|
स्त्री. एक इमारती लांकूड . हें दहा बारा हात उंचीचें असून त्यास डहाळ्याच्या अंगास लागून जांभळीं फुलें व फळें येतात ; पानांपासून पिवळा रंग होतो . - शे ११ . ७० . - वगु . १ . ८ . ( सं .)
न. १ डोळ्यांत घालावयाचें काजळ , सुरमा . ' न लेति जे लोचन अंजनाला । ' - सारुह२ . ९६ . ' माझी वेणी आपुल्या हातें। गुंफिली रात्रीं कृष्णनाथें । अंजन सोगयाचें स्वहस्तें । कंसांतकें रेखिलें ॥ '- ह २७ . २२ . २ एक औषधी द्रव्य . यानें नेत्रविकार , शैत्य इ० रोग बरे होतात . ३ विशिष्ट प्रकारचें काजळ ; हें डॊळ्यांत घातलें असतां भूमिगत द्रव्य दिसतें . यानें इच्छित वस्तु दिसणें इ० अंतींद्रियज्ञान होतें . ' जैसें डोळ्यां अंजन भेटे । - ज्ञा १ . २३ . ' जैसें नेत्री घालितां अंजन । पडे दृष्टीस निधान । ' - दा ५ . १ . ३८ . ४ ( ल .) गुरुकृपा , प्रसाद ; ज्ञानदृष्टी प्राप्त होण्याचें साधन ; ईश्वरीप्रसाद . ' गुरुअंजनेवीण तें ( ब्रह्मा ) आकळेना । ' - राम १४१ . ५ ( ल .) शुद्धीवर आणणारी गोष्ट ; शहाणपणाचें औषध . ' डोळ्यांना चुरचुरुं न देतां पुरुषांच्या डोळ्यांत झणझणीत अंजन घालण्याची युक्ति बायकांनांच साधते .' - मानाप ६९ .
पु. ( शाप ) एक धातु . ( इं .) अँटिमनी . याचा उपयोग छापावयाचें खिळें तयार करावयाच्या धातूमध्यें मिसळण्यासाठी करतात . तसेंच सुमभ्याकडेहि करतात . म्हणुन याला सुरम्याची धातु असेंहि नांव आहे . - ज्ञाको अं ४३ . याच्यापासून अंजत्रिगंधकिद , अंजत्रिहरिद , अंजद्राक्षित इ० संयुक्त द्रव्यें होतात . - ज्ञाको अं ४६ . ( सं . अंज् )
०शलाका स्त्री एक औषधी सळई . त्रिफळाचा रस ( काढा .), मक्याचा रस , एक औषधी सळई . त्रिफळाचा रस ( काढा .) माक्याचा रस , सुंठीचा काढा , तूप गोमुत्र , मध व शेळींचेम दुध यांपैकीं प्रत्येकांत शिरें तापवून पातळ करून सतत सात वेळ बुडवावें . नंतर त्याची सळई करावी ती नेत्रारोगांचां नाश करतें . - योर ५५१ .
०हारी पु. ( नकळत दुसर्याच्या डोळ्यांतील अंजन काढून घेणारा ) अट्टल चोर , सोदा , भामटा .
|