|
METRE , s.छन्दस्n., छन्दः, वृत्तं, वर्णवृत्तं, गणवृत्तं, मात्रछन्दस्, पद्यं, वक्त्रं,वेदः;
‘violation of metre,’ छन्दोभङ्गः. The following are certain forms of metre explained in Wilson's Dictionary: 1. अनुष्टुप्f. (भ्) or श्लोकः, of which varieties are चित्रपदा,माणवकः, विद्युत्माला, प्रमाणिका, 2. त्रिष्टुप्f., varieties इन्द्रवज्रा,उपेन्द्रवज्रा, उपजातिःf., रथोद्धता, 3. जगती, varieties वंशस्थविलं,द्रुतविलम्बितं, भुजङ्गप्रयातं, 4. अतिजगती, varieties मञ्जुभाषिणी,प्रहर्षिणी, पुष्पिताग्रा, 5. शर्क्करी or शक्करी, varieties वसन्ततिलकः,अपराजिता, वासन्ती, लोला, नान्दीमुखं, 6. अतिशर्क्करी or अतिशक्करी,varieties मालिनी or मानिनी, चित्रा, तूणकं, लीलाखेलः, 7. अष्टी,varieties चकिता, पञ्चचामरं, मदनललितं, वाणिःf., प्रवरललितं,8. अत्यष्टी, varieties शिखरिणी, मन्दाक्रान्ता, हरिणी, भाराक्रान्ता, पृथ्वी-भरः, 9. धृतिःf. varieties नाराचः, नन्दनं, शार्दूलललितः, कुसुमि-तलता, चित्रलेखा, 10. अतिधृतिःf. of which varieties are शार्द-लविक्रीडितः, मेघविस्फूर्जितं, सुरसा, फुल्लदामn. (न्), 11. कृतिःf., va- rieties सुवदना, गीतिका, शोभा, 12. प्रकृतिः, varieties स्रग्धरा,सरसी, 13. आकृतिःf., varieties हंसी, मदिरा, 14. विकृतिःf., 15. सङ्कृतिःf., 16. अतिकृतिःf., variety क्रोञ्चपदा, 17. उत्कृतिःf., variety भुजङ्गविजृम्बितं, 18. दण्डकः, varieties जीमूतः, लीला, शङ्कः,व्यालः, प्रचितं, 19. प्रतिष्ठा, varieties कन्या, सती, 20. सुप्रतिष्ठा,varieties पंक्तिःf., प्रिया, 21. मध्या or मध्यमा, varieties नारी,मृगी, 22. उक्था, 23. अत्युक्था, 24. वृहती, varieties भुजङ्गशिशुःm., भुजङ्गसङ्गता, मणिमध्यं, 25. पंक्तिःf., varieties रुक्मवती, मनोरमा,त्वरितगतिःf., 26. उष्णिक्f. (ह्), varieties मधुमती, कुमारललिता,27. गायत्री, varieties तनुमध्या, शशिवदना, this and the pre- ceding are found only in the Vedas. There is another class of metres regulated, not by the number of syllables, but by the number of syllabic instants or short syllables, each long syllable being supposed to contain two short. They are called, 1. आर्य्या, varieties पथ्या, विपुला, चपला,मुखचपला, जघनचपला, गीतिःf., उपगीतिःf., उद्गीतिःf., आर्य्यागीतिःf., 2. वैतालीयः, varieties औपछन्दसिकः, दोहडिका.
ROOTS: छन्दस्छन्दवृत्तंवर्णवृत्तंगणवृत्तंमात्रछन्दस्पद्यंवक्त्रंवेदछन्दोभङ्गअनुष्टुप्भ्श्लोकचित्रपदामाणवकविद्युत्मालाप्रमाणिकात्रिष्टुप्इन्द्रवज्राउपेन्द्रवज्राउपजातिरथोद्धताजगतीवंशस्थविलंद्रुतविलम्बितंभुजङ्गप्रयातंअतिजगतीमञ्जुभाषिणीप्रहर्षिणीपुष्पिताग्राशर्क्करीशक्करीवसन्ततिलकअपराजितावासन्तीलोलानान्दीमुखंअतिशर्क्करीअतिशक्करीमालिनीमानिनीचित्रातूणकंलीलाखेलअष्टीचकितापञ्चचामरंमदनललितंवाणिप्रवरललितंअत्यष्टीशिखरिणीमन्दाक्रान्ताहरिणीभाराक्रान्तापृथ्वीभरधृतिनाराचनन्दनंशार्दूलललितकुसुमितलताचित्रलेखाअतिधृतिशार्दलविक्रीडितमेघविस्फूर्जितंसुरसाफुल्लदामन्कृतिसुवदनागीतिकाशोभाप्रकृतिस्रग्धरासरसीआकृतिहंसीमदिराविकृतिसङ्कृतिअतिकृतिक्रोञ्चपदाउत्कृतिभुजङ्गविजृम्बितंदण्डकजीमूतलीलाशङ्कव्यालप्रचितंप्रतिष्ठाकन्यासतीसुप्रतिष्ठापंक्तिप्रियामध्यामध्यमानारीमृगीउक्थाअत्युक्थावृहतीभुजङ्गशिशुभुजङ्गसङ्गतामणिमध्यंरुक्मवतीमनोरमात्वरितगतिउष्णिक्ह्मधुमतीकुमारललितागायत्रीतनुमध्याशशिवदनाआर्य्यापथ्याविपुलाचपलामुखचपलाजघनचपलागीतिउपगीतिउद्गीतिआर्य्यागीतिवैतालीयऔपछन्दसिकदोहडिका
|