|
पु. भोंवर्याचें आपल्या भोंवतीं फिरणें . - व्याज्ञा १ . १५७ . पु. १ आवाज ; ध्वनि ; शब्द ( मुख्यत्वे पुष्कळ वेळ टिकणारा ). ते दोन्ही नाद भिनले । तेथ तैलोक्य बधिरभूत जाहले । - ज्ञा १ . १२८ . २ ( ल . ) शोक ; छंद ; वेड ; ध्यास . अजुन खुळा हा नाद पुरेसा कैसा होइना । - शारदा १ . १ . ३ मध्यमा नांवाची वाचा . - अमृ ५ . ६३ . - ज्ञा ६ . २७६ . ४ श्रवणसुख . [ सं . नद = लावणे ] नादांत असणे , नादी लागणे - भरणे , पडणे , लावणे - एखाद्याच्या विशेष छंदी लागणे ; लगामी असणे ; आशा लावून ठेवणे ; कामांत गर्क होणे ; गुंतविणे . मी गेलो तेव्हां तो लिहिण्याच्या नादांत होता . हा गृहस्थ त्या रांडेच्या नादी लागला . ०जाणे १ ( भांडे वगैरेस तड गेली पडली असतां ) आवाज बद्द होणे . २ पत , नांव जाणे ; प्रसिद्ध झाल्यामुळे गुप्त गोष्टीचे महत्त्व कमी होणे . ०तुटणे वरील प्रकारच्या नादांतून सुटणे , मुक्त होणे . ०दवडणे घालविणे - पत , अब्रू , नांव घालविणे . ०लावणे छंद , वेड लावणे ; अशा लावणे ; कच्छपी , भजनी लावणे ; नादी लावणे . त्याने देतो असा नाद लाविला आहे . नादाने नाद भांडणापासून भांडण . ( क्रि० होणे ; चालणे ; वाढणे ; लागणे ). ०खार वि. १ नादिष्ट ; छंद घेतलेला ; भजनी लागलेला ; एखाद्य गोष्टीचा हव्यास वेतलेला ; एकदां ज्या नादास लागला त्याच नादाने चालणारा ; कह्यांत ठेवणारा . ०बिन्दुस्थान नादस्थान नादबिंद - न . १ ताळू . प्रथम नादबिंद मिळवणी होता एकांतर । - भज ५६ . २ शरीरांतील निरनिराळ्या ठिकाणांहून नाद उत्पन्न होतो असे ठिकाण . अशी स्थाने तीन आहेत तीः - हृदय ; कंठ व शीर्ष . ०ब्रह्म न. १ नादरुपाने अवतरलेले ब्रह्म ; सुस्वर गायन . २ भजनांतील वाद्यांच्या घोषामुळे वाटणारा आनंद व त्याचे दिग्दर्शन . तंतवितंत घन सुस्वर । ऐसे नादब्रह्म परिकर । ०लुब्ध वि. १ नाद श्रवणामुळे मोहित झालेला ; सुस्वराने गुंग झालेला . २ गायनाने लवकर मोहित होणारा . नादाची जाति स्त्री . ( संगीत ) ज्या योगाने एका नादापासून दुसरा नाद वेगळा करतां येतो अशा प्रकारचा प्रत्येक नादाच्या अंगातील गुण . ०वाद पु. १ भांडणाचा ; फाजील व्यर्थ असा मांडलेला वाद ; गलका ; भाषण इ० . ( क्रि० करणे ; लावणे ; लागणे ; तुटणे ). २ शोक ; छंद ; दुरासक्ति ; वायफळ प्रवृत्ति . नादवादांत पडणे क्षुल्लक लोभांत गुंतणे ; नादी लागणे , भरणे पहा . नादावणे अक्रि . १ ( फुटक्या भांड्याचा ) बद्द आवाज होणे ; फुटका नाद येणे . २ ( ल . ) ( भांड्यास ) ऐब , दोष असणे ; फुटके , व्यंगयुक्त असणे . ३ बाहेर फुटणे ; बोभाटा होणे ; स्फोट होणे . ४ आसक्त होणे ; नादी , मागे लागणे . ५ नांवाचा बोभाटा , दुष्कीर्ति होणे ( व्यभिचार , व्यसन इ० मुळे ); लोकांच्या चर्चेचा विषय होणे . ६ एखाद्याच्या वर्तनामुळे कांही नुकसान , तोटा झाला असा समज करुन घेऊन त्या माणसांसंबंधी उपरोधिकपणाने रागाने हा शब्द योजतात . नांव गाजविणे , काढणे . उदा० गाई हात पान्ह्यास लाविली होती पण मूर्ख नादावला म्हणून दूध देईनासी झाली . - सक्रि . वाजविणे , नाद करणे . ( भांडे इ० चा ). नादसळु पु . वैखरी ; आदिवाणि , वाचा . - मनको . नादाळ ळ्या , नादिष्ट , नादी नाद्या वि . १ छांदिष्ट ; ध्यास घेणारा ; हट्टी . २ नादखोर ; भजनी , नादी लागलेला . नादाळ वि . मोठा आवाज असलेले ( वाद्य इ० ). वाजती नादाळ भेरी । - वसा ४८ . नादाळी स्त्री . १ अपकीर्ति ; बभ्रा ; दुष्कीर्ति . २ आळ ; आरोप ; कुभांड ; बालंट ( क्रि० करणे , घेणे ). ३ प्रचंड नाद ; गर्जना . [ नाद + आळी ] नादित वि . वाजणारे ; वाजविलेले ; दुमदुमित ; ध्वनित . [ नाद ] नादेश्वर पु . नादब्रह्म पहा . गातां तूं ओंकार टाळी नादेश्वर । - तुगा ३७७९ .
|