बुद्धिः [buddhiḥ] f. f. [बुध्-क्तिन्]
Perception, comprehension.
Intellect, understanding, intelligence, talent; तीक्ष्णा नारुंतुदा बुद्धिः
[Śi.2.19;] शास्त्रेष्वकुण्ठिता बुद्धिः
[R.1.19.] Information, knowledge; बुद्धिर्यस्य बलं तस्य
[H.2.122] 'knowledge is power';
[P.I.4.52.] Discrimination, judgement, discernment; विदेशेष्वपि विज्ञाताः सर्वतो बुद्धिनिश्चयाः
[Rām.1.7.17.] Mind; मूढः परप्रत्ययनेयबुद्धिः
[M.1.2;] so कृपण˚, पाप˚ &c.
Presence of mind, readiness of wit.
An impression, opinion, belief, idea, feeling; दूरात्तमवलोक्य व्याघ्रबुद्ध्या पलायन्ते
[H.3;] अनया बुद्ध्या Mu.1 'in this belief'; अनुक्रोशबुद्ध्या
[Me.117.] Intention, purpose, design; मन्दीचकार मरणव्यवसायबुद्धिम्
[Ku.4.45.] (बुद्ध्या 'intentionally', 'purposely', deliberately').
Returning to consciousness, recovery from a swoon;
[Māl.4.1.] (In Sāṅ. phil.) Intellect, the second of the 25 elements of the Sāṅkhyas; एषा तेऽभिहिता सांख्ये बुद्धिर्योगे त्विमां शृणु
[Bg.2.39.] Nature (प्रकृति);
[Bhāg.3.27.18.] A means, way (उपाय); किं करिष्याम भद्रं ते बुद्धिरत्र विचार्यताम्
[Rām.1.4.9.] N. N. of the 5th astrological mansion. -Comp.
-अतीत a. a. beyond the range or reach of the intellect.
-अधिक a. a. superior in intellect.
-अवज्ञानम् contempt or low opinion for one's understanding; अप्राप्तकालं वचनं बृहस्पतिरपि ब्रुवन् । प्रोप्नोति बृद्ध्यवज्ञानमपमानं च पुष्कलम् ॥
[Pt.1.63.] -इन्द्रि- यम् an organ of perception (opp. कर्मेन्द्रिय); (these are five: the ear, skin, eye, tongue, and nose; श्रोत्रं त्वक् चक्षुषी जिह्वा नासिका चैव पञ्चमी; to these sometimes मनस् is added).
-कृत् a. a. supposing, conjecturing.
-कृत a. a. acted wisely.
-गम्य, -ग्राह्य a. a. within the reach of, or attainable to, intellect, intelligible.
-चिन्तक a. a. one who thinks wisely.
-च्छाया reflex action of the understanding on the soul.
-जन्मन् a perception that arises; सत्सं- प्रयोगे पुरुषस्येन्द्रियाणां बुद्धिजन्म तत् प्रत्यक्षम्
[MS.1.1.4.] -जीविन्a.
employing the reason, rational.
Subsisting by intelligence; भूतानां प्राणिनः श्रेष्ठाः प्राणिनां बुद्धिजीविनः
[Ms.1.] 96.
-तत्त्वम् the second element of the Sāṅkhya philosophy.
-द्यूतम् game at chess.
-पूर्व a. a. purposed, intentional, wanton, wilful.
-पूर्वम्, -पूर्वकम्, -पुरःसरम् ind. intentionally, purposely, wilfully.
-प्रागल्भी soundness of judgment.
-बलम् a kind of play.
-भेदः, -भ्रमः distraction ar aberration of mind; न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसङ्गिनाम्
[Bg.3.26.] -मोहः confusion of mind.
-युक्त a. a. intelligent.
-योगः intellectual communion with the Supreme Spirit.
-लक्षणम् a sign of intellect or wisdom; प्रारब्धस्यान्तगमनं द्वितीयं बुद्धिलक्षणम्.
-लाघवम् lightness or levity of judgment;
[Rām.] -वर्जित a. a. foolish, ignorant.-विध्वंसक a. destroying consciousness or reason.-विलासः play of the mind or fancy.
-विषयः matter apprehensible by reason.
-वृद्धिः development of intellect, understanding or wisdom; बुद्धिवृद्धिकराणि (शास्त्राणि)
[Ms.4.19.] -वैभवम् strength of intellect.
-शक्तिः intellectual faculty.
-शस्त्र a. a. armed with understanding.-शालिन्,
-संपन्न a. a. intelligent, wise.
-शुद्ध a. a. honest in purpose, frank-minded.
-संकीर्णम् a kind of pavilion.-सखः,
-सहायः a counsellor.
-हीन a. a. devoid of intellect, silly, foolish.