चर

{ cara }

हिन्दी (hindi) WN

   See : चल

प्राचीन चरित्रकोश

चर n.  मणिवर तथा देवजनी का पुत्र ।

कोंकणी (Konkani) WN

   See : घळ, खंदक, फोंडकूल

A dictionary, Marathi and English

   , and that of its rising at any particular place, ascensional difference. 2 In astrology. Monday.
   Locomotive, moving, going. Ex. चरद्रव्य Moveables, goods and chattels; जलचर water-going; खचर heaven-going; भूचर, वनचर &c. 2 An epithet for certain mansions of the moon and for a division of the signs of the zodiac; viz. for Aries, Cancer, Libra, Capricornus. Whatever is to be accomplished with expedition is to be done under these signs; but not that of which the permanency is desired. Of the lunar asterisms, of the signs of the zodiac, of the लग्म or signs of the oblique ascension, and of the वेळा or divisions of time, three departments are made, named severally चर or चरस्वभाव, स्थिर or स्थिर स्वभाव, & द्विस्वभाव, moving, stationary, partaking of the two. The चर signs are मेष, कर्क, तुला, मकर; the स्थिर signs are वृषभ, सिंह, कुंभ, वृश्चिक; the द्विस्वभाव are मिथुन, कन्या, धन, मीन. 3 Laxly. That is on the move or wing; that is about to start.
   . v पड.
   . v घे.

Aryabhushan School Dictionary

 a   Locomotive, moving, going.
चरद्रव्य   Moveables, goods and chattels.
  m  A ditch round a fort, a moat. A scratch or mark.

मराठी पर्यायी शब्दकोश

 ना.  खंदक , खाई , लांबलचक खळगा ( कोट किंवा किल्याच्या भोवतीचा ).

मराठी (Marathi) WN

 noun  शेतातील पिकाला पाणी देण्यासाठी जमिनीत खणलेली खाच   Ex. उताराच्या जमिनीवर शेतीसाठी चर खणावे लागतात.
   See : खंदक, जंगम

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. कोटाच्या , किल्ल्याच्या भोंवतालचा खंदक , खांच ; लांबलचक खळगा ; खाई ; खड्डा ; हरळ ; टरळी ; जमिनीखालीं केलेलें भुयार . - पुस्त्री . १ ( घासल्याच्या , चोळण्याच्या योगानें किंवा इतर कारणानें पडलेला ) ओरखडा ; चरा ; ओरबाडा ; ( क्रि० पडणें ). २ चिडणें ; चिघळणें ; चरत जाणें ( जखम , व्रण , इ० ). ३ केषाकर्षणामुळें द्रवपदार्थ पसरणें . [ हिं . म . चरणें ]
  न. १ अंतरिक्षांतील तारादिकांचें लंकेस ( लंकेवरून प्रथम याम्योत्तर जातें असें मानलें आहे ) उगवणें आणि त्यांचे एखाद्या विवक्षित स्थळीं उगवणें या दोहोंच्या कालांतील अंतर ; रेखांतर ; स्पष्टपरिधि . २ ( फलज्योतिष ) सोमवार . ३ ( सांकेतिक ) गमन . - वि . १ हलणारा ; जंगम ; चालणारा ; सरणारा ; जाणारा ; चलनशील ; ज्याचें स्थित्यंतर करतां येतें असा ( वस्तु किवा पदार्थ , मालमत्ता , चीजवस्तु ). चरद्रव्य ; जलचर ; खेचर ; भूचर ; वनचर . स्थिरचर व्यापुनि अवघा तो परमात्मा दशांगुलें उरला । - धुंडिराजकृत प्रल्हादचरित्र . २ स्वाती , श्रवण , धनिष्ठा , शततारका इ० नक्षत्रें . ३ मेष , कर्क , तुला , मकर इ० राशी ; एखादी गोष्ट किंवा कार्य करण्यास आरंभ या नक्षत्रराशींच्या वेळीं केल्यास फलनिष्पत्ति लवकर होते , परंतु तें कार्य चिरस्थायी व्हावें असें वाटत असल्यास या काळांत आरंभ करतां कामा नये असें फलज्योतिष सांगतें नक्षत्रें , राशी , लग्नें यांचे तीन पुढील प्रकार केले आहेत :- १ चर = चरस्वभाव . २ स्थिर = स्थिरस्वभाव व ३ द्विस्वभाव . चरराशी :- मेष , कर्क , तुला , मकर . स्थिरराशी :- वृषभ , सिंह , वृश्चिक , कुंभ . द्विस्वभाव - मिथुन , कन्या , धनु , मीन . ४ ( व्यापक ) चालण्याच्या , सरण्याच्या , पळण्याच्या बेतांत असलेला ; गमनोन्मुख झालेला ; निघण्याच्या बेतांत असलेला ; निघायला अगदीं तयार झालेला [ सं . चर = चालणें ] सामाशब्द -
 क्रि.वि.  १ फाडतांना , टरकतांना , भाजतांना जो आवाज होतो त्या सारखा ध्वनि होऊन ; टरकन . ( क्रि० फाटणें ; चिरणें ). २ एकदम शहारे येऊन ; वेदना उत्पन्न होऊन ; व्यथा पावून .
  पु. ( कोळी ) कोळयाजवळ असलेला मोठा सुरा . - गुजा६८ .
०खंड  न. चर अर्थ १ पहा . विषुवांशासंबंधीं अंतर ; चरार्ध ; चरदल .
०ज्या  स्त्री. चराची ज्या .
०मूर्ति  स्त्री. छबिना , अगर दिंडीच्या वेळीं मिरविण्यांत येणारी लहान मूर्ति ; उत्सवमूर्ति .

A Sanskrit English Dictionary

चर  mfn.  mfn. ( g. पचा-दि) moving, locomotive (as animals opposed to plants, or as the करणs in astrol.), [VPrāt.]; [ŚvetUp. iii, 18]; [Mn. vii, 15]; [MBh.] &c.
संचारिन्   (= ) forming the retinue of any one, [BhP. iv, 29, 23]
   movable, shaking, unsteady, [W.]
अधश्    ifc. going, walking, wandering, being, living, practising ( e.g.-, अन्त-, अन्तरिक्ष-, अप्-, आदाय-, उदके-, &c.; cf. [Pāṇ. 3-2, 16])
चर  f.  mf( ई)n. ifc. ( [Pāṇ. 5-3, 53 f.; 6-3, 35 f.]) having been formerly ( e.g. आढ्य-, देवदत्त-, q.v.; अ-दृष्ट- or नदृष्ट-, ‘not seen before’ [Kathās.] [once f. irr. आ, [lx, 58]] [Sarvad. iii, 16; vii, 19]; अन्-आलोकित- id., [Bālar. iv, 54/55])
चर  m.  m. a spy, secret emissary or agent, [Mn. vii, 122]; [Hariv. 10316]; [R.] &c.
चरट   = , [L.]
   the small shell Cypraea moneta, [L.]
   the wind, air, [BhP. x, 14, 11]
   the planet Mars, [L.]
   a game played with dice (similar to backgammon), [L.]
   a cowrie, [W.]
अ   ‘passage’ See -, दुश्-
चर  n.  n. (in astron.) ascensional difference, [Gol. vii]
   in astron., read, ‘the difference of time between the rising of a heavenly body at लङ्का or Ceylon, over which the first meridian passes, and that of its rising at any partic. place’.

The Practical Sanskrit-English Dictionary

चर [cara] a.  a. (-री f.) [चर्-अच्]
   Moving, going, walking, grazing &c.; धर्मारण्यचरेषु प्राणिषु [Ś.5.9.]
   Following, practising (at the end of comp.).
   Trembling, shaking.
   Movable; see चराचर below; [Ms.3.21;] [Bg. 13.15.]
   Animate; [Ms.5.29;7.15.]
   (Used as an affix) formerly, late; आढ्यचर 'one who was formerly rich' so देवदत्तचर, अध्यापकचर late teacher &c.
   रः A spy.
   A wagtail.
   A game played with dice and men.
   A cowrie.
   The planet Mars.
   (Hence) Tuesday.
   The seventh Karaṇa in astrology.
   The Karaṇas taken collectively.
   The difference of time between two meridians.
   The first, fourth, seventh, and tenth signs of the zodiac.
   The wind; क्वाहं तमो- महदहंखचराग्निवार्भूसंवेष्टिताण्डघटसप्तवितस्तिकायः [Bhāg.1.14.11.] -Comp.
-अचर   a.
   movable and immovable; चरा- चराणां भूतानां कुक्षिराधारतां गतः [Ku.6.67;2.5;] [Bg.11.43.]
   wished, desired.
   shaking, trembling.
   रम् the aggregate of all created things, the world; [Ms.1.57,] 63;3.75; [Bg.11.7;9.1.]
   the sky, the atmosphere.
   heaven. (-री) a young woman.
-गृहम्   the zodiacs of मेष, कर्क, तुला and मकर.
-द्रव्यम्   movables, goods and chattels.
-पुष्टः   a mediator.
-भम्, -भवनम्   a varying sign of the zodiac; i. e. the first, fourth, seventh and tenth.
-मूर्तिः  f. f. an idol which is carried about in procession.

Shabda-Sagara

चर   r. 1st cl. ( चरति)
   1. To go.
   2. To eat.
   3. To behave or act, (in this sense आङ् is usually prefixed;)
   With अति, and आङ् prefixed, To transgress, to go astray.
   With अभि,
   1. To deceive, to betray.
   2. To conjure.
   3. To attend.
   With अनु,
   1. To follow, to attend.
   2. To imitate.
   With आङ् To practise. a duty.
   With उत्, (उच्चरते)
   1. To [Page263-a+ 60] transgress.
   2. To expel.
   3. ( उच्चरति) To go up, to rise.
   With उप,
   1. To approach.
   2. To worship
   With परि, To serve.
   With प्र,
   1. To prevail as a custom.
   2. To declare, to manifest.
   With वि and अभि, To go astray, to act wickedly.
   With सम् (सञ्चरते)
   1. To ride upon. 2. ( सञ्चरति) To accompany.
   With सम् and आङ्
   1. To perform.
   2. To announce.
   r. 10th cl. ( चारयति)
   1. To doubt
   2. To be free from doubt.
   With वि prefixed, To discuss, to dispute, to reason upon or respecting any doubtful points. भ्वा-पर-सक-सेट् . चु-उभ-सक-सेट् .
चर  mfn.  ( -रः-रा or -री-रं)
   1. Moveable, locomotive.
   2. Trembling, shak- ing, unsteady.
  m.  ( -रः)
   1. A spy, a secret emissary or agent.
   2. The planet Mars.
   3. A game played with dice and men, similar to backgammon.
   4. A wagtail.
   5. A cowri.
   6. The seventh Karana, (in Astrology.)
   7. The Karanas collectively.
  f.  ( -री) A young wo- man.
    E. चर् to go, affix अच् or टच् and in the latter case the fem. affix is ङीप्.

ROOTS:

चर् अच् टच् ङीप्

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

   See : गतिमत्