गुरु [guru] a. a. (-रु,
-र्वी f. f.) [ग कु उच्च
[Uṇ.1.24.] ] (compar. गरीयस्; superl. गरिष्ठ)
Heavy, weighty (opp. लघु); (fig. also); तेन धूर्जगतो गुर्वी सचिवेषु निचिक्षिपे
[R.1.34;3.35;] 12.12; विमुच्य वासांसि गुरूणि साम्प्रतम्
[Ṛs.1.7.] Great, large, long, extended.
Long (in duration or length). आरम्भगुर्वी
[Bh.2.6;] गुरुषु दिवसेष्वेषु गच्छत्सु
[Me.85.] Important, momentous, great; विभवगुरुभिः कृत्यैः
[Ś.4.] 19; स्वार्थात्सतां गुरुतरा प्रणयिक्रियैव
[V.4.31;] [Ku.3.13;] [Bh.3.7;] [R.14.35.] Arduous, difficult (to bear); कान्ताविरहगुरुणा शापेन
[Me.1.] Great, excessive, violent, intense; गुरुः प्रहर्षः प्रबभूव नात्मनि
[R.3.17;] गुर्वपि विरहदुःखम्
[Ś.4.16;] [Bg.6.22.] Venerable, respectable.
Heavy, hard of digestion (as food).
Best, excellent.
Dear, beloved.
Haughty, proud (as a speech).
(In prosody) Long, as a syllable, either in itself, or being short, followed by a conjunct consonant &c.; e. g. ई in ईड् or त in तस्कर (It is usually represented by ग in works on prosody; मात्तौ गौ चेच्छालिनी वेदलोकैः &c.).
Irresistible, unassailable; जागर्ति दंशाय...गुरुर्भुजङ्गी
[Māl.6.1.] Mighty; powerful.
Valuable, highly prized; पूर्वं पूर्वं गुरु ज्ञेयम्
[Y.2.3.] Grievous;
[Me.85.] रुः (a) A father; न केवलं तद्गुरुरेकपार्थिवः क्षितावभूदेकधनुर्धरोऽपि सः
[R.3.31,48;4.1;] 8.29. (b) Forefather, ancestor; त्वां मैत्रावरुणोऽभिनन्दतु गुरुर्यस्ते गुरूणामपि
[U.5.27.] (c) Father-in-law; त्वं हि मे गुरुः (तद्धर्मतः स्नुषा तेऽहम्)
[Rām.7.26.28-29.] Any venerable or respectable person, an elderly personage or relative, the elders (pl.) शुश्रूषस्व गुरून्
[Ś.4.18;] [Bg. 2.5;] [Bv.2.7,18,19,49;] आज्ञा गुरूणां ह्यविचारणीया
[R. 14.46.] A teacher, preceptor; गुरुशिष्यौ.
Particularly, a religious teacher, spiritual preceptor. तौ गुरुर्गुरुपत्नी च प्रीत्या प्रतिननन्दतुः
[R.1.57;] (technically aGuru is one who performs the purificatory ceremonies over a boy and instructs him in the Vedas; स गुरुर्यः क्रियाः कृत्वा वेदमस्मै प्रयच्छति
[Y.1.34] ).
A lord, head, superintendent, ruler; सर्वे गुरुहिते स्थिताः
[Rām.4.4.6;] कर्णाश्रमाणां गुरवे स वर्णी
[R.5.19] the head of the castes or orders; गुरुर्नृपाणां गुरवे निवेद्य 2.68.
N. N. of Bṛihaspati, the preceptor of the gods; गुरुं नेत्रसहस्रेण चोदयामास वासवः
[Ku.2.29;] [Pt.1.23.] The planet Jupiter; गुरुकाव्यानुगां बिभ्रच्चान्द्रीमभिनभः श्रियम्
[Śi.2.2.] The propounder of a new doctrine.
The lunar asterism called पुष्य.
N. N. of Droṇa, teacher of the Kauravas and Pāṇḍavas.
N. N. of Prabhākara, the leader of a school of the Mīmāṁsakas (called after him Prābhākara).
The supreme spirit.-Comp.
-अक्षरम् a long syllable.
रत्नम् topaz; (Mar. पुष्पराग, गोमेद).
a gem brought from the Himālaya and the Indus.
-लाघवम् relative importance or value; विरोधिषु महीपाल निश्चित्य गुरु- लाघवम्
[Mb.3.131.12;] [Ś.5.] -वर्चोघ्नः the lime, citron.-वर्तिन्,
-वासिन् m. m. a student (ब्रह्मचारिन्) who resides at his preceptor's house.
-वर्ति, -ता f. f. respectful behaviour towards Guru (elder or venerable person); निवेद्य गुरवे राज्यं भजिष्ये गुरुवर्तिताम्
[Rām.2.115.19.] -वारः, -वासरः Thursday.
-वृत्तिः f. f. the conduct of a pupil towards his preceptor;
[Rām.2.9.2.] -व्यथ a. a. greatly distressed, heavy with grief; वचोभिराशाजननैर्भवानिव गुरुव्यथम्
[V. 3.9.] -शिखरिन् m. m. an epithet of the Himālaya.
-श्रुतिः a mantra (especially गायत्री); जपमानो गुरुश्रुतिम्
[Mb.13.] 136.6.
-स्वम् (= ष्वम्) the preceptor's wealth or property; गवां क्षीरं गुरुष्वं ते...
[Bm.1.35.] अङ्गना the wife of a Guru.
A woman entitled to great respect. -अर्थa. important; सतीं व्यादाय शृण्वन्तो लघ्वीं गुर्वर्थगह्वराम्
[Bhāg.3.] 16.14. (-र्थः) a preceptor's fee for instructing a pupil; गुर्वर्थमाहर्तुमहं यतिष्ये
[R.5.17.] -उत्तम a. a. highly revered. (-मः) the Supreme soul.
उपदेशः Consultation of the experts; एषु स्थानेषु गुरूपदेशात् सम्यङ् नाडीं परीक्ष्य शिरामोचनं कुर्यात्
[Śālihotra of Bhoja, 82.] advice by the elders or by the preceptor.
-कण्ठः a peacock.
-कारः worship, adoration.
कार्यम् a serious or weighty affair.
the office of a spiritual teacher.
-कुलम् the residence of a Guru (गुरुगृह), academy; वसन् गुरुकुले नित्यं नित्यम- ध्ययने रतः
[Mb.9.4.3;] आवृत्तानां गुरुकुलाद्विप्राणां पूजको भवेत्
[Ms.7.82.] -कृत a.
worshipped.
made much of; अहो निन्द्यं रूपं कविजनविशेषैर्गुरु कृतम्
[Bh.3.2.] -क्रमः instruction handed down through a series of teachers, traditional instruction.
-गृहम् signs (राशिs) Sagittarius (धनु) and Pisces (मीन).
-घ्नः white mustard.
-चर्या attendance upon a preceptor;
[Māl.9.51.] -जनः any venerable person, an elderly relative, the elders collectively; नापेक्षितो गुरुजनः
[K.158;] [Bv.2.7.] तल्पः the bed (wife) of a teacher.
violation or violator of a teacher's bed;
[Mb.12.56.32.] -तल्पगः, -तल्पिन् m. m.
one who violates his teacher's bed (wife), (ranked in Hindu law as a sinner of the worst kind, committer of an अतिपातक; cf.
[Ms.11.13] );
[Mb.3.43.6.] one who defiles his step-mother.
-दक्षिणा fee given to a spiritual preceptor; उपात्तविद्यो गुरुदक्षिणार्थी
[R.5.1.] -दानम् a Guru's gift.
-दैवतम् the constellation पुष्य.
-पत्रा the tamarind tree.
-त्रम् tin.
-पाक a. a. difficult of digestion.
पूजा the ceremonies in propitiation of Bṛihaspati when a work is to be performed or undertaken.
the worship of one's spiritual preceptor.
-प्रसादः the product of a Guru's blessing, i. e. learning.
भम् the constellation पुष्य.
a bow.
the sign Pisces of the zodiac.-भावः importance, weight.
-मर्दलः a kind of drum or tabor.