उपपत्ति

{ upapattiḥ }

हिन्दी (hindi) WN

See : तर्क, सबूत

A dictionary, Marathi and English

Establishing, evincing, adducing arguments and illustrations in proof. 2 Rationale, theory, detailed account, explication of reasons or principles. 3 Demonstrated conclusion. 4 In arith. or geom. Proving or proof. 5 Means, resources, expedients, instruments.

Aryabhushan School Dictionary

 f  Theory, rationale. Establishing, proof.

महाराष्ट्र शब्दकोश

 स्त्री. 
 स्त्री. प्रकार ; तर्‍हा . ' ऐशा कित्येक उपपत्येनें बोलोन ' - ऐसें २ . १७ . ( सं . उपपत्ति )
पुरावा ; कार्यकारणभाव ; संबंध ; विषयसिद्धता ; सिद्धतेचीं प्रमाणें ; युक्तिवाद . अंगाचिया अनुपपत्ति । आटलिया उपपत्ति । - अमृ ५ . ५५ . हे केली विवंचना । उपपत्तींसीं । - ज्ञा १८ . ६२७ .
सिद्धांत ; तत्त्वांचें प्रतिपादन ; विशदीकरण ; मीमांसा ; विवेचन ; शिस्तवार मांडणी ; योग्य समजूत . शिस्तवार जी मांडणी करितात तिला उपपत्ति किंवा उपपादन असें म्हणतात . - गीर २३ .
सिद्ध करुन दाखविलेली गोष्ट ; सप्रमाण , सयुक्तिक सिद्धि . सुईचे वेजांतून हत्ती पार गेला म्हणतां हें घडेल कसें याची उपपत्ति करुन द्या .
( गणित ) उदाहरण सोडविण्याच्या रीतीचें स्पष्टीकरण .
( भूमिति ). प्रमेयसिद्धता .
साधनें ; सामग्री ; साहित्य ( निर्वाह , कारभार इ० चें )
युक्ति ; कल्पना . उपपती शार्डगी । दाविता जाहला । - ज्ञा ११ . ७०४ . तेही अर्थीची उपपती । ऐक निश्चिती शुक सांगे । - एभा २ . १२५ . ( इं . ) थिअरी - पकोघे ( टीका - कोल्हटकरकृत ) ६१ . [ सं . उप + पद ]
०येणें   पटणें ; मान्य होणें प्रतीति ; अनुभव . मज नये हे उपपत्ति । याचिलागीं । - ज्ञा २ . ४९ .

A Sanskrit English Dictionary

उप-पत्ति  f.  f. happening, occurring, becoming visible, appearing, taking place, production, effecting, accomplishing, [MBh.]; [BhP.]; [Bhag.]; [Ragh.] &c.

ROOTS:

उप पत्ति

proving right, resulting
cause, reason
origin, birth, [Śiś.]
ascertained or demonstrated conclusion, proof, evidence, argument, [Sarvad.]; [Sāh.]; [Vedāntas.]; [Naiṣ.]; [Rājat.] &c.
उप-पत्त्या   fitness, propriety, possibility, KātyŚr.; [MBh.] &c. ( instr., suitably, in a fit manner)

ROOTS:

उप पत्त्या

association, connection, possession
religious abstraction, [L.]
use, employment, KātyŚr.,Sch.

The Practical Sanskrit-English Dictionary

उपपत्तिः [upapattiḥ]  f. f.
Happening, occurring, becoming visible, appearance, production, birth; अथोपपत्तिं छलनापरोऽ- पराम् [Śi.1.69] (जन्म); इष्टानिष्टोपपत्तिषु [Bg.13.9.]
Cause, reason, ground; प्रियेषु यैः पार्थ विनोपपत्तेः [Ki.3.52.]
Reasoning, argument; उपपत्तिमदूर्जितं वचः [Ki.2.1;] देवि सोपपत्तिकमभिहितम् । Nāg.5 argumentative; giving a reason for the establishment of a matter; [S. D.482.]
Fitness, propriety.
Termination, end.
Association, connection.
Acceptance, adoption; [Mv.5.]
Ascertainment, demonstration, demonstrated conclusion; उपपत्तिरुदाहृता बलात् [Ki.2.28.]
(In Arith. or Geom.) Proof, demonstration.
A means, an expedient.
Assistance, support, help; ततः प्रजह्रे सममेव तत्र तैरपेक्षितान्योन्यबलोपपत्तिभिः [Ki.14.44.]
Doing, effecting, gaining; accomplishment; स्वार्थोपपत्तिं दुर्बलाशः [R.5.12;] तात्पर्यानुपपत्तितः Bhāṣā P.; [H.3.111;] see अनुपपत्ति.
Attainment, getting; असंशयं प्राक् तनयोपपत्तेः [R.14.78;] [Ki.3.1.]
Religious abstraction (समाधि).
Accident, chance; उपपत्त्योपलब्धेषु लोकेषु च समो भव [Mb.12.288.11.]
Suitability, expediency; उपपत्ति- मदूर्जिताश्रयं नृपमूचे वचनं वृकोदरः [Ki.2.1;] [Bhag.4.28.68.] -Comp.
-समः   (in logic) a kind of contradiction in which both the contradictory ascertions are supposed to be demonstrable (e. g. sound is eternal because it is produced; it is eternal because it is not tangible). [Nyāyadarśana.]
-परित्यक्त a.  a. Unproved, unreasonable, destitute of argument or proof; Raj. T.

Shabda-Sagara

उपपत्ति  f.  ( -त्तिः)
1. Birth, production.
2. Association, connexion.
3. Fit- ness, propriety.
4. Cessation, end.
5. Possessing, having.
6. As- certained or demonstrated conclusion.
7. Cause, reason.
8. Effect- ing, doing.
9. Religious abstraction.
10. (In arithmetic or geo- metry,) Proof, demonstration.
E. उप before पद् to go, क्तिन् aff.

ROOTS:

उप पद् क्तिन्