जल [jala] a. a. [जल् अच् डस्य लो वा]
Dull, cold, frigid = जड q. v.
Stupid, idiotic.
लम् Water; तातस्य कूपोऽ- यमिति ब्रुवाणाः क्षारं जलं कापुरुषाः पिबन्ति ।
[Pt.1.322.] A kind of fragrant medicinal plant or perfume (ह्रीवेर).
The embryo or uterus of a cow.
The constellation called पूर्वाषाढा.
उच्छ्वासः a channel made for carrying off excess of water, drain, (cf. परीवाह).
overflow of a river.
-उदरम् dropsy. -उद्भवa. aquatic. (-वा) benzoin.
-उरगा, -ओकस् m. m.,
-ओकसः a leech.
-कण्टकः a crocodile.
-कपिः the Gangetic porpoise.
-कपोतः a water-pigeon.
-कर a. a. making or pouring forth water. (-रः) tax for water.
करङ्कः a shell.
a cocoa-nut.
a cloud.
a wave.
a lotus.-कल्कः mud.
-कल्मषः the poison produced at the churning of the ocean; तस्यापि दर्शयामास स्ववीर्यं जलकल्मषः
[Bhāg.8.] 7.44.
-काकः the diver-bird.
-कान्तः the wind.
-कान्तारः an epithet of Varuṇa.
-किराटः a shark.
-कुक्कुटः a water-fowl; जलकुक्कुटकोयष्टिदात्यूहकुलकूजितम्
[Bhāg.8.2.16.] (-टी) the black-headed gull.
-कुन्तलः, -कोशः moss.
कूपी a spring, well.
a pond.
a whirlpool; जलकूपी कूपगर्ते पुष्करिण्यां च योषिति Medinī.
-कूर्मः the porpoise.-कृत् a. Causing rain; दिवसकृतः प्रतिसूर्यो जलकृत् (मेघः)
[Bṛi. S.] -केलिः, m. m. or f.,
-क्रीडा playing in water, splashing one another with water.
-क्रिया presenting libations of water to the manes of the deceased.
गुल्मः a turtle.
a quadrangular tank.
a whirlpool.
-चर a. a. (also जलेचर) aquatic.
(रः) an aquatic animal.
a fish.
any kind of water-fowl. ˚आजीवः, ˚जीवः a fisherman.
-चत्वरम् a square tank.-चारिन् m.
an aquatic animal.
-ज a. a. born or produced in water.
(जः) an aquatic animal.
a fish; स्वयमेव हतः पित्रा जलजेनात्मजो यथा
[Rām.2.61.22.] sea-salt.
a collective name for several signs of the zodiac.
the moon.
(जः, जम्) a shell.
the conch-shell; अधरोष्ठे निवेश्य दघ्मौ जलजं कुमारः
[R.7.] 63,1.6; इत्यादिश्य हृषीकेशः प्रध्माय जलजोत्तमम्
[Bhāg.8.4.] 26.
(जः) The Kaustubha gem; जलजः कौस्तुभे मीने तत् क्लीबे शङ्खपद्मयोः ।
[Nm.] (जः) A kind of horse born in water; वाजिनो जलजाः केचिद् वह्निजातास्तथापरे । शालिहोत्र of भोज, Appendix II,12. (-जम्) a lotus. ˚आजीवः a fisherman. ˚आसनः an epithet of Brahmā; वाचस्पतिरुवाचेदं प्राञ्जलिर्जलजासनम्
[Ku.2.3.] ˚कुसुमम् the lotus. ˚द्रव्यम् a pearl, shell or any other thing produced from the sea.
जन्तुः a fish,
any aquatic animal.
-जन्मन् a lotus.
-जीविन् m. m. a fisherman.
-डिम्बः a bivalve shell.
तरङ्गः a wave.
a metal cup filled with water producing harmonic notes like a musical glass.
-ताडनम् (lit.) 'beating water'; (fig.) any useless occupation.
-तापिकः, -तापिन्, -तालः The Hilsa fish; L. D. B.
-त्रा an umbrella.सः hydrophobia.
Comp. अञ्चलम् a spring.
a natural water-course.
दः a cloud; जायन्ते विरला लोके जलदा इव सज्जनाः
[Pt.1.29.] camphor. ˚अशनः the Śāla tree.
-आगमः the rainy season; सरस्तदा मानसं तु ववृधे जलदागमे
[Rām.7.12.26.] ˚आभ a. black, dark. ˚कालः the rainy season. ˚क्षयः autumn.
-दर्दुरः a kind of musical instrument.
-देवः the constellation पूर्वाषाढा.
-देवता a naiad, water-nymph.
-द्रोणी a bucket.
-द्वारम् A gutter, a drain,
[Māna.31.99.] धरः a cloud.
the ocean.
-धारा a stream of water.
धिः the ocean.
a hundred billions.
the number 'four'. ˚गा a river. ˚जः the moon. ˚जा Lakṣmī, the goddess of wealth. ˚रशना the earth.
-नकुलः an otter.
-नरः a merman.-नाडी,
-ली a water-course.
निधिः the ocean.
the number 'four'.
निर्गमः a drain, water-course.
a water-fall, descent of a spring &c. into a river below.
-पक्षिन् m. m. a water-fowl.
पतिः the ocean.
an epithet of Varuṇa.-पथः a sea voyage;
[R.17.81.] -पद्धतिः f. f. a gutter, drain.
-पात्रम् 'a water-pot', drinking-vessel.
-पित्तम् fire.
-पुष्पम् an aquatic flower.
पूरः a flood of water.
a full stream of water.-पृष्ठजा moss.
प्रपातः a water-fall.
rainy season; शरत्प्रतीक्षः क्षमतामिमं भवाञ्जलप्रपातं रिपुनिग्रहे धृतः
[Rām.4.27.47.] -प्रलयः destruction by water.
-प्रान्तः the bank of a river.
-प्रायम् a country abounding with water; जलप्रायमनूपं स्यात्
[Ak.] प्रियः the Chātaka bird.
a fish. (-या) an epithet of Dākṣāyaṇī.
-प्लावनम् a deluge, an inundation. -बन्धः,
बन्धकः a dam, dike, rocks or stones impeding a current.
-बालकः, -वालकः the Vindhya mountain.
-बालिका lightning.
-बिडालः an otter.-बिम्बः,
-म्बम् a bubble.
बिल्वः a (quadrangular) pond, lake.
a tortoise.
a crab.
-भीतिः f. f. hydrophobia.
-भू a. a. produced in water.
-भूः m. m.
अञ्जलिः a handful of water.
a libation of water presented to the manes of a deceased person; कुपुत्रमासाद्य कुतो जलाञ्जलिः
[Chāṇ 69;] मानस्यापि जलाञ्जलिः सरभसं लोके न दत्तो यथा
[Amaru. 97] (where, जलाञ्जलिं दा means 'to leave or give up').-अटनः a heron.
-अणुकम्, -अण्डकम् the fry of fish.
-अत्ययः autumn (शरद्); पृष्ठतोऽनुप्रयातानि मेघानिव जलात्यये
[Rām.2.45.22.] -अधिदैवतः,
-तम् an epithet of Varuṇa. () the constellation called पूर्वाषाढा.
-अम्बिका a well.
-अर्कः the image of the sun reflected in water.
a place for holding water.
a kind of camphor.-भूषणः wind.
a jar.
camphor.
-मक्षिका a water-insect.
-मण़्डूकम् a kind of musical instrument; (= जलदर्दुर).
-मद्गुः a king-fisher.
मसिः a cloud.
-मार्गः a drain, canal.-मार्जारः an otter.
a cloud;
[Me.69.] a kind of camphor.
-मूर्तिः an epithet of Śiva.
-मूर्तिका hail.
-मोदम् a fragrant root (उशीर).
यन्त्रम् a machine for raising water (Mar. रहाट).
a waterclock, clepsydra.
a fountain. ˚गृहम्, ˚निकेतनम्, ˚मन्दिरम् a house erected in the midst of water (a summerhouse) or one supplied with artificial fountains; क्वचिद् विचित्रं जलयन्त्रमन्दिरम्
[Ṛs.1.2.] -यात्रा a sea-voyage.-यानम् a ship.
-रङ्कुः a kind of gallinule.
रण्डः, रुण्डः a whirlpool.
a drop of water, drizzle, thin sprinkling.
a snake.
-लता a wave, billow.
-वरण्टः a watery pustule.
-वायसः a diver-bird.-वासः residence in water. (-सम्) = उशीर q. v.
वाहः a cloud; साद्रिजलधिजलवाहपथम्
[Ki.12.21.] a waterbearer.
-वाहकः, -नः a watercarrier.
-वाहनी an aqueduct.
-विषुवम् the autumnal equinox.
-वृश्चिकः a prawn.
-वैकृतम् any change in the waters of rivers indicating a bad omen.
-व्यधः A kind of fish; L. D. B.
व्यालः a water-snake.
a marine monster.
-शयः, -शयनः, -शायिन् m. m. an epithet of Viṣṇu;
-शय्या lying in water (a kind of religious rite); द्वादशं हि गतं वर्षं जलशय्यां समासतः
[Rām.7.] 76.17.
-शर्करा A hailstone; तीव्रैर्मरुद्गणैर्नुन्ना ववृषुर्जलशर्कराः
[Bhāg.1.25.9.] -शुक्तिः f. f. a bivalve shell.
-शुचि a. a. bathed, washed.
-शूकरः a crocodile.-शोषः drought.
-समुद्रः the ocean of fresh water.-संपर्कः mixture or dilution with water.
-सूचिः f. f.
a kind of fish.
a crow.
a water-nut.
-स्थानम्, -स्थायः a pond, lake, reservoir; कदचित्तं जलस्थायं मत्स्य- बन्धाः समन्ततः
[Rām.12.137.5.] -स्रावः A kind of eyedisease.
-हम् a small water-house (rather summerhouse) furnished with artificial fountains.
-हस्तिन् m. m. a water-elephant.
-हारिणी a drain.
हासः foam.
cuttle-fish-bone considered as the foam of the sea.
अर्णवः the rainy season.
the ocean of sweet water.
-अर्थिन् a. a. thirsty.
-अवतारः a landing-place at a river-side.
-अष्ठीला a large square pond.
-आकरः a spring, fountain, well.
-आकाङ्क्षः, -काङ्क्षः, -काङ्क्षिन् m. m. an elephant.-आखुः an otter.
-आगमः rain; तपति प्रावृषि सुतरामभ्यर्ण- जलागमो दिवसः
[Ratn.3.1.] -आढ्य a. a. watery, marshy.-आत्मिका a leech.
-आधारः a pond, lake, reservoir of water.
-आर्द्र a. a. wet. (-र्द्रम्) wet garment or clothes. (-र्द्रा) a fan wetted with water.-आलोका a leech.
-आवर्तः eddy, whirl-pool. -आशयa.
resting or lying in water.
stupid, dull, apathetic.
(यः) a pond, lake, reservoir.
the fragrant root of a plant (उशीर).
आश्रयः a pond.
water-house.
इन्द्रः an epithet of Varuṇa.
N. N. of Mahādeva.
the ocean; जलेन्द्रः पुंसि वरुणे जम्भले च महोदधौ Medinī.-इन्धनः the submarine fire.
-इभः a water-elephant.
ईशः, ईश्वरः an epithet of Varuṇa; भीमोद्भवां प्रति नले च जलेश्वरे च
[N.]