नृ [nṛ] [नी-ऋन् डिच्च; cf.
[Uṇ.2.11.] ] (Nom. sing. ना, gen. pl. नृणाम् or नॄणाम्)
A man, a person whether male or female;
[Ms.3.81;4.61;7.61;] नॄन् प्रशंसत्यजस्रं यो घण्टाताडोरुणोदये 1.33.
Mankind.
A piece at chess.
The pin of a sun-dial.
A masculine word; संधिर्ना विग्रहो यानम्
[Ak.] A leader. -Comp.
-अस्थि- मालिन् m. m. an epithet of Śiva.
-कपालम् man's skull.-कलेवरः a dead human body.
-कारः manly deed, heroism.
-केसरिन् m. m. 'man-lion', Viṣṇu in his Narasimha incarnation; cf. नरसिंह.
-चक्षस् a. a. Ved.
seeing or observing men.
leading or guiding men; अस्तभ्नात् सिन्धुमर्णवं नृचक्षाः
[Rv.3.53.9.] (-m.)
a god.
a demon, goblin.
-जग्ध a. a. a man-eater; ......नृजग्धो माल्यधारयः
[Bk.5.38.] -जलम् human urine.
-दुर्गः a fort protected by army on all sides;
[Ms.7.7.] -देवः a king.
-धर्मन् m. m. an epithet of Kubera.
-नमन a. a. to be saluted by men (as gods).
-पः [नॄन् पाति रक्षति, पा-क] a ruler of men, king, sovereign; चतुर्योजनपर्यन्तमधिकारो नृपस्य च Brav. P. (श्रीकृष्णजन्मखण्डे). ˚अंशः
royal portion of revenue, i. e. a sixth, eighth &c. part of grain; काले नृपाशं विहितं ददद्भिः
[Bk.2.14.] a prince. ˚अङ्गनम् (णम्) a royal court. ˚अध्वरः N. of a sacrifice (Rājasūya) performed by an emperor or lord paramount, in which all the offices are performed by tributary princes. ˚आत्मजः a prince, crown-prince. ˚आभीरम्, ˚मानम् music played at the royal meals. ˚आमयः consumption. ˚आसनम् 'royal-seat', a throne, the chair of state. ˚गृहम् a royal palace. ˚द्रुमः N. of some trees (Mār. बाहवा, रांजणी). ˚नीतिः f. politics, royal policy, state-craft; वेश्याङगनेव नृपनीतिरनेकरूपा
[Bh.2.47.] ˚प्रियः the mango tree. ˚लक्ष्मन् n., लिङ्गम् a royal symbol, an emblem of royalty, any one of the royal insignia; particularly, the white umbrella. ˚लिङ्गधर a.
assuming the insignia of royalty.
assuming the royal insignia (as a disguise). ˚वल्लभः
the friend or favourite of a king.
a kind of mango. (-भा) a queen. ˚शासनम् a royal grant or edict. ˚संश्रय a. seeking the protection of a king. ˚सुता the musk-rat. ˚सभम्, सभा an assembly of kings.
पः, पतिः, पालः a king; जाताभिषङ्गो नृपतिः
[R.2.3;] विद्वत्वं च नृपत्वं च नैव तुल्यं कदाचन Subhāṣ.
N. N. of Kubera.
Kṣatriya. ˚पथः a royal or main road. ˚संश्रयः
royal support; नृपसंश्रयमिष्यते जनैः
[Pt.] service of princes.
पशुः a beast in the form of a man, a brute of a man; वचस्पस्याकर्ण्य श्रवणसुभगं पण्डितपतेरधुन्वन् मूर्धानं नृपशुरथवायं पशुपतिः
[Bv.4.38.] a man serving as a sacrificial victim.
-पाय्यम् a large edifice, hall.
-पीतिः f. f. Ved. protection of men.
-मिथुनम् the sign Gemini (twins) of the zodiac.
-मेध a human sacrifice.
-यज्ञः 'the sacrifice to be offered to men', hospitality, reception of guests (one of the five daily Yajñas; see पञ्चयज्ञ).-युग्मम् = नृमिथुन q. v.
-लोकः the world of mortals, the earth.
-वराहः Viṣṇu in the boar-incarnation.
-वाहनः an epithet of Kubera.
-वाह्यम् a palanquin.
-वेष्टनः N. N. of Śiva.
-शंस a. a. A vile and cruel man; इतरेषु तु शिष्टेषु नृशंसानृतवादिनम्
[Ms.] -शृङ्गम् 'man's horn'; i. e. an impossibility.
-सदनम् (नृषदनम्) the hall of sacrifice.-सद् (षद्) m. the Supreme Being. -f. intellect (बुद्धि); सुरेतसादः पुनराविश्य चष्टे हंसं गृध्राणं नृषदिं गिरामिमः
[Bhāg. 5.8.14;] -a. sitting or dwelling among men.
सिंहः, हरिः 'a lion-like man' a chief among men, an eminent or distinguished man.
Viṣṇu in his fourth incarnation; अस्त्राण्यमोघमहिमानि निरूपितानि नो पस्पृशुर्नृहरिदास- मिवासुराणि
[Bhāg.1.15.16;] cf. नरसिंह.
a particular mode of sexual enjoyment. ˚चतुर्दशी fourteenth day of the bright half of Vaiśākha. ˚द्वादशी the twelfth day of the light half of Phālguna. ˚पुराणम् N. of an उपपुराण.
-सेनम्, -सेना an army of men.
-सोमः an illustrious man, great man; सोमोद्भवाया सरितो नृसोमः
[R.5.59.]