स्वे स्वेऽधिकारे या निष्ठा, सगुणः परिकीर्तितः ।
कर्मणां जात्यशुद्धानामनेन नियमः कृतः ।
गुणदोषविधानेन, सङगानां त्याजनेच्छया ॥२६॥
न प्रेरितां शास्त्रें श्रुतीं । विषयीं स्वाभिवक प्रवृत्ती ।
तिची करावया निवृत्ती । माझी वेदोक्ती प्रवर्तली ॥४॥
एकाएकीं विषयत्यजन । करावया अशक्त जन ।
त्यासी वेद दावी दोषगुण । त्यागावया जाण विषयांसी ॥५॥
हे माता हे सहोदर । येथ करुं नये व्यभिचार ।
हे वेद न बोलता अधिकार । तैं यथेष्टाचार विषयांचा ॥६॥
जेथवरी स्त्रीपुरुषव्यक्ती । तेथवरी कामासक्ती ।
मी नेमितों ना वेदोक्ती । तैं व्यभिचारप्राप्ती अनिवार ॥७॥
सकळ स्त्रिया सांडून । त्यजूनियां इतर वर्ण ।
सवर्ण स्त्री वरावी आपण । अष्टवर्षा जाण नेमस्त ॥८॥
तिचें वेदोक्त पाणिग्रहण । तेथ साक्षी अग्नि आणि ब्राह्मण ।
इतर स्त्रियांची वाहूनि आण । स्वदारागमन विध्युक्त ॥९॥
यापरी म्यां सकळ लोक । स्त्रीकामें अतिकामुक ।
स्वदारागमनें देख । केले एकमुख वेदोक्तीं ॥३१०॥
याचिपरी म्यां अन्नसंपर्क । वेदवादें नेमिले लोक ।
येरवीं वर्णसंकर देख । होता आवश्यक वेदेंवीण ॥११॥
तो चुकवावया वर्णसंकर । वर्णाश्रमांचा प्रकार ।
वेद बोलिला साचार । विषयसंचार त्यागावया ॥१२॥
विषयांची जे प्रवृत्ती । तेचि ’अविद्या’ बाधा निश्चितीं ।
जे विषयांची अतिनिवृत्ती । ती नांव ’मुक्ति’ उद्धवा ॥१३॥
करावया विषयनिवृत्ती । वेदें द्योतिली कर्मप्रवृत्ती ।
वर्णाश्रमाचारस्थिती । विषयासक्तीच्छेदक ॥१४॥
नित्य नैमित्तिक कर्मतंत्र । नाना गुणदोषप्रकार ।
वेदें द्योतिले स्वाधिकार । विरक्त नर व्हावया ॥१५॥
स्वकर्में होय चित्तशुद्धी । तेणें वैराग्य उपजे त्रिशुद्धी ।
वैराग्य विषयावस्था छेदी । गुणकार्यउपाधी रजतम हे ॥१६॥
तेव्हां उरे शुद्ध-सत्त्वगुण । तेथें प्रकटे गुरुभजन ।
गुरुभजनास्तव जाण । ज्ञान विज्ञान घर रिघे ॥१७॥
पूर्ण करितां भगवद्भक्ति । तैं गुरुभजनीं अधिकारप्राप्ती ।
सद्गुरुमहिमा सांगों किती । मी आज्ञावर्ती गुरुचा ॥१८॥
गुरु ज्यावरी अनुग्रहो करी । त्यासी मी भगवंत उद्धरीं ।
आदरें वाऊनियां शिरीं । निजऐश्वर्यावरी बैसवीं ॥१९॥
गुरु परमात्मा परेशु । ऐसा जयाचा विश्वासु ।
त्याचा अंकिला मी हृषीकेशु । जो जगदीशु जगाचा ॥३२०॥
जेथ मी अंकित झालों आपण । तेथ समाधीसीं ज्ञानविज्ञान ।
वोळंगे गुरुभक्ताचें अंगण । तेथ केवा कोण सिद्धींचा ॥२१॥
त्या गुरुचें करुनि हेळण । जो करी माझें भजन ।
तेणें विखेंसीं मिष्टान्न । मज भोजन घातलें ॥२२॥
तोंडीं घास डोईं टोला । ऐसा भजनार्थ तो झाला ।
तो जाण सर्वस्वें नागवला । वैरी आपला आपणचि ॥२३॥
येथवरी गुरुचें महिमान । माझेनि वेदें द्योतिलें जाण ।
करुनि विषयनिर्दळण । स्वाधिकारें जन तरावया ॥२४॥
यालागीं ज्यासी जो अधिकार । तो तेणें नुल्लंघावा अणुमात्र ।
हा वेदें केला निजनिर्धार । स्वकर्में नर तरावया ॥२५॥
तरी म्हणशी कर्मचि पावन । हेंही सर्वथा न घडे जाण ।
स्वाधिकारेंवीण कर्माचरण । तें अतिदारुण बाधक ॥२६॥
संन्यासी करी गृहस्थधर्म । तें त्यासी वोडवलें अकर्म ।
गृहस्थ करी करपात्रकर्म । तोचि अधर्म तयासी ॥२७॥
हितासी वोखद घेतां जाण । त्याचें चुकलिया अनुपान ॥
तेंचि अन्यथा होय आपण । पीडी दारुण मरणान्त ॥२८॥
तैसें अनधिकारें करितां कर्म । तेंचि बाधक होय परम ।
हें वेदें जाणोनियां वर्म । स्वधर्म सुगम नेमिले ॥२९॥
स्वाधिकारें स्वधर्मनिष्ठा । हाचि पुरुषाचा गुण मोठा ।
तेणें फिटे गुणकर्ममळकटा । प्रिय वैकुंठा तो होय ॥३३०॥
वेदें बोलिला जो गुण । तो अंगीकारावा आपण ।
वेदें ठेविलें ज्यासी दूषण । तें सर्वथा जाण त्यजावें ॥३१॥
हेंचि गुणदोषलक्षण । करितां वेदविवंचन ।
गुंतले गा अतिसज्ञान । माझे कृपेवीण वेदार्थ न कळे ॥३२॥
निषेधमुखेंकरितां त्यागु । वेद त्यागवी विषयसंगु ।
हें वर्म जाणोनि जो चांगु । तो होय निःसंगु महायोगी ॥३३॥
उद्धवा हें वेदतत्त्वसार । तुज म्यां सांगितलें साचार ।
ज्यालागीं शिणताति सुरनर । ऋषीश्वर तपस्वी ॥३४॥
परी माझे कृपेवीण सर्वथा । हें न ये कोणाचिये हाता ।
तें तुज म्यां सांगितलें आतां । तुझे हितार्था निजगुह्य ॥३५॥
मागें म्यां केलें निरुपण । गुणदोष देखणें तो दोष जाण ।
त्याचेंही विशद विवेचन । तुज मीं संपूर्ण सांगितलें ॥३६॥
पराचा देखावा दोषगुण । हें नाहीं नाहीं माझें वेदवचन ।
दोष त्यजोनियां आपण । घ्यावा गुण हा वेदार्थ ॥३७॥
त्यजोनि पराचे दोषगुण । स्वयें गुण घ्यावा आपण ।
हेंही माझे कृपेवीण । नव्हे जाण उद्धवा ॥३८॥
न देखोनि पराचे दोषगुण । स्वयें होइजे ब्रह्मसंपन्न ।
म्हणशी ऐशी कृपा परिपूर्ण । केवीं आपण लाहिजे ॥३९॥
तेचिविखींचें निरुपण । कृपेनें सांगताहे श्रीकृष्ण ।
माझे कृपेचें आयतन । उद्धवा जाण मद्भक्ती ॥३४०॥