Dictionaries | References

दीप

   { dīpḥ }
Script: Devanagari

दीप

हिन्दी (hindi) WN | Hindi  Hindi |   | 
   See : दीपक

दीप

A dictionary, Marathi and English | Marathi  English |   | 
   A lamp. 2 A lampstand. 3 fig. A lamp or light; of which five sorts are treated in five sections of the पंचदशीग्रंथ, named ध्यानदीप, चित्रदीप, नाटकदीप, तृप्तिदीप, कूटस्थदीप.

दीप

Aryabhushan School Dictionary | Marathi  English |   | 
  m  A lamp; a lamp-stand; fig a light.

दीप

 ना.  दिवा , दीपक .

दीप

मराठी (Marathi) WN | Marathi  Marathi |   | 
   See : दिवा

दीप

  पु. १ दिवा ; प्रकाशसाधन . २ दिव्याचे आधान ; लामण दिवा . ३ ( ल . ) प्रकाशक वस्तु , व्याख्यान , लेखन , विवरण ; फोड ( वर्णन इ० ). उदा० ध्यानदीप , चित्रदीप इ० ( पंचदशीमध्ये ध्यानदीप , चित्रदीप , नाटकदीप , कूटस्थदीप , तृप्तिदीप अशी पांच प्रकरणांची पांच नावे आहेत . ) ४ ( संगीत ) एक राग . दीपक पहा . हा राग आळविल्यास दिवे लागतात अशी समजूत आहे . दीप भूपकल्याण तूं गाता प्रकाश सार्‍या स्थळी पडती । - प्रला २३७ .
  पु. १ दिवा ; प्रकाशसाधन . २ दिव्याचे आधान ; लामण दिवा . ३ ( ल . ) प्रकाशक वस्तु , व्याख्यान , लेखन , विवरण ; फोड ( वर्णन इ० ). उदा० ध्यानदीप , चित्रदीप इ० ( पंचदशीमध्ये ध्यानदीप , चित्रदीप , नाटकदीप , कूटस्थदीप , तृप्तिदीप अशी पांच प्रकरणांची पांच नावे आहेत . ) ४ ( संगीत ) एक राग . दीपक पहा . हा राग आळविल्यास दिवे लागतात अशी समजूत आहे . दीप भूपकल्याण तूं गाता प्रकाश सार्‍या स्थळी पडती । - प्रला २३७ .
  न. पृथ्वीचा भाग ; खंड ; बेट ; द्वीप . या दीपीचेआ भाषामध्ये तैसी । बोली मराठी । - ख्रिपु १ . १२५ . [ सं . द्वीप ]
  न. पृथ्वीचा भाग ; खंड ; बेट ; द्वीप . या दीपीचेआ भाषामध्ये तैसी । बोली मराठी । - ख्रिपु १ . १२५ . [ सं . द्वीप ]
०क  पु. १ दिवा . दीपपणे दीपकी । तेज जैसे । ज्ञा १३ . ८९२ . २ गाण्यांतील एक राग . या रागांत षड्ज , कोमल , ऋषभ , तीव्र गांधार , तीव्र मध्यम , पंचम , कोमल , धैवत , तीव्र निषाद हे स्वर लागतात . आरोहांत ऋषभ वर्ज्य व अवरोहांत निषाद वर्ज्य . जाति षाडव - षाडव . वादी षड्ज . संवादी पंचम , गानसमय सायंकाल . ३ काव्यांतील एक अलंकार . दृष्टांतात उपमान , उपमेय आणि सार्ध्यम्य यांत बिंब - प्रतिबिंबित भाव असतो . परंतु दीपकांत औपम्य गम्य असते व धर्म एकच असून त्याचे संबंधी कांही अप्रस्तुत असतात . उदा० अचल करीच असावा व्यवहारी शब्दसंगरी सदसि । ४ मदन . - वि . १ प्रबुद्ध करणारा ; फुलविणारा ; चेतविणारा . २ पाचक ; वर्धक ( औषध , अन्न ). दीपक औषधे वस्तुतः शक्ति न वाढवितां केवळ पचनव्यापार तत्काळ चेतवितात . सामाशब्द -
०क  पु. १ दिवा . दीपपणे दीपकी । तेज जैसे । ज्ञा १३ . ८९२ . २ गाण्यांतील एक राग . या रागांत षड्ज , कोमल , ऋषभ , तीव्र गांधार , तीव्र मध्यम , पंचम , कोमल , धैवत , तीव्र निषाद हे स्वर लागतात . आरोहांत ऋषभ वर्ज्य व अवरोहांत निषाद वर्ज्य . जाति षाडव - षाडव . वादी षड्ज . संवादी पंचम , गानसमय सायंकाल . ३ काव्यांतील एक अलंकार . दृष्टांतात उपमान , उपमेय आणि सार्ध्यम्य यांत बिंब - प्रतिबिंबित भाव असतो . परंतु दीपकांत औपम्य गम्य असते व धर्म एकच असून त्याचे संबंधी कांही अप्रस्तुत असतात . उदा० अचल करीच असावा व्यवहारी शब्दसंगरी सदसि । ४ मदन . - वि . १ प्रबुद्ध करणारा ; फुलविणारा ; चेतविणारा . २ पाचक ; वर्धक ( औषध , अन्न ). दीपक औषधे वस्तुतः शक्ति न वाढवितां केवळ पचनव्यापार तत्काळ चेतवितात . सामाशब्द -
०कलिका  स्त्री. दिव्याची ज्योत . पै होऊनि दीपकलिका । - ज्ञा १४ . २५७ .
०कलिका  स्त्री. दिव्याची ज्योत . पै होऊनि दीपकलिका । - ज्ञा १४ . २५७ .
०कल्याण  पु. ( संगीत ) एक राग . दीपक अर्थ २ पहा .
०कल्याण  पु. ( संगीत ) एक राग . दीपक अर्थ २ पहा .
०किट्ट  न. दिव्याची काजळी . [ सं . ]
०किट्ट  न. दिव्याची काजळी . [ सं . ]
०गृह  न. दिवादांडी पहा .
०गृह  न. दिवादांडी पहा .
०चंदी  स्त्री. १ होरीसारिखी गाण्यांतील एक चीज . २ ( ताल ) एका तालाचे नावं . यांत चौदा मात्रा व चार विभाग असतात .
०चंदी  स्त्री. १ होरीसारिखी गाण्यांतील एक चीज . २ ( ताल ) एका तालाचे नावं . यांत चौदा मात्रा व चार विभाग असतात .
०दर्शन  न. १ संध्याकाळी दिवे लावताक्षणी दिव्यास करावयाचा नमस्कार . २ ती वेळ ; दिवे लावणी .
०दर्शन  न. १ संध्याकाळी दिवे लावताक्षणी दिव्यास करावयाचा नमस्कार . २ ती वेळ ; दिवे लावणी .
०दान  न. और्ध्वदेहिक संस्काराच्या वेळी ११ व्या दिवशी द्यावयाच्या दानापैकी एक दान ; इतर धार्मिक व्रत - वैकल्याच्या प्रसंगी ब्राह्मणांस करावयाचे दिव्याचे दान .
०दान  न. और्ध्वदेहिक संस्काराच्या वेळी ११ व्या दिवशी द्यावयाच्या दानापैकी एक दान ; इतर धार्मिक व्रत - वैकल्याच्या प्रसंगी ब्राह्मणांस करावयाचे दिव्याचे दान .
०पूजा  स्त्री. दिव्याची पूजा दिव्याची आंवस पहा .
०पूजा  स्त्री. दिव्याची पूजा दिव्याची आंवस पहा .
०माला  स्त्री. दिव्यांची रांग .
०माला  स्त्री. दिव्यांची रांग .
०माळ  स्त्री. १ दिव्यांची ओळ . २ देवळापुढे उत्सवांत दिवे ठेवण्यासाठी बांधलेला दगडी खांब . ३ ( उप . ) उंच व किडकिडीत ( सुरेख नसणारी ) स्त्री . ४ एक झाड ; माथेशूळ . हे झाड सरळ पुरुषभर उंच वाढते . पाने कात्रेदार . यास हाताचे अंतरावर मुळापासून एकावर एक , फुलांनी युक्त असे झेंडू लागतात . या झेंडूवर तांबूस रंगाची बारीक फुले येतात . - वगु ४ . २२ .
०माळ  स्त्री. १ दिव्यांची ओळ . २ देवळापुढे उत्सवांत दिवे ठेवण्यासाठी बांधलेला दगडी खांब . ३ ( उप . ) उंच व किडकिडीत ( सुरेख नसणारी ) स्त्री . ४ एक झाड ; माथेशूळ . हे झाड सरळ पुरुषभर उंच वाढते . पाने कात्रेदार . यास हाताचे अंतरावर मुळापासून एकावर एक , फुलांनी युक्त असे झेंडू लागतात . या झेंडूवर तांबूस रंगाची बारीक फुले येतात . - वगु ४ . २२ .
०मूळक  न. दिव्याची मूळ ज्योत . नातरी दीपमूळकी । दीपशिखा अनेकी । - ज्ञा १४ . ५५ .
०मूळक  न. दिव्याची मूळ ज्योत . नातरी दीपमूळकी । दीपशिखा अनेकी । - ज्ञा १४ . ५५ .
०वडू  पु. लहान दिवा . की दीपवडु अंधकार प्रकाशु करी । - ख्रिपु १ . १ . ६९ .
०वडू  पु. लहान दिवा . की दीपवडु अंधकार प्रकाशु करी । - ख्रिपु १ . १ . ६९ .
०वत   वात - स्त्री . ( कों . ) देवळांत दिवे लावणे ; देवळांतील दिवे लावणी .
०वत   वात - स्त्री . ( कों . ) देवळांत दिवे लावणे ; देवळांतील दिवे लावणी .
०वती  स्त्री. दिवा . प्रतापाची दीपवती । उजळोनी । - शिशु ७३९ .
०वती  स्त्री. दिवा . प्रतापाची दीपवती । उजळोनी । - शिशु ७३९ .
०वृक्ष  पु. १ दिव्याची ज्योत . दीपशिखा अनेकी । - ज्ञा १४ . ५५ . दीपावलि स्त्री . १ दिवाळी . २ दिव्यांची रांग . दिवाळी पहा . दीपाराधन न . आरती . दीपाराधने निलांजने । देव ओवाळिजे जने । - दा १६ . ५ . २७ . दीपन न . १ पेटविणे ; चेतविणे प्रज्वलित करणे . ( शब्दशः व ल . ). जे अग्नीचे दीपन । जे चंद्राचे जीवन । - ज्ञा १३ ९२६ . २ भूक वाढविण्यासाठी औषध ; शक्तिवर्धक औषध . ३ ताप ; आग . आंगी न लावा गे चंदन । तेणे अधिकचि होतसे दीपन । - एरुस्व ५ . ७२ . दीपिका स्त्री . १ दिव्याची ठाणवाई . २ लहान मशाल ; समई ; दिवटी . तरी दीपिका पाजळाव्या सत्वर । - रावि २७ . ६५ . ३ ज्योती . जे प्रपंचाची भूमिका । विपरीतज्ञानदीपिका । सांचली ते । - ज्ञा १५ . ८२ . दीपोत्सव पु . १ दिवाळी सण . दिवे लावण्याचा उत्सव . २ रोशनाई . ३ दिवाळे ; नादारी . दीप्त वि . १ पेटलेले ; चेतविलेले ; प्रज्वलित ; उज्ज्वल . २ चकाकणारे ; प्रकाशणारे . ३ ( ल . ) सुरेख ; नामी ; उत्कृष्ट . दीप्ति १ उजेड ; प्रकाश ; तेज ; कांति . कनकासवे जैसी कांति " की सूर्या सवे जैसी दीप्ति । - एरुस्व १ . ११ . २ अग्नि . दीप्ति , जठरी किरीटी । मीचि जालो । - ज्ञा १५ . ४०७ . दीप्तिमान वि . कांतिमान ; तेजस्वी .
०वृक्ष  पु. १ दिव्याची ज्योत . दीपशिखा अनेकी । - ज्ञा १४ . ५५ . दीपावलि स्त्री . १ दिवाळी . २ दिव्यांची रांग . दिवाळी पहा . दीपाराधन न . आरती . दीपाराधने निलांजने । देव ओवाळिजे जने । - दा १६ . ५ . २७ . दीपन न . १ पेटविणे ; चेतविणे प्रज्वलित करणे . ( शब्दशः व ल . ). जे अग्नीचे दीपन । जे चंद्राचे जीवन । - ज्ञा १३ ९२६ . २ भूक वाढविण्यासाठी औषध ; शक्तिवर्धक औषध . ३ ताप ; आग . आंगी न लावा गे चंदन । तेणे अधिकचि होतसे दीपन । - एरुस्व ५ . ७२ . दीपिका स्त्री . १ दिव्याची ठाणवाई . २ लहान मशाल ; समई ; दिवटी . तरी दीपिका पाजळाव्या सत्वर । - रावि २७ . ६५ . ३ ज्योती . जे प्रपंचाची भूमिका । विपरीतज्ञानदीपिका । सांचली ते । - ज्ञा १५ . ८२ . दीपोत्सव पु . १ दिवाळी सण . दिवे लावण्याचा उत्सव . २ रोशनाई . ३ दिवाळे ; नादारी . दीप्त वि . १ पेटलेले ; चेतविलेले ; प्रज्वलित ; उज्ज्वल . २ चकाकणारे ; प्रकाशणारे . ३ ( ल . ) सुरेख ; नामी ; उत्कृष्ट . दीप्ति १ उजेड ; प्रकाश ; तेज ; कांति . कनकासवे जैसी कांति " की सूर्या सवे जैसी दीप्ति । - एरुस्व १ . ११ . २ अग्नि . दीप्ति , जठरी किरीटी । मीचि जालो । - ज्ञा १५ . ४०७ . दीप्तिमान वि . कांतिमान ; तेजस्वी .

दीप

नेपाली (Nepali) WN | Nepali  Nepali |   | 
   See : दियो

दीप

A Sanskrit English Dictionary | Sanskrit  English |   | 
दीप  m. m. a light, lamp, lantern, [ĀśvGṛ.] ; [Mn.] ; [MBh. &c.]

दीप

The Practical Sanskrit-English Dictionary | Sanskrit  English |   | 
दीपः [dīpḥ]   [दीप्-णिच् अच्]
   A lamp, light; नृपदीपो धनस्नेहं प्रजाभ्यः संहरन्नपि । अन्तरस्थैर्गुणैः शुभ्रैर्लक्ष्यते नैव केनचित् ॥ [Pt.1.] 221. न हि दीपौ परस्परस्योपकुरुतः Ś. B.; so ज्ञानदीपः &c. -Comp.
-अङ्कुर;   the flame or light of a lamp; दीपाङ्कुरच्छाया- चञ्चलमाकलय्य [Bh.3.68.] कुरण्टकविपाण्डुरं दधति धाम दीपाङ्कुराः [Vb.]
   अन्विता the day of new moon (अमा).
   = दीपाली q. v.
-आराधनम्   worshipping an idol by waving a light before it.
   आलिः, ली, आवली, उत्सवः a row of lights, nocturnal illumination.;
   particularly, the festival called Diwali held on the night of new moon in आश्विन.
-उच्छिष्टम्   soot, lamp-black.
   कलिका the flame of a lamp.
  N. N. of a com. on Yajñavalkya.
-किट्टम्   lamp-black, soot.
-कूपी, -खोरी   the wick of a lamp.
-द a.  a. one who gives a lamp; दीपद- श्चक्षुरुत्तमम् [Ms.4.229.]
-दण्डः   A lamp-post.
   ध्वजः lamp-black.
   lamp-stand.
-पुष्पः   the Champaka tree.-भाजनम् a lamp; वामनार्चिरिव दीपभाजनम् (अभूत्) [R. 19.51.]
-माला   lighting, illumination; अद्यापि तां धवलवेश्मनि रत्नदीपमालामयूखपटलैर्दलितान्धकारे [Ch. P.18.]
   वृक्षः a lampstand. कनकोज्ज्वलदीप्तदीपवृक्षम् (आसनम्) [Bu. Ch.5.44.] तथेह पञ्चेन्द्रियदीपवृक्षा ज्ञानप्रदीप्ताः परवन्त एव [Mb.12.22.9.] A treelike column of building (Mar. दीपमाळ); [Rām.2.6.18;] also दीपपादय (a candle-stick).
   a light.
   a lantern.
   the tree called devadāru q. v.
-शत्रुः   a moth.
   शिखा the flame of a lamp. अनङ्गमङ्गलावासरत्नदीपशिखामिव [Ks.18.77.]
   lamp-black.
-शृङ्खला   a row of lights, illumination.

दीप

Shabda-Sagara | Sanskrit  English |   | 
दीप   r. 4th cl. (ई ऋ) ऋदीपी (दीप्यते) To shine, to blaze, to be luminous or light. दिवा० आ० अक० सेट् .
दीप  m.  (-पः) A lamp.
   E. दीप् to shine, affix, क, अच् or घञ् .
ROOTS:
दीप् अच् घञ् .

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP