|
वि. १ ज्याला वेड लागलें आहे असा ; ज्याच्या मेंदूत बिघाड झाला आहे व त्यामुळें जो भलतेसलतें बोलतो किंवा करतो तो ; खुळा ; भ्रमिष्ट . २ मूर्ख ; ज्याला व्यवहारचातुर्य नाहीं असा . ३ बेताल ; फाजील ; मूर्खपणाचें ; असंबध्द ; विसंगत ( वर्तन , भाषण इ० ). ही वेडी कल्पना तुझ्या डोक्यांत कोणी घातली . ४ आसक्त ; मोहित ; आकृष्ट झालेला . त्या गवयानें मला अगदीं वेडा करून सोडलें . ५ छांदिष्ट ; नादी ; एखाद्या गोष्टीचा ज्यानें ध्यास घेतला आहे , सारखा त्याच्या पाठीमागें आहे असा . ६ एकदम पुष्कळ कामें करावयाचीं असतां काय करावें , कसें करावें अशी मनाची भ्रांतिष्ट स्थिति झालेला ; किंकर्तव्यमूढ ; संभ्रांत झालेला . [ वेड ]
०ऊंस पु. रानऊंस ; खुळा ऊंस . याचा औषधाकरितां उपयोग होतो . नाहिं करित कोणाची आस । औषधास वेडाऊंस साजणा । - सला ३२ .
०खुळा पिसा - वि . वेडा , खुळा , पिसा , हे तिन्ही शब्द एकाच अर्थाचे आहेत ). जयाचें नेत्रकटाक्षें होती । वेडेपिसे देवादी ।
०गोळा वि. अगदीं अडाणी ; मूर्ख ; वेडा . - सृपनि १३४ .
०धोतरा वि. ( ल ) मूर्ख ; माथेफिरू ; वेडा . धोतरा पहा .
०पीर पु. १ छांदिष्टपणें , बेताल वागणारा - बोलणारा ; आततायी मनुष्य . हा एक आपला वेडापीर आहे . जें तोंडाला येईल तें बडबडत असतो . - पिंगला . २ अजागळ ; वेडगळ माणूस ; मूर्ख मनुष्य . [ वेडा + फा . पीर ]
०बागडा वि. १ वेडावांकडा ; अनेक ठिकाणीं वांकलेला . वाकडातिकडा . २ ( ल . ) सरळ मार्गानें न चालणारा ; लहरी ; छांदिष्ट . मी साधा आहें , मी वेडाबांगडा आहें , एवढाच कायतो माझा अपराध आहे . - भा ९५ . वेडावांकडा पहा .
०मधुरा पु. एक प्रकारचा दोषिक ताप . यांत शीतोपचार झाला असतां वांत होऊन वेड लागल्यासारखी स्थिति होते . मधुरा पहा .
०वांकडा वि. १ अनेक ठिकाणीं व निरनिराळया तर्‍हेनें वांकलेला ; वाकडातिकडा . २ ( ल . ) कुटिल ; वक्र ; सीधा नसलेला ; वाममार्गानें चालणारा ( माणूस ). ३ लहरी ; भ्रमिष्ट . ४ असंबध्द ; भरमसाट ; जसें आलें , सुचलें तसें - अगदीं वाईटहि नाहीं व वाखाणण्यासारखेंहि नाहीं असें ( भाषण , कृति इ० ). वेडेवांकडें गाईन । परि दास तुझा म्हणवीन । एकाद्याला वेडे वांकडें होणें - एखाद्यावर अनपेक्षित संकट येणें . एखादीचें वेडेवांकडें होणें - ( बायकी ) वैधव्य प्राप्त होणें ; संसार विसकटणें .
०विद्रा विपारा - वि . १ वेडा आणि कुरूप ; कुरूप आणि कुस्वभावी ; भीतिदायक ; भेसूर ; हेंगाडा . मग पुरुष कसलेही वेडेविद्रे , साधेभोळे , खुळे , अजागळ असले तरी बिघडत नाहीं . - सवतीमत्सर ८३ . २ वेडावांकडा . ढोलकें पिटणार्‍याच्या भोंवती भक्तांनीं वेडयाविघ्रा उडया माराव्या . - टि ४ . ७९ . वेडी हळद - स्त्री . १ जाडया खोडाची किंवा मोठीं कुडीं असलेली हळद . २ ( ल . ) वेडदुल्ली ; खुळी ; मूर्ख ; वेडसर . ३ ( ल . ) वेडें पीक . वेडेचार वेडेचाळे - पुअव . १ वेडेपणाचीं कृत्यें ; मूर्खपणाचीं कामें . वेडेचार शिकविति बालांना । खेचुनि खेळीं । - होळीचें पद . २ वेडांतील हावभाव , चेष्टा चाळे इ० [ वेडे + आचार ] वेडें पीक - न . १ मशागतीवांचून विपुल येणारें पीक . उदा० एरंडांचें - निवडुंगाचें वेडें पीक . २ आलें तर पुष्कळ नाहींतर मुळींच नाहीं असें पीक . ३ ( सामा . ) पुष्कळ भरभराट ; फाजील पीक , उत्पादन , प्रचार इ० ४ ( ल . ) वळला तर हवें तें देईल नाहींतर एक कवडीहि न देणारा दाता ; अतिरेकी दाता ; लहरी दाता . ५ ( ल . ) क्षुल्लक कारणावरून कधीं कधीं अतिरेक , आततायीपणा करणारा पण एरवीं मोठा उपद्रव दिला तरी अगदीं शांत राहणारा मनुष्य . ६ ( ल . ) छांदिष्ट वर्तन ; हास्यकारक वर्तणूक ; वेडेचार . वेडें भाग्य - न . नादान , नालायक , कर्तृत्वशून्य माणसाला प्राप्त झालेलें भाग्य ; शिक्षण , शहाणपण किंवा योग्यता हीं कांहींहि नसतां आलेलें भाग्य वेडेवेडे चार - पुअव . छांदिष्टपणाचीं कृत्यें ; वेडयासारखें आचरण ; खुळेपणाचीं कृत्यें . वेडेंज्ञान - न . चळ ; खूळ ; पिसें ; मूर्खपणा . वेडयांचा बाजार - पु . विचार न करतां एखाद्या गोष्टीच्या नादीं लागणार्‍या , कांहीं तरी करणार्‍या लोकांचा जमाव ; मूर्ख माणसांची टोळी . ( क्रि० भरणें ) वेडथर वेडदुल्ली वेडधुल्ली - वि . वेडगळ पहा . जा , वेडदुल्ली , तुला काय समजतें ? - बाळ २ . १८४ . [ वेडा + थर , दुल्ला ] वेडपा - वि . वेडगळ पहा . वेडबंब वेडबंबू - वि . वेडा ; मूर्ख . वेडवणें वेडावणें - अक्रि . १ मूर्ख किंवा वेडा होणें ; खुळावणें . २ वांकुल्या दाखविणें . ३ जड होणें ; मुकी ; स्तब्ध होणें ( वाणी ); वेडावेलचि रसना , नकरी सिंहापुढें शिवा चाळा । - मोकर्ण २८ . ८१ . - दावि १३ . वेडाळणें - अक्रि . १ वेडें होणें ; खुळावणें . सिंहावलोंकनें पडताळितां ग्रंथ । अविवेकी तेथें वेडाळूं लागत । - मुआदि १ . ९८ . वेडावणें - न . ( अव . वेडावणीं ) वांकुल्या दाखविणें ; चिडविणें . वेडावणें - उक्रि . १ वेडविणें ; मोह पाडणें ; एखाद्या गोष्टीच्या भरीं भरणें . तिनें आमच्या तरुण विद्वानांस इतकें वेडावून टाकलें आहे कीं घरांत शुध्द मराठी बोलण्याची मारामार . - नि ५ . वेडाळ वेडाळया - वि . वेडा ; अर्धवट ; मूर्ख ; वेडसर . वेडाळवाणी - विक्रिवि . वेडाळ पहा . वेडयासारखें ( बोलणें , करणें इ० ). सकळ राजसदनींचीं माणसें । वेडाळवाणी बोलती त्यास । - नव १८ . ५३ . [ वेडाळ + वाणी = सारखें ] वेडीव - स्त्री . ( काव्य ) वेडेपणा ; अजाणपणा ; नेणीव . - ज्ञा १३ . १९० . वायां वेडीव घेइजे चतुरें । शास्त्रास वाखाणिजे शस्त्रधरें । - मुसभा ७ . ६९ .
|