धर्म

{ dharmḥ, dharma }

बर'/बड़ो (Bodo) WN

   See : धोरोम, धोरोम

Puranic Encyclopaedia

DHARMA   A deva who is the abode of all luxuries in life.
1) Birth.
This deva broke the right nipple of Brahmā and came out in the form of a human being. Three sons were born to him: Śama, Kāma and Harṣa. Kāma married Rati, Śama, Prāpti and Harṣa, Nandā.
2) Marriage and family life.
The Bhāgavata states that Dharma married the thirteen daughters of Daksaprajāpati named Śraddhā, Maitrī, Dayā, Śānti, Puṣṭi, Tuṣṭi, Kriyā, Unnati, Buddhi, Medhā, Titikṣā, Hṛī and Mūrti. Besides them he married ten other girls named Bhānu, Lambā, Kukubh, Jāmi, Viśvā, Sādhyā, Marutvatī, Vasu, Muhūrtā and Saṅkalpā and also a woman named Sunṛtā. According to Mahābhārata Dharma married the following daughters of Dakṣa: Kīrti, Lakṣmī, Dhṛti, Medhā, Puṣṭi, Śraddhā, Kriyā, Buddhi and Lajjā. From each of his wives there originated a family. The son born to each is given below Śraddhā--Śubha; Maitrī--Prasāda; Dayā--Abhaya; Śānti--Sukha; Tuṣṭi-- Moda; Unnati--Darpa; Buddhi--Artha; Medhā-- Sukṛti; Titikṣā--Śama; Hrī--Praśraya. Mūrti gave birth to the virtuous Naranārāyaṇas. Sunṛtā became the mother of the devas, Satyavrata and Satyasena. Satyasena became famous by slaying many cruel and evil-natured Yakṣas, demons and spirits. Lambā gave birth to Ṛṣabha and Vidyotana. Ṛṣabha got a son, Indrasena. Vidyotana became the father of stanayitnu. Kukubh delivered Saṅkaṭa and Saṅkaṭa became the father of Kīkaṭa and Durgadeva. Jāmi got a son Svarga and of him was born Nandī. Viśvā gave birth to Viśva- devas and Sādhyā to Sādhyas. These Sādhyas are different from those born of Brahmā. Sādhyas became the father of Arthasiddhi. Marutvatī gave birth to Marutvat and Jayanta. Vasu gave birth to eight sons and they were known as Aṣṭavasus. Droṇa, the first of the Aṣṭavasus, married Abhimati. Abhimati is known as Dharā also. It was Droṇa and Dharā who were born as Nandagopa and Yaśodā later. Prāṇa, second of the Aṣṭavasus, married Ūrjasvatī, daughter of Priyavrata. [Navama Skandha, Bhāgavata] .
3) Prominent sons.
Four sons of Dharma, Hari, Kṛṣṇa, Nara and Nārāyaṇa became prominent. Hari and Kṛṣṇa were great yogis while Nara and Nārāyaṇa were great ascetics. (See under Naranārāyaṇa).
4) The daughter named Dharmavratā.
Dharmadeva got a daughter named Dharmavratā of his wife Dharmavatī. Dharmavratā was an ascetic and she was married to Marīci, son of Brahmā. One day Marīci came back from the forest after getting darbha and flowers extremely tired and so after food lay down to rest. His wife sitting by his side massaged his legs. The sage fell asleep. Then Brahmā came there and Dharmavratā attended on him and worshipped him. Marīci, when he woke up, finding Dharmavratā attending on another man cursed her and made her into stone. Dharmavratā pleaded not guilty and standing inside a fire-pit did penance for ten thousand years. Brahmā and other devas appeared before her and consoled her by assuring that though she would be a stone devas would take their abode in it and that she would be worshipped by all. From that day onwards that stone was known as Devaśilā and even now it is believed that Brahmā and other devas live therein. [Chapter 114, Agni Purāṇa] .
5) Dharma was cursed and made Vidura by Aṇimāṇḍavya.
(See Aṇimāṇḍavyā). Other details.
(1) A portion of Dharma took life as Yudhiṣṭhira in Kuntī. (See Dharmaputra).
(2) Dharma did penance in Dharmatīrtha for a very long time. [Śloka 1, Chapter 84, Vana Parva] .
(3) The abode of Dharma was Dharmaprastha. [Śloka 1, Chapter 84, Vana Parva] .
(4) Dharma did penance on the banks of the river Vaitaraṇī for a long time. [Śloka 4, Chapter 114, Vana Parva] .
(5) While the Pānḍavas were in exile in the forest Dharma in the form of a deer came to the hut of a Brahmin and carried away by its horns the Araṇi stick which the Brahmin owned for making fire by attrition. [Chapter 311, Vana Parva] .
(6) Dharma appeared in the form of a Yakṣa and made all the Pāṇḍavas swoon except Yudhiṣṭhira, on the shores of a pond in the forest and later got them back to normal. (See under Dharmaputra).
(7) Dharmadeva went to Viśvāmitra in the guise of Vasiṣṭha to test him. (See para 3 of Gālava).
(8) Following a directive from Brahmā, Dharmadeva once brought before Varuṇa all the daityadānavas bound by ropes. [Chapter 128, Udyoga Parva] .
(9) Mahāviṣṇu was born as a son of Dharmadeva. (See under Naranārāyaṇa).
(10) Dharma worshipped a brahmin named Satya taking the form of a deer. [Śloka 17, Chapter 272, Śānti Parva] .
(11) Dharma tested Sudarśana taking the form of a brahmin. [Śloka 79, Chapter 2, Anuśāsana Parva] .
(12) Dharma saved a sage named Vatsanābha from a great downpour taking the shape of a buffalo. [Chapter 12, Anuśāsana Parva] .
(13) Dharma disguised as a brahmin, went and imparted advice to Janaka, father of Sītā. [Chapter 32, Aśvamedha Parva] .
(14) To test Jamadagni, Dharma went to his āśrama taking the form of Anger. Jamadagni had just milked Kāmadhenu and kept the milk in a pot. Dharma as Anger crept into the milk. Jamadagni drank it and yet remained calm. Seeing this Dharma appeared before him in the form of a Brahmin and blessed him assuring Jamadagni that in future he would be obedient to Dharma [Chapter 91, Aśvamedha Parva] .
(15) When at the fag end of their life the Pāṇḍavas started on their Mahāprasthāna, Dharma as a dog accompanied them up to the gates of heaven. [Śloka 22, Chapter 5, Svargārohaṇa Parva] .
7) Dharma and Kāla.
There is a misunderstanding found even in some Purāṇas that Kāla, the chief of Kālapurī, and Dharma are one and the same person. But if the stories around each are examined it is easy to deduce that they are two different devas. The father and mother of Dharmadeva is Brahmā. The father of Kāla is Sūrya and mother Saṁjñā, daughter of Viśvakarmā. This itself is a sufficient evidence to show that the two are different persons. Further, Kāla or Yama is the sixth descendant of Viṣṇu. But scholars are misled to think that the two are identical. There is a reason for it. Dharmarājaḥ Pitṛpatiḥ Samavarttī Paretarāṭ / Kṛtānto Yamunābhrātā Śamano Yamarāḍ Yamaḥ // Kālo Daṇḍadharaḥ Srāddha- Devo Vaivasvatontakaḥ. / (Amara). The above are the synonyms of Kāla. Vyāsa has used as synonyms for Dharmadeva in the Mahābhārata the words Dharmarāja, Vṛṣa and Yama. Now among the synonyms for the two there are two words in common-- Dharmarāja and Yama. This has led to this misunderstanding. Because Kāla weighs the evil and good in man he got the name Dharmarāja. Dharmadeva got that name because he is the incarnation of Dharma. The real name of Kāla is Yama. Dharmadeva got the name Yama because he possesses ‘Yama’ (control of the self for moral conduct). Kāla has no sons; Vidura and Yudhiṣṭhira are the sons of Dharmadeva.

Note: 1. Sthānaṁ tu dakṣiṇaṁ bhitvā Brahmaṇo naravigrahaḥ / Niḥsṛṭo bhagavān dharmaḥ sarvalokasukhāvahaḥ // Trayastasyavarāḥ putrāḥ sarvabhūtamanoharāḥ / Śamaḥ Kāmaśca Harṣaśca tejasā lokadhāriṇaḥ // [M.B. Ādi Parva, Chapter 65] .]

हिन्दी (hindi) WN

 noun  परलोक, ईश्वर आदि के संबंध में विशेष प्रकार का विश्वास और उपासना की विशेष प्रणाली   Ex. हिंदू धर्म की सबसे बड़ी विशेषता यह है कि उसमें अन्य सभी धर्मों के प्रति सहनशीलता है ।

HYPONYMY:

इस्लाम जैन धर्म अन्यधर्म पारसी धर्म यहूदी धर्म ईसाई धर्म दीन-ए-इलाही बौद्ध धर्म सिख धर्म हिंदू धर्म चर्च अहमदिया

ONTOLOGY:

बोध (Perception) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

मज़हब मजहब धरम

Wordnet:

asm ধর্ম

bd धोरोम

guj ધર્મ

kan ಧರ್ಮ

kas مَزہب

kok धर्म

mal മതം

mar धर्म

mni ꯂꯥꯏꯅꯤꯡ

nep धर्म

ori ଧର୍ମ

pan ਧਰਮ

tam மதம்

tel మతం

urd مذہب , دين , دهرم

 noun  परोपकार, दान, सेवा आदि कार्य जो शुभ फल देते हैं   Ex. दीन-दुखियों की सेवा ही सबसे बड़ा धर्म है ।

HOLO MEMBER COLLECTION:

त्रिवर्ग

HYPONYMY:

उपकार अहिंसा

ONTOLOGY:

सामाजिक कार्य (Social) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

धार्मिक कृत्य पुण्य पवित्रकर्म पुण्य कर्म ईमान धरम पुन्य पुन्न

Wordnet:

asm ধর্ম

bd धोरोम

ben ধর্ম

guj ધર્મ

kan ಧರ್ಮ

kas ثواب

kok पुण्य

mal ധര്മ്മം

mar धर्म

mni ꯑꯐꯕ꯭ꯂꯤꯆꯠ

nep धर्म

ori ଧର୍ମ

pan ਧਰਮ

san धर्मः

tam தர்மம்

urd مذہبی کام , نیک کام , نیکی کا کام , خیر کا کام , بھلائی کاکام ,

 noun  किसी जाति, वर्ग, पद आदि के लिए निश्चित किया हुआ कार्य या व्यवहार   Ex. प्रजा की रक्षा करना ही राजा का वास्तविक धर्म है ।

HYPONYMY:

पतिव्रत दैहिकधर्म क्षात्र-धर्म चातुर्वर्ण्य

ONTOLOGY:

शारीरिक कार्य (Physical) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

कर्तव्य कर्त्तव्य धरम

Wordnet:

asm ধর্ম

bd धोरोम

kas فَرٕض

kok कर्तव्य

mni Dꯔꯃ

pan ਧਰਮ

tel కర్తవ్యము

 noun  दैविक शक्ति में अपना विश्वास दर्शाने के लिए बनी संस्था या समुदाय   Ex. मुस्लिम धर्म की स्थापना मुहम्मद साहब ने की थी ।

ONTOLOGY:

समूह (Group) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

मज़हब मजहब धरम संगठित धर्म संगठित धरम

Wordnet:

ben ধর্ম

guj ધર્મ

kan ಧರ್ಮ

mni ꯂꯥꯏꯅꯤꯡ

san धर्मः

tam மதம்

urd مذہب , دین

 noun  अलंकार शास्त्र में वह गुण या वृत्ति जो उपमेय और उपमान दोनों में समान रूप से विद्यमान रहती है और जिसके आधार पर एक वस्तु की उपमा दूसरी वस्तु से दी जाती है   Ex. तेजस्वी व्यक्ति और सूर्य दोनों का धर्म प्रखरता है ।

ONTOLOGY:

गुण (Quality) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

धरम

Wordnet:

urd دھرم

   See : नैतिक कार्य, धनुष, सद्व्यवहार, यमराज, स्वभाव

प्राचीन चरित्रकोश

धर्म n.  संपूर्ण लोगों को सुख देनेवाली एक देवता एवं ब्रह्माजी का मानसपुत्र । यह स्वायंभुव मन्वंतर में ब्रह्मजी के दाहिने स्तन से उत्पन्न हुआ [म.आ.६०.३०] ; [मत्स्य.३.१०] ; [भा.३.१२.२५] । यह एक प्रजापति था, एवं बुद्धि से उत्पन्न हुआ था । इसे भगवान् सूर्य का भी पुत्र कहा गया है [म.आ.८१.८९] । इसके वृष, यम आदि नामांतर उपलब्ध है । दक्ष प्रजापति की दस पुत्रियॉं इसकी पत्नी थी [म.आ.६०.१३-१४] । उनके नामः
धर्म II. n.  भागवत के पुनः दूसरे स्थान पर, धर्म की पत्नी एवं पुत्रपरिवार के बारे में अन्य जानकारी दी गई है । वहॉं लिखा है कि, धर्मको भानु, लंबा, कुकुर, यामी (जामि) विश्वा, साध्या, मरुत्वती, वसु, मुहूर्ता तथा संकल्पा नामक दस पत्नियॉं थी । उनसे इसे देव ऋषभ, विद्योत, संकट, स्वर्ग, विश्वेदेव, साध्यगण, मरुत्वान्, जयंत, मुहूर्ताभिमानी, देवगण, संकल्प, द्रोण, प्राण, ध्रुव, अर्क, अग्नि, द्ष । वसु तथा विभावसु नामक पुत्र हुएँ [भा.६.६.४-१०] ; [मत्स्य.५.२०३] ; [विष्णु. १.१५. १०६-११०] । अन्य कई जगह, कुकुप्‍ की जगह अरुंधती नाम प्राप्त है [ब्रह्माड.३.३.१.४४] ;वसु देखिये । यह जानकारी उस समय की है, जब पहले का धर्म महादेव के शाप से मृत हो गया था, एवं वैवस्वत मन्वंतर में ब्रह्मदेव के द्वारा अनु धर्म एवं उसका परिवार प्रत्येक युग में गया उत्पन्न हो कर उसी युग में लय भी होता था । युगभेद के अनुसार, जानकारी में फर्क होता है । असंगति भी उसी कारण प्रतीत होती है । पुराणों भें भी यह कहा गया है [विष्णु.१.१५.८४,१०६-११०] ; पितर देखिये ।
धर्म III. n.  यम का नाम [भा.९.२२.२७] ।
धर्म IV. n.  (सो. द्रुह्यु.) गांधार का पुत्र । इसका पुत्र धृत ।
धर्म IX. n.  एक ब्रह्मर्षि । इसकी पत्नी वृत्ति (म.उ.११७.१५,११५,४६१०।
धर्म V. n.  (सो. यदु. वृष्णि.) लिंग के मत में अक्रूर पुत्र ।
धर्म VI. n.  (सो. यदु. क्रोष्टु.) भागवतमत में पृथुश्रवा का पुत्र (तम देखिये) ।
धर्म VII. n.  (सो. यदु. सह.) हैहय राजा का पुत्र । इसे धर्मतत्त्व तथा धर्मनेत्र भी कहा गया है ।
धर्म VIII. n.  (सो. क्षत्र.) वायु के मत में दीर्घतमस का पुत्र ।
धर्म X. n.  ०. उत्तम मन्वन्तर के सत्यसेन अवतार का पिता । इसकी पत्नी सूनृता [भा.८.१.२५] ।
धर्म XI. n.  १. चाक्षुष मन्वन्तर का अवतार । इसके पुत्र नरनारायण [दे.भा.४.१६] ।
धर्म XII. n.  २. सुतप देवों में से एक ।
धर्म XIII. n.  ३. ब्रह्मदेव के पुष्कर क्षेत्र के यज्ञ का सदस्य [पद्म.सृ.३४] ।
धर्म XIV. n.  ४. एक धार्मिक वैश्य । यह ग्राहकों से अत्यंत सचाई से व्यवहार करता था नरोत्तम देखिये; [पद्म सृ. ५०] ।
धर्म XV. n.  ५. (पौर. भविष्य.) विष्णु के मत में रामचन्द्र का पुत्र ।
धर्म XVI. n.  ६. (सो. मगध. भविष्य.) विष्णु के मत में सुक्त का पुत्र । अन्यत्र इसे धर्मनेत्र, धर्मसूत्र तथा सुनेत्र नाम हैं ।
धर्म XVII. n.  ७. एक व्यास (व्यास देखिये) ।

कोंकणी (Konkani) WN

 noun  परलोक ईश्वराच्या बी संबंदांत खास प्रकारचो विस्वास आनी भक्तीची खास अशी प्रणाली   Ex. हिंदू धर्माचें सगल्यांत व्हडलें खाशेलपण हें की तातूंत हेर सगल्या धर्मां विशीं सोंशीकपण आसा

HYPONYMY:

बौद्ध धर्म हिंदू इस्लाम धर्म जैन धर्म पारसी यहुदी क्रिस्तांव दीन इलाही सीख मीस हेर धर्म

ONTOLOGY:

बोध (Perception) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

asm ধর্ম

bd धोरोम

guj ધર્મ

hin धर्म

kan ಧರ್ಮ

kas مَزہب

mal മതം

mar धर्म

mni ꯂꯥꯏꯅꯤꯡ

nep धर्म

ori ଧର୍ମ

pan ਧਰਮ

tam மதம்

tel మతం

urd مذہب , دين , دهرم

 noun  दैवीक शक्तींत आपलो विस्वास दाखयता वा दैवीक शक्तींत विश्वास करता असो समाज वा भौस   Ex. मुस्लिम धर्माची स्थापणूक मुहम्मद साहबान केल्ली

ONTOLOGY:

समूह (Group) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben ধর্ম

guj ધર્મ

hin धर्म

kan ಧರ್ಮ

mni ꯂꯥꯏꯅꯤꯡ

san धर्मः

tam மதம்

urd مذہب , دین

   See : कर्तव्य

A dictionary, Marathi and English

   as fit to be done. Ex. तुझे धर्मास येईल तें कर.

Aryabhushan School Dictionary

  m  Religion. A sacred duty. Almsgiving. Moral or religious merit. Virtue. A property. Any peculiar duty.
धर्म करितां कर्म जोडणें   or, inversely,
धर्म करिता कर्म पाठीस लागणें   To bring upon one's self troubles and evils in striving to do good.
धर्मावर सोमवार   Putting off of alms-giving on frivolous pretexts.
धर्मास येणें   To approve itself (to any one) as fit to be done.

मराठी (Marathi) WN

 noun  परतत्त्वासंबंधी विशिष्ट श्रद्धा, साधना, आचारविषयक नियम असणारी विचार व आचारप्रणाली   Ex. मानवकल्याण हेच सर्व धर्मांचे उद्दिष्ट असते

HYPONYMY:

इस्लाम धर्म जैन धर्म पारशी धर्म ख्रिस्ती धर्म बौद्ध धर्म शीख धर्म हिंदू धर्म ज्यू धर्म दीन ए इलाही अहमदिया

ONTOLOGY:

बोध (Perception) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

asm ধর্ম

bd धोरोम

guj ધર્મ

hin धर्म

kan ಧರ್ಮ

kas مَزہب

kok धर्म

mal മതം

mni ꯂꯥꯏꯅꯤꯡ

nep धर्म

ori ଧର୍ମ

pan ਧਰਮ

tam மதம்

tel మతం

urd مذہب , دين , دهرم

 noun  शुभ फळ लाभावे म्हणून केले जाणारे विशेषतः दान, परोपकार यांसारखे कर्म   Ex. तीर्थक्षेत्रात जाऊन ते दरवर्षी काही धर्म करतात.

HOLO MEMBER COLLECTION:

त्रिवर्ग

HYPONYMY:

उपकार अहिंसा

ONTOLOGY:

सामाजिक कार्य (Social) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

धर्मकृत्य धार्मिक कृत्य पुण्य

Wordnet:

asm ধর্ম

bd धोरोम

ben ধর্ম

guj ધર્મ

hin धर्म

kan ಧರ್ಮ

kas ثواب

kok पुण्य

mal ധര്മ്മം

mni ꯑꯐꯕ꯭ꯂꯤꯆꯠ

nep धर्म

ori ଧର୍ମ

pan ਧਰਮ

san धर्मः

tam தர்மம்

urd مذہبی کام , نیک کام , نیکی کا کام , خیر کا کام , بھلائی کاکام ,

 noun  एखादी जात, वर्ग, पद इत्यादीकांसाठी निश्चित केलेले कार्य वा व्यवहार   Ex. जनतेचे रक्षण करणे हाच खरा राजाचा धर्म आहे.

HYPONYMY:

चातुर्वर्ण्य पतिव्रत

ONTOLOGY:

शारीरिक कार्य (Physical) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

कर्तव्य काम

Wordnet:

asm ধর্ম

bd धोरोम

kas فَرٕض

kok कर्तव्य

mni Dꯔꯃ

pan ਧਰਮ

tel కర్తవ్యము

 noun  दैवी शक्तींवर विश्वास करणारा समाजा किंवा समुदाय   Ex. मुस्लिम धर्माची स्थापना मोहम्मद साहेबने केली होती.

ONTOLOGY:

समूह (Group) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben ধর্ম

guj ધર્મ

hin धर्म

kan ಧರ್ಮ

mni ꯂꯥꯏꯅꯤꯡ

san धर्मः

tam மதம்

urd مذہب , دین

   See : गुण

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. १ धार्मिक विधियुक्त क्रिया , कर्मे ; परमेश्वरासंबंधीचे कर्तव्य ; ईश्वरोपासना ; परमेश्वरप्राप्तीची साधने ; परमेश्वरप्राप्तीचा मार्ग , पंथ . करितो धारण यास्तव धर्म म्हणावे प्रजांसि जो धरितो । - मोकर्ण ४१ . ८१ . २ मनुष्यप्राण्यास सदाचरणास लावणारे व परमेश्वरचिंतनाचा मार्ग दाखवून देणारे ख्रिश्चन , यहुदी , हिंदु , इस्लामी वगैरे पंथ . मुख्यमुख्य नीतितत्त्वांबद्दल सर्व धर्माची एकवाक्यता आहे . ३ शास्त्रांनी घालून दिलेले आचार , नियम ; पवित्र विधी , कर्तव्ये . पंचपुरुषार्थापैकी एक . दान ; परोपकारवृद्धीने जे कोणास कांही देणे , किंवा जे कांही दिले जाते ते ; दानधर्माची कृत्ये ; परोपकारबुद्धि . अंधळ्यापांगळ्यास धर्म करावा . महाराष्ट्रीयांपेक्षा गुजराथ्यांत धर्म अधिक . ५ सद्गुण ; शास्त्रोक्त वागल्याने अंगी येणारा नैतिक , धार्मिक गुण . कर्तव्यकर्म , नीति , नीतिधर्म किंवा सदाचरण यांसच धर्म असे म्हणतात . - गीर ६५ . ६ स्वाभाविक गुण ; गुणधर्म ; नैसर्गिक प्रवृत्ति . गाईने दूध देणे हा गाईचा धर्म आहे . पृथ्वीस वास येणे पृथ्वीचा धर्म . ७ कर्तव्यकर्म ; रुढी ; परंपरेने , शास्त्राने घालून दिलेला नियम . उदा० दान करणे हा गृहस्थ धर्म , न्यायदान हा राजाचा धर्म , सदाचार हा ब्राह्मणधर्म , धैर्य हा क्षत्रिय धर्म . याच अर्थाने पुढील समास येतात . पुत्रधर्म - बंधुधर्म - मित्रधर्म - शेजारधर्म इ० ८ कायदा . ९ यम . धर्म म्हणे साध्वि बहु श्रमलीस स्वाश्रमासि जा मागे । - मोविराट १३ . ६५ . १० पांडवांतील पहिला . की धर्मे श्वानू सरता । केला सर्वथा स्वर्गलोकी । - एभा १ . १०९ . ११ धर्माचरणाचे पुण्य . ये धर्मचि , पुत्र स्त्री कोष रथ तुरग करी न सांगाते । - मोभीष्म ११ . २६ . १२ ( शाप . ) गुणधर्म ; स्वाभाविक लक्षण . दोन किंवा अधिक पदार्थाचे एकमेकांवर कार्य घडून त्यांपासून जेव्हा असा नवा पदार्थ उत्पन्न होतो की त्याचे धर्म मूळ पदार्थाच्या धर्मापासून अगदी भिन्न असतात . तेव्हा त्या कार्यास रसायनकार्य असे म्हणतात . - रसापू १ . ( वाप्र . ) धर्म करतां कर्म उणे राहणे - पाठीस लागणे - दुसर्‍यावर उपकार करावयाला जावे तो आपल्यावरच कांहीतरी संकट ओढवणे . धर्म खुंटीस बांधणे - ( जनावराला ) उपाशी जखडून टाकणे ; ठाणावर बांधून ठेवणे . [ धर्मखुंटी ] धर्म जागो - उद्गा . ( विशिष्ट गोष्टीचा संबंध पुन्हां न घडावा अशाविषयी ) पुण्य उभे राहो . धर्म पंगु - ( कलियुगांत धर्म एका पायावर उभा आहे . त्याचे तीन पाय मागील तीन युगांत गेले . यावरुन ल . ) धर्म अतिशय दुबळा , अनाथ आहे या अर्थी . धर्माआड कुत्रे होणे - दानधर्माच्या आड येणार्‍याला म्हणतात . धर्माचा - १ धर्मासंबंधी ( पैसा , अन्न इ० ). १ मानलेला ; उसना ; खरा औरस नव्हे असा ( पुत्र , पिता , बहीण इ० ). ३ फुकट ; मोफत . धर्माची राहण्याला जागा दिली आहे . - पारिभौ २७ . धर्माची वाट बिघडणे - मोडणे - एखाद्या दानधर्माचा ओघ थांबणे , थांबविणे . धर्माचे पारी बसणे - १ दुसर्‍याचे पैसे खर्चीत रिकामटेकडे बसणे ; धर्मावर काळ कंठणे . २ सद्गुणांचे चांगले फळ मिळणे ; सदाचारामुळे चांगले दिवस येणे . ३ सदोदित दानधर्म करणे . धर्मकृत्ये आचरणे . धर्मावर लोटणे - टाकणे - सोडणे - एखाद्याच्या न्यायबुद्धीवर सोपविणे . धर्मावर सोमवार सोडणे - स्वतः झीज न सोसता परभारे होईल ते पाहणे . - संम्ह . धर्मास - क्रिवि . ( कंटाळल्यावरचा उद्गार ) कृपा करुन ; मेहेरबानीने ; माझे आई ! याअर्थी . माझे रुपये तूं देऊ नको पण तूं एथून धर्मास जा ! मी काम करतो , तूं धर्मास नीज . धर्मास भिऊन - चालणे - वागणे - वर्तणे - करणे - धर्माप्रमाणे वागणे . धर्मास येणे - उचित दिसणे ; पसंतीस येणे ; मान्य होणे . मी तुला सांगायचे ते सांगितले आतां तुझे धर्मास येईल ते कर . म्ह ० १ धर्मावर सोमवार =( दानधर्म करणे ). कांही तरी सबबीवर , लांबणीवर टाकणे . - मोल . २ धर्माचे गायी आणि दांत कांगे नाही . ३ आज मरा आणि उद्यां धर्म करा . ४ धर्मादारी आणि मारामारी . ५ धर्मस्य तत्त्वं निहितं गुहायाम = धर्माचे रहस्य गुहेमध्ये ठेवलेले असते . ( गूढ . किंवा अज्ञेय असते ). धर्माचे खरे तत्त्व गहन , अगम्य आहे . ६ धर्मस्य त्वरिता गतिः = धर्मास विलंब लावू नये या अर्थी . सामाशब्द -
०आई   माता स्त्री . ( ख्रि . ) कांही चर्चेसमध्ये लहान मुलांचा बाप्तिस्मा होतो तेव्हां त्यांस ख्रिस्तीधर्मास अनुसरुन वळण व शिक्षण देण्यांत यावे म्हणून त्यांच्या मातेहून भिन्न अशी जी स्त्री आपणावर जबाबदारी घेते ती . ( इं . ) गॉडमदर . प्रत्येक मुलीला एक धर्मबाप व दोन धर्म आया पाहिजेत . - साप्रा ९० .
०कर्ता  पु. १ धर्म करणारा ; परोपकारी माणूस . २ न्यायाधीश ; जज्ज . ३ ( दक्षिण हिंदुस्थान ) देवळाचा व्यवस्थापक , कारभारी .
०कर्म  न. १ वर्तन ; आचार ; एखाद्याची कृत्ये . कर्मधर्म पहा . ज्याचे त्यास धर्मकर्म कामास येईल . २ शास्त्रविहित कर्मे , आचरण ; धार्मिक कृत्ये . [ सं . धर्म + कर्म ]
०कर्मसंयोग  पु. प्रारब्धयोग ; कर्मधर्मसंयोग पहा .
०कार्य   कृत्य न . धार्मिक कृत्य ; परोपकाराचे कार्य ; ( विहिर , धर्मशाळा इ० बांधणे , रस्त्यावर झाडे लावणे ; देवळे बांधणे ; अन्नसत्रे स्थापणे इ० ). धार्मिक विधि , व्रत ; धर्मसंस्कार . [ सं . ]
०कीर्तन   धर्माचे व्याख्यान - प्रवचन - पुराण . किंबहुना तुमचे केले । धर्मकीर्तन हे सिद्ध गेले । - ज्ञा १८ . १७९२ . [ सं . ]
०कुढाव  पु. ( महानु . ) धर्मरक्षक . की धर्म कुढावोनि शार्ड्गपाणी । महापातकांवरी सांघीतली सांघनी । - शिशु ३५ . [ धर्म + कुढावा = रक्षण ]
०खाते  न. १ धर्मासाठी जो खर्च करितात त्याचा हिशेब ठेवणारे खाते ; धार्मिक खाते . २ धर्मार्थ संस्था ; लोकोपयोगी , परोपकारी संस्था . [ सं . धर्म + खाते ]
०खूळ   वेड न . धर्मासंबंधी फाजील आसक्ति ; अडाणी धर्मभोळेपणा ; दर्माबद्दलची अंधश्रद्धा . [ म . धर्म + खूळ ]
०गाय  स्त्री. १ धर्मार्थ सोडलेली गाय . धर्मधेनु पहा . २ चांगली , गरीब गाय . काढोळाचे संगती पाहे । क्षणभरी गेलिया धर्मगाये । - एभा २६ . ४२ .
०ग्रंथप्रचारक  पु. ( ख्रि . ) ख्रिस्ती धर्म शास्त्र व तत्संबंधी इतर पुस्तके विकणारा , फेरीवाला ; ( इं . ) कल्पोर्चर . सदानंदराव काळोखे यांनी एक तप धर्मग्रंथप्रचारकाचे काम मोठ्या प्रमाणात केले . [ सं . धर्म + ग्रंथ - प्रचारक ] धर्मतः क्रिवि . धर्माच्या , न्यायाच्या दृष्टीने ; न्यायतः ; सत्यतः ; खरे पाहतां .
०दान  न. दानधर्म ; धर्मादाय . एक करिती धर्मदान । तृणासमान लेखती धन । [ सं . ]
०दारी   - न . परोपकाराच्या कृत्यास आड येणारा ( नोकर , अधिकारी ); कोठावळा .
कुत्रे   - न . परोपकाराच्या कृत्यास आड येणारा ( नोकर , अधिकारी ); कोठावळा .
०दिवादिवी   पुस्त्री . धर्मार्थ लावलेला दिवा . जे मुमुक्षु मार्गीची बोळावी । जे मोहरात्रीची धर्मदिवी । - ज्ञा १६ . ३२९ . २ हरळी ; दूर्वा . - मनको [ सं . ]
०ध्वज  पु. १ धर्माची पताका ; धर्मचिन्ह ; धर्माचा डौल , प्रतिष्ठा ; ( क्रि० लावणे ; उभारणे ; उभविणे ; उडणे ). २ ( ल . ) धर्माचा फाजील पुरस्कर्ता . [ सं . धर्म + ध्वज ]
०ध्वज  पु. १ धर्माची पताका ; धर्मचिन्ह ; धर्माचा डौल , प्रतिष्ठा ; ( क्रि० लावणे ; उभारणे ; उभविणे ; उडणे ). २ ( ल . ) धर्माचा फाजील पुरस्कर्ता . [ सं . धर्म + ध्वज ]
०ध्वजी वि.  धर्मनिष्ठेचा आव आणणारा ढोंगी - भोंदू माणूस .
०नाव  स्त्री. येणार्‍या - जाणारानी तरुन जावे म्हणून नावाड्यास वेतन देऊन नदीवर जी धर्मार्थ नाव ठेवलेली असते ती ; धर्मतर ; मोफत नाव . [ धर्म + नांव ]
०निष्पत्ति  स्त्री. कर्तव्य करणे ; धर्माची संपादणूक . [ सं . ]
०नौका  पु. धर्मनाव पहा .
०न्याय  पु. वास्तविक न्याय ; निःपक्षपात , धर्माप्रमाणे दिलेला निकाल . तुम्ही उभयतांचे वृत्त श्रवण करुन धर्म न्याय असेल तो सांगा . [ धर्म + न्याय ]
०पत्नी  स्त्री. १ विवाहित स्त्री . - ज्ञा १८ . ९४२ . २ सशास्त्र ( अग्निहोत्रादि ) कर्माकरितां योग्य अशी प्रथम विवाहाची ( दोन तीन पत्न्या असल्यास ) ब्राह्मण स्त्री . [ सं . ]
०पंथ  पु. १ धर्माचा , परोपकाराचा , सदाचरणाचा मार्ग . सदां चालिजे धर्मपंथ सर्व कुमति टाकोनि । धर्मपंथ जेणे मोडिले । त्यास अवश्य दंडावे । २ धार्मिक संघ , समाज . ख्रिस्तीधर्मपंथ . [ सं . ]
०परायण वि.  क्रिवि . १ परोपकारार्थ ; धार्मिककृत्ये म्हणून ; धर्मासाठी . २ धर्मार्थ ; मोफत ; ( देणे ; काम करणे ). ३ पक्षपात न करतां ; धर्मावर लक्ष ठेवून ( करणे ; सांगणे ; बोलणे इ० ). धर्मपरायण बोलणारे पंच असल्यास धर्मन्याय होईल .
०परिवर्तन  न. ( ख्रि . ) धर्ममते बदलणे ; धर्मांतर . ( इं . ) कॉन्व्हर्शन . नारायण वामन टिळक यांचे १८९५ साली धर्मपरिवर्तन झाले . [ सं . धर्म + परिवर्तन ]
०पक्षी  पु. धर्मोपदेशक ; पाद्री ; पुरोहित . तो जातीचा धर्मपक्षी होता . - इंग्लंडची बखर भाग १ . २७२ . [ धर्म + पिंड ]
०पिता  पु. १ पुत्र नसणार्‍यांना द्यावयाचा पिंड . २ दुर्गतीला गेलेल्या पितरांना द्यावयाचा पिंड . [ धर्म + पिंड ]
०पिता  पु. धर्मबाप पहा .
०पुत्र  पु. १ मानलेला मुलगा . २ उत्तरक्रियेच्या वेळी पुत्र नसलेल्यांचा श्राद्धविधि करणारा तज्जातीय माणूस ; धार्मिक कृत्यांत पुत्राप्रमाणे आचरणारा माणूस . धर्मपुत्र होऊनि नृपनायक । - दावि ४९१ . ३ दत्तक मुलगा , इस्टेतीला वारस ठरविलेला .
०पुरी  स्त्री. १ तपस्वी , विद्वान वगैरे ब्राह्मण ज्या क्षेत्रात राहतात ते क्षेत्र ; धार्मिक स्थल . २ ज्याच्या घरी पाहुण्यांचा नेहमी आदर सत्कार केला जातो ते घर ; पाहुण्यांची वर्दळ , रहदारी असणारे घर . [ सं . ]
०पेटी  स्त्री. धर्मादाय पेटी ; धर्मार्थ पैसे टाकण्यासाठी ठेवलेली पेटी . ( देऊळ ; समाधि ; धर्मार्थ संस्था वगैरे ठिकाणी ). [ सं . धर्म + पेटी ]
०पोई   पोवई स्त्री . १ प्रवाशांसाठी , गरिबांसाठी अन्न पाणी वगैरे फुकट मिळण्याची केलेली व्यवस्था ; धर्मार्थ अन्नोदक दान . २ अशी व्यवस्था जेथे केलेली असते ते ठिकाण ; अन्नछत्र ; धर्मशाळा .
०प्रतिष्ठा  स्त्री. १ धर्माचा गौरव ; सन्मान ; डौल . २ धर्माची स्थापना . धर्मप्रतिष्ठा तो सिद्धु । अभयहस्तु । - ज्ञा १ . १३ . [ सं . ]
०प्रधान वि.  १ धर्मरुप पुरुषार्थाविषयी तत्पर ; धार्मिक वृत्तीचा . २ धर्म ज्यांत प्रमुख आहे असा ( विषय , हेतु इ० ).
०बंधु  पु. मानलेला भाऊ ; भावाच्या जागी असणारा माणूस ; स्वतःच्या धर्माचा अनुयायी ; स्वधर्मीय . [ सं . ]
०बाप  पु. ( ख्रि . ) कांही चर्चेसमध्ये लहान मुलांचा बाप्तिस्मा होतो तेव्हा त्यास ख्रिस्तीधर्मास अनुसरुन वळण व शिक्षण देण्यात यावे म्हणून जबाबदारी घेणारा पित्याहून निराळा पुरुष . ( इं . ) गॉडफादर . ज्या प्रत्येक मुलाचा बाप्तिस्मा करावयाचा आहे त्याला दोन धर्मबाप व एक धर्मआई पाहिजे . - साप्र ९० . [ धर्म + बाप ]
०बुद्धि  स्त्री. धर्म करण्याची मनाची प्रवृत्ति ; धर्माचरणाविषयी आस्था . या चोराला तुम्ही गरीब मानून घरी जेवायला घालितां ही धर्मबुद्धि कामाची नव्हे . [ धर्म + बुद्धि ]
०भोळा वि.  १ धर्मावर अंधश्रद्धा असणारा , परम धार्मिक २ ( अनादरार्थी ) धर्मवेडा ; कट्टर सनातनी . ( इं . ) सुपरस्टिशस . बॅरिस्टर , या धर्मभोळ्या खुळचट लोकांत तुम्ही आपल्या वाईफला एक मिनिटहि ठेवणं म्हणजे तिच्या सगळ्या लाइफचं मातेरं करण्यासारखं आहे . - सु ८ .
०भ्राता  पु. धर्मबंधु पहा .
०मर्यादा  स्त्री. धर्माने घालून दिलेली मर्यादा , बंधन , शिस्त ; धार्मिक नियंत्रण . [ सं . ]
०मार्ग  पु. धर्माचा , सदाचरणाचा , परोपकाराचा मार्ग . [ सं . ]
०मार्तंड  पु. १ धर्माचा श्रेष्ठ अनुयायी ; पुरस्कर्ता ; धर्मभास्कर ; एक पदवी . २ ( उप . ) धार्मिकपणाचे अवडंबर , ढोंग माजविणारा भीतोस तूं कशाला , मोडाया हे सुधारकी बंड । आहोत सिद्ध आम्ही पुण्यपुरीतील धर्ममार्तंड । - मोगरे .
०युद्ध  न. युद्धशास्त्राच्या नियमाप्रमाणे चाललेली लढाई ; सारखे संख्याबल ; सारख्या शस्त्राअस्त्रांनी सज्ज अशा दोन पक्षांमधील न्यायीपणाचे युद्ध ; न्याय्ययुद्ध ; निष्कपट युद्ध . तो अशरीरिणी वदली उत्तर । धर्मयुद्ध नव्हे हे । - पांप्र ४५ . ३९ . [ सं . ]
०राज  पु. १ यमधर्म . २ ज्येष्ठ पांडव . युधिष्ठिर . युधिष्ठिर हा फार सच्छील असल्याने त्याला धर्माचा अवतार समजत . ३ ( ल . ) धर्मनिष्ठ , सात्विक मनुष्य ४ धर्माप्रमाणे भोळाभाबडा माणूस . [ सं . ]
०राजाची   - स्त्री . कार्तिकशुद्ध द्वितीया ; भाऊबीज ; यमद्वितीया . [ सं . धर्मराज + म . बीज ]
बीज   - स्त्री . कार्तिकशुद्ध द्वितीया ; भाऊबीज ; यमद्वितीया . [ सं . धर्मराज + म . बीज ]
०राज्य  न. ज्या राज्यांत सत्य , न्याय आणि निःपक्षपात आहे असे राज्य ; सुराज्य ; सुखी राज्य [ धर्म + राज्य ]
०लग्न  न. धर्मविवाह पहा .
०लड वि.  ( अश्लील ) नास्तिक ; धर्मकृत्ये न करणारा ; धर्माला झुगारुन देणारा . याच्या उलट धर्ममार्तंड . सदर ग्रंथांत महाराष्ट्र धर्मलंड अतएव त्याज्य असे एका गंधर्वाने म्हटले आहे . - टि ४ . [ सं . धर्म + लंड = लिंग ]
०लोप  पु. धर्माची ग्लानी ; अधर्माचा प्रसार . [ सं . ]
०वणी  पु. ( कुंभारी ) तिलांजळीच्या वेळचा कुंभारी मंत्र . - बदलापूर ७२ . [ धर्म + पाणी ]
०वाट  स्त्री. १ शरण आलेल्या शत्रूवर दया दाखवून त्यास करुन दिलेली वाट . तुज युद्धी कैचे बळ । धर्मवाट दिधली पळ । - एरुस्व ११ . ३७ . २ खुला , मोकळा , बिनधोक , अनिर्बंध रस्ता , मार्ग . [ सं . धर्म + वाट ]
०वान वि.  धार्मिक ; परोपकारी ; सदाचरणी ; सात्विक . [ सं . ]
०वासना  स्त्री. दानधर्म , धार्मिक कृत्ये करण्याची इच्छा ; धर्मबुद्धि . [ सं . धर्म + म व सं . ]
०निधान  न. धर्माचा खजीना , ठेवा , सांठा . रचिली धर्मनिधाने । श्रीनिवृत्तीदेवे । - ज्ञा ११ . ९ . [ सं . ]
०विधी  पु. धार्मिककृत्य , संस्कार [ सं . ]
०विपाक  पु. धार्मिक कृत्यांचा परिणाम , फल . सत्कृत्यांचे फल . विपाक पहा . [ सं . ]
०विवाह  पु. गरिबाचे स्वतःच्या पैशाने करुन दिलेले लग्न ; धर्मादाय लग्न . [ सं . ]
०वीर  पु. स्वधर्मार्थ प्राणार्पण करणारा ; धर्मासाठी लढणारा . स्वधर्मरक्षणाकरितां मृत्युच्या दाढेत उडी टाकणार्‍या धर्मवीराची ती समाधि होती . - स्वप १० . २ धर्माचे संरक्षण , संवर्धन करणारा ; धर्माचा वाली ; ही एक पदवीहि आहे . धर्मवीर चंद्रोजीराजे आंग्रे . ३ ( ख्रि ) रक्तसाक्षी . ( इं . ) मार्टिर . [ सं . ]
०शाला   ळा , धर्मसाळ स्त्री . वाटसरुं लोकांना उतरण्याकरितां बांधलेले घर ; धर्मार्थ जागा ; पांथस्थांच्या विश्रांतीची जागा . मढ मंडप चौबारी । देखे धर्मसाळां । - ऋ २० . [ धर्म + शाला ]
०शाळेचे   - न . ( धर्मशाळेतील उखळाचा कोणीहि उपयोग करतात . ल . ) वेश्या ; पण्यांगना . म्ह ० धर्मशाळेचे उखळी येत्याजात्याने कांडावे .
उखळ   - न . ( धर्मशाळेतील उखळाचा कोणीहि उपयोग करतात . ल . ) वेश्या ; पण्यांगना . म्ह ० धर्मशाळेचे उखळी येत्याजात्याने कांडावे .
०शास्त्र  न. १ वर्णाश्रम धर्माचे प्रतिपादक जे मन्वादिप्रणीत शास्त्र ते . आचार व्यवहारादिकांसंबंधी नियम सांगणारे शास्त्र , ग्रंथ . २ समाजाच्या शिस्तीसाठी , धार्मिक आचारणाकरिता , सामाजिक संबंधाकरिता ( लग्न वगैरे संस्थांबद्दल ) विद्वानांनी घालून दिलेले नियम किंवा लिहिलेले ग्रंथ . धर्माविषयीचे विवेचन केलेला ग्रंथ . ३ ख्रिस्तीधर्माचे शास्त्र . ( इं . ) थिऑलॉजी . याचे सृष्टिसिद्ध ( नॅचरल ), ईश्वरप्रणीत ( रिव्हिल्ड ), सिद्धांतरुप ( डागमॅटिक ), पौरुषेय ( स्पेक्युलेटिव्ह ), व सूत्रीबद्ध ( सिस्टिमॅटिक ) असे प्रकार आहेत . ४ ( सामा . ) कायदेकानू . [ सं . ]
०शास्त्री वि.  धर्मशास्त्र जाणणारा . [ सं . ]
०शिला  स्त्री. सती जाणारी स्त्री पतीच्या चितेवर चढतांना ज्या दगडावर प्रथम उभी राहते तो दगड . या ठिकाणी ती सौभाग्यवायने वाटते . ही शिला स्वर्गलोकची पायरी समजतात . धर्म शिलेवर उभी असतांना थोरल्या माधवराव पेशव्यांची स्त्री रमाबाई हिने नारायणराव पेशव्यांचा हात राघोबांच्या हाती दिल्याचे प्रसिद्ध आहे . - ज्ञाको ( ध ) ४४ . धर्मशिळेवर पाय ठेविता दाहा शरीरा का करितो । सला ८३ .
०शिक्षण  न. धर्माचे शिक्षण ; धार्मिक शिक्षण . ज्या धर्मशिक्षणाने पुरुषाचा स्वभाव अभिमानी , श्रद्धाळु , कर्तव्यदक्ष व सत्यनिष्ठ बनेल ते धर्मशिक्षण - टिसू ११६ .
०शील   ळ वि . शास्त्राप्रमाणे वागणारा ; धार्मिक सदाचरणी ; सद्गुणी . [ सं . ]
०श्रद्धा  स्त्री. धर्माविषयी निष्ठा ; धर्मावर विश्वास . राष्ट्रोत्कर्षास धर्मश्रद्धा पुढार्‍यांच्याहि अंगी पाहिजे . - टिसू ११७ .
०संतति   संतान स्त्रीन . १ कन्यारुप अपत्य ( कारण कन्या कुटुंबाबाहेर जाते ). २ दत्तक मुलगा . [ सं . ]
०सभा  स्त्री. १ न्याय कचेरी ; न्यायमंदिर ; कोर्ट . २ धार्मिक गोष्टींचा निकाल करणारी मंडळी ; पंचायत . [ सं . ]
०समीक्षक   
०जिज्ञासु  पु. ( ख्रि . ) धर्मसंबंधाने विचार करणारा ; शोध करणारा ; पृच्छक . ( इं . ) एन्क्वायरर . धर्म समीक्षकांच्या शिक्षकांना उपयोगी पडतील अशा पुस्तकांची बरीच जरुरी आहे . - ज्ञानो ७ . ५ . १९१४ . [ सं . ]
०संमूढ वि.  कर्तव्य कोणते हे ज्यास निश्चित कळत नाही असा . - गीर २५ .
०संस्कार  पु. धार्मिक संस्कार ; धर्मविधि .
०संस्थान  न. १ पुण्य क्षेत्र ; धर्माचे , सदाचरणाचे स्थान . २ पूजा , अर्चा वगैरे करण्यासाठी ब्राह्मणांस दिलेले गांव ; अग्रहार . ३ ( व्यापक ) धर्मार्थ , परोपकारी संस्था , सभा .
०संस्थापन   
०स्थापन  न. १ नवीन धर्मपंथाची उभारणी . धर्म स्थापनेचे नर । हे ईश्वराचे अवतार । जाले आहेत पुढे होणार । - दा १८ . ६ . २० . २ धर्माची स्थापना ; धर्मजागृति [ सं . ]
०सिद्धांत   स्वीकार पु . ( ख्रि . ) उपासनेच्या वेळी आपल्या धर्मश्रद्धेचे आविष्करण करण्याकरितां विवक्षित सिद्धांतसंग्रह म्हणून दाखविणे . ( इं . ) कन्फेशन ऑफ फेथ . [ सं . ]
०सिंधु  पु. धर्मशास्त्रावरचा एक संस्कृत ग्रंथ . यांत अनेक धर्मकृत्यांचे विवेचन केलेले असून शुभासुभ कृत्यांचा निर्णय सांगितला आहे . पंढरपूरचे काशिनाथ अनंतोपाध्याय यांनी इ . स . १७९१ त हा रचिला .
०सूत्रे   नअव . ज्ञान व कर्ममार्ग यांची संगति लावून व्यावहारिक आचरणाची सांगोपांग चर्चा करणारा प्राचीन ग्रंथ . सूत्रे पहा . [ सं . ]
०सेतु  पु. धर्ममर्यादा . [ सं . ]
०ज्ञ वि.  १ धर्मशास्त्र , विधिनियम उत्तम प्रकारे जाणणारा . २ कर्तव्यपर माणूस ; कर्तव्य जागरुक . धर्माआड सुत्रे न . सत्कृत्याच्या , परोपकाराच्या आड येणारा दुष्ट माणूस . धर्मदारी कुत्रे पहा . धर्माचरण न . धार्मिक आचार ; सदाचरण . [ सं . धर्म + आचरण ] धर्माचाकांटा पु . सोने वगैरे मौल्यवान जिन्नसाचे खरे वजन लोकांस करुन देण्यासाठी विशिष्ट स्थली ठेवलेला कांटा ; धर्मकांट . वजन करवून घेणार्‍यांकडून मिळालेला पैसा धर्मादाय करतात . धर्माचा पाहरा पु . सकाळचा प्रहर ( सूर्योदयापूर्वी दीड तास व नंतर दीड तास ). धर्माची गाय पु . ( धर्मार्थ मिळालेली गाय ). १ फुकट मिळालेला जिन्नस . म्ह ० धर्माचे गायी आणि दांत कां गे नाही = फुकटचा जिन्नस किंवा काम क्वचितच चांगले असते . २ कन्या ; मुलगी ( कारण ही दुसर्‍यास द्यावयाची असते ). - वि . गरीब निरुपद्रवी मनुष्य . धर्मात्मा पु . ( धर्माचा आत्मा , मूर्तिमंत धर्म ). १ धर्मशील , धार्मिक प्रवृत्तीचा माणूस . २ धर्म करण्याकडे ज्याची प्रवृत्ति आहे असा . ज्याने अनेक धर्मकृत्ये केली आहेत असा . [ सं . ] धर्मादाय व पु . १ धर्मार्थ जे दान ते ; देणगी ; भिक्षा . २ सरकारांतून धर्मकृत्यांसाठी प्रतिवर्षी काढून ठेवलेली रक्कम ; या कामी ठराविक धान्य देण्यासाठी दर गावाला काढलेला हुकूम . - वि . मोफत ; फुकट ; धर्मार्थ . - क्रिवि . धर्म म्हणून ; दान देण्याकरितां ; धर्मार्थ .
०टाकणे   सोडणे देणे धर्मार्थ देणे ; दानधर्मासाठी आपला हक्क सोडणे . धर्मादाय पट्टा स्त्री . देऊळ ; उत्सव इ० चा खर्च चालविण्यासाठी किंवा एखाद्याच्या मदतीसाठी , लोकांवर बसवितात ती वर्गणी . धर्माधर्मी धर्मीने क्रिवि . धार्मिक व उदार लोकांच्या मदतीने अनेकांनी धर्मार्थ हात लाविल्याने ; फुकट ; स्वतः पैसा खर्च करण्यास न लागतां . लेखक ठेवून लिहिले तर पुस्तक होईल नाहीतर धर्माधर्मी ग्रंथ तडीस जाणार नाही . [ सं . धर्म द्वि . ] धर्माधर्मीवर काम चालविणे पैसा खर्च न करतां फुकट काम करुन घेणे . धर्माधर्मीचा वि . धार्मिक लोकांकडून मिळविलेला ; धर्मार्थ ( फुकट ) मिळविलेला ; अनेकांनी हातबोट लावल्यामुळे संपादित ( पदार्थ , व्यवहार ). धर्माधिकरण पु . १ धर्माचारांचे नियंत्रण . २ शास्त्रविधींची पाळणूक होते की नाही हे पाहण्यासाठी , नीतिनियमांवर लक्ष ठेवण्यासाठी खाते , सभा . ३ धर्मशास्त्राची अंमलबजावणी . ४ सरकारी न्यायसभा , न्यायमंदिर . धर्माधिकार पु . १ धर्मकृत्यांवर देखरेख करण्याचा अधिकार . धार्मिक गोष्टींवर नियंत्रण . २ न्यायाधीश . धर्माधिकरण पहा . [ धर्म + अधिकार ] धर्माधिकारी पु . १ धर्मासंबंधी गोष्टी पहाणारा वरिष्ठ अधिकारी . धर्माधिकरणाचा अधिकारी . २ न्यायाधीश . धर्माध्यक्ष पु . सरन्यायाधीश ; धर्मगुरु ; राजा . [ धर्म + अध्यक्ष ] धर्मानुयायी , धर्मानुवर्ती , धर्मानुसारी वि . १ धर्माप्रमाणे चालणारा , वागणारा ; सद्गुणी ; सदाचरणी . २ एखाद्या धर्मपंथांतील माणूस . धर्मानुष्ठान न . १ धर्माप्रमाणे वर्तन ; पवित्र , सदाचारी जीवन . २ धार्मिक संस्कार , विधि . ३ धार्मिल कृत्य ; सत्कृत्य . धर्मार्थ क्रिवि . १ परोपकार बुद्धीने ; दान म्हणून ; देणगी म्हणून . २ मोफत ; फुकट . धर्मार्थ जमीन स्त्री . धार्मिक गोष्टींसाठी दिलेली जमीन ( देवस्थानास किंवा धर्मादायास दिलेली ); इनाम जमीन . धर्मालय न . १ धर्मस्थान ; धर्मक्षेत्र ; ज्या ठिकाणी धार्मिक कृत्ये चालतात ते स्थळ . जे धर्मालय म्हणिजे । तेथ पांडव आणि माझे । - ज्ञा १ . ८६ . २ धर्मशाळा . धर्मावतार पु . अतिशय सत्वशील व पवित्र माणूस ; प्रत्यक्ष धर्म . [ धर्म + अवतार ] धर्मासन न . न्यायासन ; न्यायाधीश बसण्याची जागा ; न्यायदेवतेची जागा . धर्मित्व वि . गुणित्व . जे धर्मधर्मित्व कही ज्ञानाज्ञाना असे । - अमृ ७ . २८३ . धर्मिष्ट वि . धार्मिक ; सत्त्वशील ; सदाचरणी . धर्मी वि . १ धर्माने वागणारा ; सदाचरण ठेवणारा ; न्यायी ; सद्वर्तनी . २ ते ते गुणधर्म अंगी असणारा . ( विषय , पदार्थ ). ३ धर्मीदाता ; उदार ; धर्म करणारा . धर्मीदाता पु . धर्मकरण्यांत उदार , मोठा दाता ( भिक्षेकर्‍यांचा शब्द ). धर्मोडा पु . स्त्रियांचे एक व्रत ; चैत्र महिन्यांत ब्राह्मणाच्या घरी धर्मार्थ रोज नियमाने एक घागरभर पाणी देणे . [ धर्म + घडा ] धर्मोपदेश पु . धर्माची शिकवण ; धर्मासंबंधी प्रवचन , उपदेश , धर्मोपदेशक पु . गुरु ; धर्माचा उपदेश करणारा . धर्मोपाध्याय पु . धर्माधिकारी . धर्म्य वि . १ धर्मयुक्त ; धर्माने संपादन केलेले ; धर्माने मिळविलेले ; धर्मदृष्ट्या योग्य . उचित देवोद्देशो । द्रव्ये धर्म्ये आणि बहुवसे । - ज्ञा १७ . ३६० . २ ( महानु . ) वंद्य . जे पांता जाली धर्म्ये । वित्त रागासि । - ऋ २० . धर्म्यविवाह पु . धर्मशास्त्रोक्त विवाह ; सर्व धार्मिक संस्कारानिशी झालेला विवाह .

मराठी वाक्संप्रदाय - वाक्यप्रचार

   धर्म करतां कर्म उभें राहणें-पाठीस लागणें-दुसर्‍यावर उपकार करावयाला जावें तों आपल्यावरच कांहीं तरी संकट ओढवणें.

नेपाली (Nepali) WN

 noun  परलोक,ईश्वर आदिका सम्बन्धमा विशेष प्रकारको विश्वास र उपासनाको विशेष प्रणाली   Ex. हिन्दू धर्मको सबैभन्दा बढी विशेषता के छ भने उसमा अन्य सबै धर्मप्रति सहनशीलता हुन्छ

HYPONYMY:

बौद्ध धर्म हिन्दू धर्म इस्लाम धर्म पारसी धर्म यहुदी धर्म ईसाई धर्म दीन इलाही सिख धर्म

ONTOLOGY:

बोध (Perception) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

धरम

Wordnet:

asm ধর্ম

bd धोरोम

guj ધર્મ

hin धर्म

kan ಧರ್ಮ

kas مَزہب

kok धर्म

mal മതം

mar धर्म

mni ꯂꯥꯏꯅꯤꯡ

ori ଧର୍ମ

pan ਧਰਮ

tam மதம்

tel మతం

urd مذہب , دين , دهرم

 noun  कुनै जाति,वर्ग,पद आदिका लागि निश्‍चित गरिएको कार्य वा व्यवहार   Ex. प्रजाको रक्षा गर्नु नै राजाको वास्तविक धर्म हो

ONTOLOGY:

शारीरिक कार्य (Physical) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

कर्तव्य

Wordnet:

asm ধর্ম

bd धोरोम

kas فَرٕض

kok कर्तव्य

mni Dꯔꯃ

pan ਧਰਮ

tel కర్తవ్యము

 noun  स्वर्ग आदिको शुभ फल दिने कार्य   Ex. दीन दुखीको सेवा नै सबैभन्दा ठुलो धर्म हो

HYPONYMY:

उपकार अहिंसा

ONTOLOGY:

सामाजिक कार्य (Social) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

पुण्यकर्म धार्मिक कार्य

Wordnet:

asm ধর্ম

bd धोरोम

ben ধর্ম

guj ધર્મ

hin धर्म

kan ಧರ್ಮ

kas ثواب

kok पुण्य

mal ധര്മ്മം

mar धर्म

mni ꯑꯐꯕ꯭ꯂꯤꯆꯠ

ori ଧର୍ମ

pan ਧਰਮ

san धर्मः

tam தர்மம்

urd مذہبی کام , نیک کام , نیکی کا کام , خیر کا کام , بھلائی کاکام ,

A Sanskrit English Dictionary

धर्म  n.  1. m. (rarely n. g. अर्धर्चा-दि; the older form of the [RV.] is ध॑र्मन् q.v.) that which is established or firm, steadfast decree, statute, ordinance, law
   usage, practice, customary observance or prescribed conduct, duty
   right, justice (often as a synonym of punishment)
धर्मेण  mfn. virtue, morality, religion, religious merit, good works ( ind. or °मात् ind. according to right or rule, rightly, justly, according to the nature of anything; cf. below; °मेस्थित mfn. holding to the law, doing one's duty), [AV.] &c. &c.
   Law or Justice personified (as इन्द्र, [ŚBr.] &c.; as यम, [MBh.]; as born from the right breast of यम and father of शम, काम and हर्ष, ib.; as विष्णु, [Hariv.]; as प्रजा-पति and son-in-law of दक्ष, [Hariv.]; [Mn.] &c.; as one of the attendants of the Sun, [L.]; as a Bull, [Mn. viii, 16]; as a Dove, [Kathās. vii, 89, &c.])
सङ्घ   the law or doctrine of Buddhism (as distinguished from the or monastic order, [MWB. 70])
धर्म   the ethical precepts of Buddhism (or the principal called सूस्र, as distinguished from the अभि-धर्म or, ‘further धर्म’ and from the विनय or ‘discipline’, these three constituting the canon of Southern B°, [MWB. 61])
   the law of Northern B° (in 9 canonical scriptures, viz. प्रज्ञा-पारमिता, गण्ड-व्यूह, दश-भूमीश्वर, समाधिराज, लङ्कावतार, सद्धर्म-पुण्डरीक, तथा-गत-गुह्यक, ललित-विस्तर, सुवर्ण-प्रभास, ib. 69)
स्व-भाव   nature, character, peculiar condition or essential quality, property, mark, peculiarity (= , [L.]; cf. दश-ध्र्म-गत, [ŚBr.] &c. &c.; उपमानो-पमेययोर् ध्°, the tertium comparationis, [Pāṇ. 2-1, 55] Sch.)

ROOTS:

स्व भाव

   a partic. ceremony, [MBh. xiv, 2623]
   sacrifice, [L.]
   the ninth mansion, [Var.]
   an उपनिषद्, [L.]
   associating with the virtuous, [L.]
   religious abstraction, devotion, [L.]
उपमा   = , [L.] ( cf. above)
   a bow, [Dharmaś.]
   a thing, [Sukh. i]
   a सोम-drinker, [L.]
    N. of the 15th अर्हत् of the present अव-सर्पिणी, [L.]
   of a son of अनु and father of घृत, [Hariv.]
   of a s° of गान्धार and f° of धृत, [Pur.]
   of a s° of हैहय and f° of नेत्र, [BhP.]
   of a s° of पृथु-श्रवस् and of उशनस्, ib.
धर्म-सूत्र   of a s° of सु-व्रत, [VP.] ( cf.)

ROOTS:

धर्म सूत्र

   of a s° of दीर्घ-तपस्, [VāyuP.]
   of a king of कश्मीर, [Rāj. iv, 678]
   of another man, ib. vii, 85
-पण्डित   of a lexicographer &c. (also , -भट्ट and -शास्त्रिन्), [Cat.]

ROOTS:

पण्डित

धर्म   [ cf. Lat. firmus, Lith. dermé.]
धर्म    2. Nom. P. °मति, to become, law, [Vop.]
धर्म    3. in comp. for °मन् q.v. 2.
धर्म    a See p. 510, col. 3.

The Practical Sanskrit-English Dictionary

धर्मः [dharmḥ]   [ध्रियते लोकोऽनेन, धरति लोकं वा धृ-मन्; cf. [Uṇ 1.] 137]
   Religion; the customary observances of a caste, sect, &c.
   Law, usage, practice, custom, ordinance, statue.
   Religious or moral merit, virtue, righteousness, good works (regarded as one of the four ends of human existence); अनेन धर्मः सविशेषमद्य मे त्रिवर्ग- सारः प्रतिभाति भाविनि [Ku.5.38,] and see त्रिवर्ग also; एक एव सुहृद्धर्मो निधनेऽप्यनुयाति यः [H.1.63.]
   Duty, prescribed course of conduct; षष्ठांशवृत्तेरपि धर्म एषः [Ś.5.4;] [Ms.1.114.]
   Right, justice, equity, impartiality.
   Piety, propriety, decorum.
   Morality, ethics
   Nature. disposition, character; उत्पत्स्यतेऽस्ति मम कोऽपि समानधर्मा [Māl.1.6;] प्राणि˚, जीव˚.
   An essential quality, peculiarity, characteristic property, (peculiar) attribute; वदन्ति वर्ण्यावर्ण्यानां धर्मैक्यं दीपकं बुधाः [Chandr.5.45;] [Pt.1.34.]
   Manner, resemblance, likeness.
   A sacrifice.
   Good company, associating with the virtuous
   Devotion, religious abstraction.
   Manner, mode.
   An Upaniṣad q. v.
  N. N. of Yudhiṣṭhira, the eldest Pāṇḍava.
  N. N. of Yama, the god of death.
   A bow.
   A drinker of Soma juice.
   (In astrol.) N. of the ninth lunar mansion.
   An Arhat of the Jainas.
   The soul.
   Mastery, great skill; दिव्यास्त्रगुणसंपन्नः परं धर्मं गतो युधि [Rām.3.31.15.]
-र्मम्   A virtuous deed. -Comp.
-अक्षरम्   (pl.) holy mantras; a formula of faith; धर्माक्षराण्युदाहरामि [Mk.8.45-46.]
-अङ्गः (-ङ्गा  f. f.) the Indian crane. -अधर्मौm. (du.) right and wrong, religion and irreligion; धर्माधर्मौ सपदि गलितौ पुण्यपापे विशीर्णे. ˚विद् m. a Mīmāṁsaka who knows the right and wrong course of action.
   अधिकरणम् administration of the laws.
   devoted to virtue.
   observing duty or right.
   कायः an epithet of Buddha.
   a Jaina saint.-कारणम् Cause of virtue.
   कीलः a grant, royal edict or decree.
   husband.
-कृत् a.  a. observing duty, acting justly. (-m.)
  N. N. of Viṣṇu.
   a pious man. धर्मा- धर्मविहीनोऽपि धर्ममर्यादास्थापनार्थं धर्ममेव करोतीति धर्मकृत् Bhāg.-केतुः an epithet of Buddha.
-कोशः, -षः   the collective body of laws or duties; धर्मकोषस्य गुप्तये [Ms.1.99.]
-क्रिया, -कृत्यम्   any act of religion, any moral or religious rite.
   क्षेत्रम् Bhāratavarṣa (the land of religion).
  N. N. of a plain near Delhi, the scene of the great battle between the Kauravas and Pāṇḍavas; धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः [Bg.1.1.] (-त्रः) a virtuous or pious man.
-गुप्त a.  a. observing and protecting religion. (-प्तः) N. of Viṣṇu.
-ग्रन्थः   a sacred work or scripture.
-घटः   a jar of fragrant water offered daily (to a Brāhmaṇa) in the month of Vaiśākha; एष धर्मघटो दत्तो ब्रह्माविष्णुशिवात्मकः । अस्य प्रदानात् सफला मम सन्तु मनोरथाः ॥
-घ्न a.  a. immoral, unlawful.
   चक्रः The wheel or range of the law; Bhddh. Jain.
   a Buddha. ˚मृत् m. a Buddha or Jaina.-चरणम्,
-चर्या   observance of the law, performance of religious duties; शिवेन भर्त्रा सह धर्मचर्या कार्या त्वया मुक्तविचारयेति [Ku.7.83;] वयसि प्रथमे, मतौ चलायां बहुदोषां हि वदन्ति धर्मचर्याम् [Bu. Ch.5.3.] चारिन् a. practising virtue, observing the law, virtuous, righteous; स चेत्स्वयं कर्मसु धर्मचारिणां त्वमन्त- रायो भवसि [R.3.45.] (-m.) an ascetic.
   चारिणी a wife.
   a chaste or virtuous wife. cf. सह˚; इयं चोर्वशी यावदायुस्तव सहधर्मचारिणी भवत्विति [V.5.19] /2.
-चिन्तक   a.
   studying or familiar with duty.
   reflecting on the law.
-चिन्तनम्, चिन्ता   study of virtue, consideration of moral duties, moral reflection.
-च्छलः   fraudulent transgression of law or duty.
   जः 'duly or lawfully born', a legitimate son; cf. [Ms.9.17.]
  N. N. of युधिष्ठिर; [Mb.15.1.44.]
-जन्मन्  m. m. N. of युधिष्ठिर.
-जिज्ञासा   inquiry into religion or the proper course of conduct; अथातो धर्मजिज्ञासा Jaimini's Sūtra.
-जीवन a.  a. one who acts according to the rules of his caste or fulfils prescribed duties. (-नः) a Brāhmaṇa who maintains himself by assisting other men in the performance of their religious rites; यश्चापि धर्मसमयात्प्रच्युतो धर्मजीवनः [Ms.9.273.] -ज्ञ a.
   knowing what is right, conversant with civil or religious law; [Ms.7.141;8.179;1.127.]
   just, righteous, pious.
-त्यागः   abandoning one's religion, apostacy.
-दक्षिणा   a fee for instruction in the law.-दानम् a charitable gift (made without any self-interest.) पात्रेभ्यो दीयते नित्यमनपेक्ष्य प्रयोजनम् । केवलं धर्मबुद्ध्या यद् धर्मदानं प्रचक्षते ॥ [Ms.3.262.]
-दुघा   a cow milked for religious purposes only.
-द्रवी  N. N. of the Ganges. -दाराm. (pl.) a lawful wife; स्त्रीणां भर्ता धर्मदाराश्च पुंसाम् [Māl. 6.18.]
-द्रुह् a.  a. voilating the law or right; निसर्गेण स धर्मस्य गोप्ता धर्मद्रुहो वयम् [Mv.2.7.]
-द्रोहिन्  m. m. a demon.-धातुः an epithet of Buddha.
-ध्वजः -ध्वजिन्  m. m. a religious hypocrite, an impostor; [Bhāg.3.32.39.] -नन्दनः an epithet of युधिष्ठिर.
-नाथः   a legal protector, rightful master.
-नाभः   an epithet of Viṣṇu. -निबन्धिन्a. pious, holy.
-निवेशः   religious devotion.
-निष्ठ a.  a. devoted to religion or virtue; श्रीमन्तः पान्तु पृथ्वीं प्रशमित- रिपवो धर्मनिष्ठाश्च भूपाः [Mk.1.61.]
-निष्पत्तिः  f. f.
   a court of justice. (-णः) a judge.
-अधिकरणिकः,   -अधिकारिन्m. a judge, magistrate, any judicial functionary.-अधिकरणिन् m. a judge, magistrate.
   discharge or fulfilment of duty.
   moral or religious observance;-पत्नी a lawful wife; [R.2.2,2,72;8.7;] [Y.2.128.] -पथः the way of virtue, a virtuous course of conduct.-पर a. religious-minded, pious, righteous.
-परिणामः   rise of righteous conduct in the heart (Jainism); cf. also एतेन भूतेन्द्रियेषु धर्मलक्षणावस्थापरिणामा व्याख्याताः [Yogadarśana.]
-पाठकः   a teacher of civil or religious law; [Ms.12.111.]
-पालः   'protector of the law', said metaphorically of (दण्ड) 'punishment or chastisement', or 'sword'.
-पाडा   transgressing the law, an offence against law.
   पुत्रः a lawful son, a son begotten from a sense of duty and not from mere lust or sensual pleasure.
   an epithet of युधिष्ठिर.
   any one regarded as a son for religious purposes, a spiritual son.
-प्रचारः   (fig.) sword.
-प्रतिरूपकः   a counterfeit of virtue; [Ms.11.9.]
-प्रधान a.  a. eminent in piety; धर्मप्रधानं पुरुषं तपसा हतकिल्बिषम् [Ms.4.243.]
-प्रवक्तृ  m. m.
   an expounder of the law, a legal adviser.
   a religious teacher, preacher.
   प्रवचनम् the science of duty; [U.5.23.]
   expounding the law. (-नः) an epithet of Buddha.-प्रेक्ष्य a. religious or virtuous (धर्मदृष्टि); [Rām.2.85.16.]
   बाणिजिकः, वाणिजिकः one who tries to make profit out of his virtue like a merchant.
   one who performs religious rites with a view to reward, like a merchant dealing in transactions for profit.
-बाह्यः a.  a. contrary to religion or what is right.
   भगिनी a lawful sister.
   a daughter of the spiritual preceptor.
   a spiritual sister, any one regarded as a sister or discharging the same religious duties एतस्मिन्विहारे मम धर्मभगिनी तिष्ठति [Mk.8.46] /47.
-भागिनी   a virtuous wife.
-भाणकः   a lecturer or public reader who reads and explains to audiences sacred books like the Bhārata, Bhāgavata, &c.
-भिक्षुकः   a mendicant from virtuous motives; [Ms. 11.2.]
   'a preserver or defender of justice,' a king.
   a virtuous person.
   a fellow religious student, a spiritual brother.
   any one regarded as a brother from discharging the same religious duties. वानप्रस्थयतिब्रह्मचारिणां रिक्थभागिनः । क्रमेणाचार्यसच्छिष्य- धर्मभ्रात्रेकतीर्थिनः ॥ [Y.2.137.]
-महामात्रः   a minister of religion, a minister in charge of religious affairs.
-मूलम्   the foundation of civil or religious law, the Vedas.-मेघः a particular Samādhi.
-युगम्   the Kṛita age; अथ धर्मयुगे तस्मिन्योगधर्ममनुष्ठिता । महीमनुचचारैका सुलभा नाम भिक्षुकी [Mb.12.32.7.]
-यूपः, -योनिः   an epithet of Viṣṇu.
-रति a.  a. 'delighting in virtue or justice', righteous, pious, just; तस्य धर्मरतेरासीद् वृद्धत्वं जरसा विना [R.1.23.]
-रत्नम्  N. N. of a Jaina स्मृतिग्रन्थ prepared by Jīmūtavāhana.
-राज्   -m. an epithet of Yama.-राज a. धर्मशील q. v.; धर्मराजेन जनकेन महात्मना (विदेहान् रक्षितान्) [Mb.12.325] 19.
-राजः   an epithet of
   Yama.
   Jina.
   युधिष्ठिर.
   a king.
-राजन्  m. m. N. of युधिष्ठिर.-राजिका a monument, a stūpa (Sārnāth Inscrip. of Mahīpāla; Ind. Ant. Vol.14, [p.14.] )
   opposed to law, illegal, unlawful.
   immoral.
   अधिकारः superintendence of religious affairs; Ś1.
   administration of justice.
   the office of a judge.
-अधि- ष्ठानम्   a court of justice.
   लक्षणम् the essential mark of law.
   the Vedas. (-णा) the Mīmāṁsā philosophy.
   लोपः irreligion, immorality.
   violation of duty; धर्मलोपभयाद्राज्ञीमृतुस्नातामिमां स्मरन् [R. 1.76.]
-वत्सल a.  a. loving piety or duty.
-वर्तिन् a.  a. just, virtuous.
-वर्धनः   an epithet of Śiva.
-वादः   discussion about law or duty, religious controversy; अनुकल्पः परो धर्मो धर्मवादैस्तु केवलम् [Mb.12.165.15.]
   वासरः the day of full moon.
   yesterday.
   वाहनः an epithet of Śiva.
   a buffalo (being the vehicle of Yama). -विद्a. familiar with the law (civil or religious). ˚उत्तमः N. of Viṣṇu.
-विद्या   knowledge of the law or right.
-विधिः   a legal precept or injunction; एष धर्मविधिः कृत्स्नश्चातुर्वर्ण्यस्य कीर्तितः [Ms.1.131.]
-विप्लवः   violation of duty, immorality.
   विवेचनम् judicial investigation; यस्य शूद्रस्तु कुरुते राज्ञो धर्मविवेचनम् । तस्य सीदति तद्राष्ट्रं पङ्के गौरिव पश्यतः ॥ [Ms.8.21.]
   dissertation on duty.
-वीरः   (in Rhet.) the sentiment of heroism arising out of virtue or piety, the sentiment of chivalrous piety; the following instance is given in R. G.: सपदि विलयमेतु राज्यलक्ष्मीरुपरि पतन्त्वथवा कृपाणधाराः । अपहरतुतरां शिरः कृतान्तो मम तु मतिर्न मनागपैतु धर्मात् ॥ स च दानधर्मयुद्धैर्दयया च समन्वितश्चतुर्धा स्यात् [S. D.] -वृद्धa. advanced in virtue or piety; न धर्मवृद्धेषु वयः समीक्ष्यते [Ku.5.16.]
-वैतंसिकः   one who gives away money unlawfully acquired in the hope of appearing generous.-व्यवस्था m. judicial decision, decisive sentence.
   शाला a court of justice, tribunal.
   any charitabla institution.
-शासनम्, शास्त्रम्   a code of laws, jurisprudence; न धर्मशास्त्रं पठतीति कारणम् [H.1.17;] [Y.1.5.] [मनुर्यमो वसिष्ठोऽत्रिः दक्षो विष्णुस्तथाङ्गिराः । उशना वाक्पतिर्व्यास आपस्तम्बोऽ थ गौतमः ॥ कात्यायनो नारदश्च याज्ञवल्क्यः पराशरः । संवर्तश्चैव शङ्खश्च हारीतो लिखितस्तथा ॥ एतैर्यानि प्रणीतानि धर्मशास्त्राणि वै पुरा । तान्येवातिप्रमाणानि न हन्तव्यानि हेतुभिः ॥]
-शील a.  a. just, pious, virtuous.
-शुद्धिः   a correct knowledge of the law; प्रत्यक्षं चानुमानं च शास्त्रं च विविधागमम् । त्रयं सुविदितं कार्यं धर्मशुद्धिमभीप्सता ॥ [Ms.12.15.]
-संहिता   a code of laws (especially compiled by sages like Manu, Yājñavalkya, &c.).
   संगः attachmet to justice or virtue.
   hypocrisy.
   संगीतिः discussion about law.
   (with Buddhists) a council.
-सभा   a court of justice.-समयः a legal obligation; यश्चापि धर्मसमयात्प्रच्युतो धर्मजीवनः [Ms.9.273.]
-सहायः   a partner or companion in the discharge of religious duties.
-सूः  m. m. the fork-tailed shrike.
-सूत्रम्   a book on पूर्वमीमांसा written by Jaimini.-सेतुः an epithet of Śiva.
-सेवनम्   fulfilment of duties.-स्थः a judge; धर्मस्थः कारणैरेतैर्हीनं तमिति निर्दिशेत् [Ms.8.57.] -स्थीय a. Concerning law; धर्मस्थीयं तृतीयं प्रकरणम् [Kau.A.3.]
-स्वामिन्  m. m. an epithet of Buddha.
   अध्यक्षः a judge.
-अनुष्ठानम्   acting according to religion, virtuous or moral conduct.
-अनुसारः   conformity to virtue or justice.
-अपेत a.  a. deviating from virtue, wicked, immoral, irreligious. (-तम्) vice, immorality, injustice.
-अयनम्   course of law, law-suit.
-अरण्यम्   a sacred or penance grove, a wood inhabited by ascetics; धर्मारण्यं प्रविशति गजः [Śi.1.32.]
-अर्थौः   religious merit and wealth; धर्मार्थौ यत्र न स्याताम् [Ms.2.112.] -अर्थम् ind.
   for religious purposes.
   justly, according to justice or right.
-अलीक a.  a. having a false character.
-अस्तिकायः   (with Jainas) the category or predicament of virtue; cf. अस्तिकाय.
-अहन्   Yesterday.-आगमः a religious statute, lawbook.
   आचार्यः a religious teacher.
   a teacher of law or customs.-आत्मजः an epithet of Yudhiṣṭhira q. v.
-आत्मता   religiousmindedness; justice, virtue.
-आत्मन् a.  a. just righteous, pious, virtuous. (-m.) a saint, a pious man.-आश्रय,
-आश्रित a.  a. righteous, virtuous; धर्माश्रयं पापिनः (निन्दन्ति) [Pt.1.415.]
-आसनम्   the throne of justice, judgmentseat, tribunal; न संभावितमद्य धर्मासनमध्यासितुम् [Ś.6;] धर्मासनाद्विशति वासगृहं नरेन्द्रः [U.1.7.]
-इन्द्रः, -ईशः   an epithet of Yama; पितॄणामिव धर्मेन्द्रः [Mb.7.6.6.] -ईप्सुa. wishing to gain religious merit; [Ms.1.127.] -उत्तरa. 'rich in virtue,' chiefly characterized by justice, eminently just and impartial; धर्मोत्तरं मध्यममाश्रयन्ते [R.13.7.]
-उपचायिन् a.  a. religious; यच्च वः प्रेक्षमाणानां सर्व- धर्मोपचायिनाम् [Mb.5.137.16.]
   उपदेशः instruction in law or duty, religious or moral instruction. आर्षं धर्मोपदेशं च वेदशास्त्राविरोधिना । यस्तर्केणानुसंधत्ते स धर्मं वेद नेतरः ॥ [Ms.12.16.]
   the collective body of laws.
   उपदेशकः a teacher of the law.
   a spiritual teacher, a Guru.
-कथकः   an expounder of law. -कर्मन्n.,
   कार्यम्, क्रिया any act of duty or religion, any moral or religious observance, a religious act or rite.
   virtuous conduct.
-कथादरिद्रः   the Kali age. -कामa.

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

 noun  अलङ्कारशास्त्रे वर्तमानः सः गुणः वृत्तिः वा यः उपमाने उपमेये च समानरूपेण विद्यते अपि च यस्य आधारेण एकस्य उपमा अन्यस्मै दीयते ।   Ex. तेजस्विन्यः व्यक्तेः तथा च सूर्यस्य धर्मः प्राखर्यम् इति अस्ति ।

ONTOLOGY:

गुण (Quality) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

urd دھرم

   See : नियमः