मारुत

{ māruta (m), māruta }

Puranic Encyclopaedia

MĀRUTA   The fortynine Vāyus. (For details see under DITI).
MĀRUTA (M)   An ancient place of habitation of south Bhārata. Those who stood on the right side of the Krauñcāruṇa Vyūha (a battle array) constructed by Dhṛṣṭadyumna in the Kurukṣetra battle were the people of Māruta from south Bhārata. [Śloka 57, Chapter 50, Bhīṣma Parva] .

प्राचीन चरित्रकोश

मारुत n.  भृगुकुलोत्पन्न एक गोत्रकार ऋषिगण ।
मारुत II. n.  अंगिराकुलोत्पन्न एक गोत्रकार ।
मारुत III. n.  नितान एवं द्युतान नामक वैदिक सूक्तद्रष्टाओं का सामूहिक नाम ।

A dictionary, Marathi and English

māruta m S Air or wind.

Aryabhushan School Dictionary

 m  Air or wind.

मराठी (Marathi) WN

See : वायू

महाराष्ट्र शब्दकोश

 पु. 
 पु. ( काव्य ) झंझावात इ० पहा .
वायु ; वारा ; हवा .
ज्यावेळीं प्राणवायु आंतून निघून गगनाला मिळतो त्या स्थितींतील कुंडलिनीचें नांव . ते वेळीं कुंडलिनी हे भाष जाये । मग मारुत ऐसें नाम होये । - ज्ञा ६ . ३०१ . [ सं . ] मारुति , ती - पु .
वायुपुत्र ; हनुमान .
क्वचित भीमालाहि म्हणतात . शिकवी मारुतिला भगदत्ते ह्रदयांत बाण शिरकविला । - मोभीष्म ५ . ४८ . मारुतीचें शेंपूट , मारुतीची शेंपूट - नस्त्री . ( सीताशुद्धीसाठीं लंकेंत गेलेल्या मारुतीच्या शेंपटाला राक्षसांनीं चिंध्या बांधल्या पण तें इतकें लांबलें कीं संपेचना . यावरुन ( ल . ) लांबत जाणारें काम ; लांबट गोष्ट ; पाल्हाळ .
०लांबणें   अक्रि . अशा रीतीनें काम लांबविलें जाणें .

A Sanskrit English Dictionary

मारुत  mfn.  mf( ई)n. or मारुत॑ ( fr. मरुत्) relating or belonging to the मरुत्s, proceeding from or consisting of the M°s [RV.] &c. &c.
relating to or derived from the wind, windy, aerial, [Mn.]; [Hariv.] &c.
मारुत  m.  m. N. of विष्णु, [RV.]
of रुद्र, [VarBṛS.]
a son of the मरुत्s (applied to वायु, ऊर्ध्व-नभस्, द्युतान or नितान), [VS.]; [TS.]; [Br.]; [ŚrS.]
मरुत्   (= ) wind, air, the god of wind, [Mn.]; [MBh.] &c.
vital air, one of the 3 humours of the body, [Suśr.]
breath, [Śikṣ.]
पर्श्व्-आदि   a chief of the मरुत्s g.

ROOTS:

पर्श्व् आदि

N. of a मरुत्, [Yājñ.] Sch.
of अग्नि, [Gṛhyās.]
pl. the मरुत्s (regarded as children of दिति), [MBh.]; [R.]
मडक    N. of a people, [MBh.] ( B.; C.)
मारुत  n.  n. ( scil. ऋक्स्क or नक्षत्र) the constellation स्वाति, [L.]
N. of a सामन्, [ĀrṣBr.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

मारुत [māruta] a.  a. (-ती f.) [मरुतः इदम् अण्]
Relating to or arising from the Maruts; व्रतमेतद्धि मारुतम् [Ms.9.36.]
Relating to wind, aerial, windy.
तः Wind; स कीचकैर्मारुतपूर्णरन्ध्रैः [R.2.12,34;4.55;] [Ms.4.122.]
The god of wind, the deity presiding over wind; मनोजवं मारुततुल्यवेगम् Rām-rakṣā.33.
Breathing.
Vital air, one of the three essential humours of the body; प्रविश्य सर्वभूतानि यथा चरति मारुतः [Ms.9.36.]
The trunk of an elephant.
Ved. A son of the Maruts.
 N. N. of Viṣṇu.
Of Rudra.
ती The north-west quarter.
The daughter of the Maruts or gods; उतथ्यस्य च भार्यायां ममतायां महातपाः । मारुत्यां जनयामास भरद्वाजं बृहस्पतिः ॥ [Bu. Ch.4.74] ; cf. Viṣṇu P.4 19.5.
-तम्   The lunar mansion called Svāti. -Comp.
-अयनम्   a (round) window; केलीमन्दिरमारुतायनमुखे विन्यस्तवक्त्राम्बुजा [Bv.2.57.]
-अशनः   a snake.
आत्मजः, सुतः, सूनुः epithets of Hanumat.
of Bhīma.
-व्रतम्   'penetrating everywhere', one of the duties of a king (who is able to penetrate everywhere by means of spies); cf. प्रविश्य सर्वभूतानि यथा चरति मारुतः । तथा चरैः प्रवेष्टव्यं व्रतमेतद्धि मारुतम् ॥ [Ms.9.36.]

Shabda-Sagara

मारुत  m.  ( -तः)
1. Air, wind.
2. Vital air, one of the three humours of the body.
3. A demi-god, of whom there is a class consist- ing of forty-nine.
4. The trunk of an elephant.
 n.  ( -तं)
1. Burnt- offering on conception.
2. The constellation Svāti.
E. मृ to die, (by excess of it,) उति aff., and the vowel made long; the demi- gods, called Marutas, are said to be the sons of Diti, formed of the divisions of the fœtus in utero, by the Bajra or thunder- bolt of INDRA, and to be named from that deity's addressing the fœtus he thus divided by मारोदीः weep not.

ROOTS:

मृ उति मारोदीः