्या अखेरीस जलद वाजविण्याची गत ; बाजा . उतार अर्थ ७ पहा . ०बाजू स्त्री. ( पत्त्यांच्या खेळांत ) ज्या बाजूनें प्रथम पान खालीं टाकावयाचें , उतरावयाचें ती बाजू . ०मणी मोहरा - पु . विष उतरविणारें रत्न . ०मान पु. पाणउतारा ; अपमान ; अप्रतिष्ठा ; अवहेलना . वृध्दावस्था ; आयुष्याची उत्तरावस्था . - वि . ( व्यापक ) अवमानित ; अपमानित ; मानखंडना केलेला . ०माल पु. होडींतून पलीकडे पाठवावयाचा माल . ०वय न. म्हातारपण ; वृध्दावस्था ; [ सं . उत्तरंवय : ] ०वस्त्र न. जीर्णवस्त्र ; फाटलेले कपडे . दुसर्यानें अंगावरुन काढलेलीं किंवा टाकून दिलेलीं वस्त्रें . उमदीं तरी ते उतार वस्त्रें । घालूं नये रे अंगावर । - दावि ४३९ . ०वेळ स्त्री. दोन प्रहर दिवस टळल्यावरची वेळ ; संध्यासमय .
|