|
अन्त [anta] a. a. [अम्-तन् [Uṇ.3.86] ]
Near.
Last.
Handsome, lovely; [Me.23;] दन्तोज्ज्वलासु विमलोपलमे- खलान्ताः [Śi.4.4,] (where, however, the ordinary sense of 'border' or 'skirt' may do as well, though Malli. renders अन्त by रम्य, quoting the authority of शब्दार्णव
- 'मृताववसिते रम्ये समाप्तावन्त इष्यते').
Lowest, worst.
Youngest.
-तः (n. in some senses)
(a) End, limit, boundary (in time or space); final limit, last or extreme point; स सागरान्तां पृथिवीं प्रशास्ति [H.4.5] bounded by the ocean, as far as the sea; अपाङ्गौ नेत्रयो- रन्तौ Ak.; उद्युक्तो विद्यान्तमधिगच्छति [H.3.114] goes to the end of, masters completely; श्रुतस्य यायादयमन्तमर्भकस्तथा परेषां युधि चेति पार्थिवः (where अन्त also means end or destruction); जीवलोकसुखानामन्तं ययौ [K.59] enjoyed all worldly pleasures; आलोकितः खलु रमणीयानामन्तः [K.124] end, furthest extremity; दिगन्ते श्रूयन्ते [Bv.1.2.]
Skirt, border, edge, precinct; a place or ground in general; यत्र रम्यो वनान्तः [U.2.25] forest ground, skirts of the forest; ओदकान्तात् स्निग्धो जनोऽनुगन्तव्यः [Ś.4;] उपवनान्तलताः [R.9.35] as far as the borders or skirts; वृत्तः स नौ संगतयोर्वनान्ते [R.2.58,2.19;] [Me.23.] Upper part (शिरोभाग); महा- र्हमुक्तामणिभूषितान्तम् [Rām.5.4.3.]
End of a texture, edge, skirt, fringe or hem of a garment; वस्त्र˚; पवनप्रनर्तितान्तदेशे दुकूले K.9 (by itself in Veda).
Vicinity, proximity, neighbourhood, presence; नाधीयीत श्मशानान्ते ग्रामान्ते [Ms. 4.116;] [Y.2.162;] जलान्ते छन्दसां कुर्यादुत्सर्गं विधिवद् बहिः 1.143; गङ्गाप्रपातान्तविरूढशष्पम् (गह्वरम्) [R.2.26;] पुंसो यमान्तं व्रजतः [P.2.115] going into the vicinity or presence of Yama; अन्योन्यामन्त्रणं यत्स्याज्जनान्ते तज्जनान्तिकम् [S. D.;] यां तु कुमारस्यान्ते वाचमभाषथास्तां मे ब्रूहि Śat. Br. (These four senses are allied).
End, conclusion, termination (opp. आरम्भ or आदि); सेकान्ते [R.1.51;] दिनान्ते निहितम् [R.4.1;] मासान्ते, पक्षान्ते, दशाहान्ते &c.; एकस्य दुःखस्य न यावदन्तं गच्छाम्यहं पारमिवार्णवस्य [Pt.2.175;] व्यसनानि दुरन्तानि [Ms.7.45;] दशान्तमुपेयिवान् [R.12.1] going to the end of the period of life (end of the wick); व्यसनं वर्धयत्येव तस्यान्तं नाधिगच्छति [Pt.2.18;] oft. in comp. in this sense, and meaning 'ending in or with', 'ceasing to exist with', 'reaching to the end'; तदन्तं तस्य जीवितम् [H.1.91] ends in it; कलहान्तानि हर्म्याणि कुवाक्यान्तं च सौहृदम् । कुराजान्तानि राष्ट्राणि कुकर्मान्तं यशो नृणाम् ॥ [Pt.5.76;] विशाखान्ता गता मेघा प्रसूत्यन्तं च यौवनम् । प्रणामान्तः सतां कोपो याचनान्तंहि गौरवम् ॥ Subhā. फलोदयान्ताय तपःसमाधये [Ku.5.6] ending with (lasting till) the attainment of fruit; यौवनान्तं वयो यस्मिन् [Ku.6.44;] [R.11.62,14.41;] विपदन्ता ह्यविनीतसंपदः [Ki.2.52;] युगसहस्रान्तं ब्राह्मं पुण्यमहर्विदुः [Ms.1.73] at the end of 1 Yugas; प्राणान्तं दण़्डम् [Ms.8.359] capital punishment (such as would put an end to life).
Death, destruction; end or close of life; धरा गच्छत्यन्तं [Bh.3.71] goes down to destruction; योगेनान्ते तनुत्यजाम् [R.1.8;] एका भवेत्स्वस्तिमती त्वदन्ते 2.48;12.75; ममाप्यन्ते [Ś.6;] अद्य कान्तः कृतान्तो वा दुःखस्यान्तं करिष्यति Udb.; औषध्यः फलपाकान्ताः [Ms.1.46;] अन्तं या To be destroyed, perish, be ruined.
(In gram.) A final syllable or letter of a word; अजन्त ending in a vowel; so हलन्त, सुबन्त, तिडन्त &c.
The last word in a compound.
Ascertainment, or settlement (of a question); definite or final settlement; pause, final determination, as in सिद्धान्त; न चैव रावणस्यान्तो दृश्यते जीवितक्षये [Rām.6.17.58] उभयोरपि दृष्टोन्तस्त्वनयोस्तत्त्वदर्शिभिः [Bg.2.16] (सदसतोः इत्यर्थः).
The last portion or the remainder (n. also); निशान्तः; वेदान्तः &c. वेदांश्चैव तु वेदाङ्गान् वेदान्तानि तथा स्मृतीः । अधीत्य ब्राह्मणः पूर्वं शक्तितोऽन्यांश्च संपठेत् ॥ [Bṛihadyogiyājñavalkya Smṛiti 12.34.]
Underneath, inside, inner part; युष्मदीयं च जलान्ते गृहम् Pt.4 in water, underneath water; सुप्रयुक्तस्य दम्भस्य ब्रह्माप्यन्तं न गच्छति [Pt.1.22] does not penetrate or dive into, sound, fathom; आशङ्कितस्यान्तं गच्छामि M.3 shall dive deep into, fully satisfy, my doubts.
Total amount, whole number or quantity.
A large number.
Nature, condition; sort, species; मम मोक्षस्य कोऽन्तो वै ब्रह्मन्ध्यायस्व वै प्रभो [Mb.12.282.32.] एतदन्तास्तु गतयो ब्रह्माद्याः समुदाहृताः [Ms.1.5.]
Disposition; essence; शुद्धान्तः
Division (विभाग); तेऽनया कात्यायन्याऽन्तं करवाणीति [Bri. Up.2.4.1.] [cf. Goth. andeis, and; Germ.ende and ent; also Gr. anti; L. ante]. cf. अन्तस्तु भागेऽ- वसिते रचनायां च तत्परे । मृतौ निषेवणे रम्ये समाप्तावग्रमध्ययोः ॥ स्वरूपे च समीपे च पुंलिङ्गेऽपि प्रकीर्तितः । Nm. -Comp.
-अवशा- यिन् m. m. [अन्ते पर्यन्तदेशे अवशेते] a chāṇḍāla.
-अवसायिन् [नखकेशानामन्तं अवसातुं छेत्तुं शीलमस्य, सो-णिनि]
a barber.
a chāṇḍāla, low caste.
N. N. of a sage, see अन्त्याव- सायिन् (अन्ते पश्चिमे वयसि अवस्यति तत्त्वं निश्चिनोति).
-उदात्त a. a. having the acute accent on the last syllable. (-त्तः) the acute accent on the last syllable; [P.VI,1.199.] -ओष्ठः The lower lip (अधरोष्ठ); रुधिरं न व्यतिक्रामदन्तोष्ठादम्ब मा शुचः [Mb.11.15.16.]
-कर, -करण,-कारिन् a. a. causing death or destruction, fatal, mortal, destructive; क्षत्रिया- न्तकरणोऽपि विक्रमः [R.11.75] causing the destruction of; राज्यान्तकरणावेतौ द्वौ दोषौ पृथिवीक्षिताम् [Ms.9.221;] अहमन्तकरो नूनं ध्वान्तस्येव दिवाकरः [Bk.]
-कर्मन् n. n. death, destruction; षो अन्तकर्मणि Dhātupāṭha.
-कालः, -वेला time or hour of death; स्थित्वा स्यामन्तकालेऽपि ब्रह्मनिर्वाणमृच्छति [Bg.2.72.]
-कृत् m. m. death; वर्जयेदन्तकृन्मर्त्यं वर्जयेदनिलोऽनलम् [Rām.]
-कृद्दशाः N. N. of the eighth of the twelve sacred Aṅga texts of the Jainas (containing ten chapters).
-ग a. a. having gone to the end of, thoroughly conversant or familiar with, (in comp.); शाखान्तगमथाध्वर्युम् [Ms.3.145.]
-गति, -गामिन्a. perishing. प्राप्तोऽन्तगामी विपरीतबुद्धिः [Rām.6.59.94.]
गमनम् going to the end, finishing, completing; प्रारब्धस्य ˚नं द्वितीयं बुद्धिलक्षणम्
death, perishing, dying.-चक्रम् Reading of omens and augury; Kau.A.-चर a.
walking about, going to the borders or frontiers.
completing or finishing (as a business &c.).
-ज a. a. last born.
-दीपकम् a figure of speech (in Rhetoric).
-परिच्छदः a. a. cover, covering utensil. राजतान्तपरिच्छदां दिव्यपायससंपूर्णां पात्रीम् [Rām.1.16.14.]
पालः a frontier-guard, guarding the frontiers; विनीतैरन्तपालैश्च रक्षोभिश्च सुरक्षितम् [Rām.5.6.9.] ˚दुर्गे [M.1;] त्वदीयेनान्तपाले- नावस्कन्द्य गृहीतः ibid.
a door-keeper (rare). सुद्युम्न- स्त्वन्तपालेभ्यः श्रुत्वा लिखितमागतम् [Mb.12.23.29.]
-भव, -भाज् a. a. being at the end, last.
-लीन a. a. hidden, concealed.
-लोपः dropping of the final of a word. (न्ते˚)-वासिन् a. dwelling near the frontiers, dwelling close by. -m. [अन्ते गुरुसमीपे वस्तुं शीलं यस्य]
a pupil (who always dwells near his master to receive instruction); [P.IV.3.14;] VI.2.36.; [Ms.4.33.]
a chāṇḍāla (who dwells at the extremity of a village).-वेला = ˚कालः q. v.
-व्यापत्तिः f. f. change of the final syllable, as in मेघ from मिह् [Nir.]
शय्या a bed on the ground.
the last bed, death-bed; hence death itself.
a place for burial or burning.
a bier or funeral pile.
-संश्लेषः union (सन्धि), joint; सुखदुःखान्तसंश्लेषम् (काल- चक्रम्) [Mb.14.45.3.]
-सत्क्रिया last rites, funeral ceremonies, obsequies.
-सढ् m. m. pupil; तमुपासते गुरुमिवा- न्तसदः [Ki.6.34.]
-स्वरितः the svarita accent on the last syllable of a word.
|