नेत्र

हिन्दी (hindi) WN

   See : आँख, नेत

प्राचीन चरित्रकोश

नेत्र n.  (सो. सह.) एक राजा । भागवत के अनुसार यह धर्म राजा का पुत्र था ।

A dictionary, Marathi and English

   An eye.

मराठी (Marathi) WN

 noun  तलवारीच्या मुठीचा सर्वत शेवटचा निमुळता भाग   Ex. नेत्र टोकदार असतो.
   See : डोळा

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. तरवारीचें नेत्र म्हणजे तीवरील चिन्हें हीं २९ प्रकारची आहेत .' - १ चक्र . २ खड्ग , ३ गदा . ४ पद्म . ५ डमरु . ६ धनुष्य . ७ अंकुश . ८ छत्र , ९ पताका . १० वीणा . ११ मत्स्य . १२ लिंग . १३ ध्वज . १४ इंदु . १५ कुंभ . १६ शूल . १७ शार्दूल . १८ सिंह . १९ सिंहासन . २० गज . २१ हंस . २२ मयूर . २३ जिव्हा . २४ दशन . २५ पुत्रिका . २६ चामर . २७ शैल . २८ पुष्पमाला . २९ भुजंगम . - प्रश ७१ .
   पुन . डोळा ; नयन . जे उपजवी सुखदुःख । नेत्रद्वारे । - ज्ञा २ . ११६ . [ सं . ]
०मोडणे   नेत्रकटाक्ष फेंकणे ; डोळे मारणे . खेळतां नाटके दशावतारी । तेथे येती सुंदरनारी । नेत्र मोडिती कळाकुसरी । परी ते अवघे धटिंगण । - दा ६ . ८ . ११ .
०कटाक्ष  पु. दृष्टिविक्षेप ; वांकड्या , काण्या डोळ्याने पाहणे .
०कोरान्न  न. निव्वळ दृष्टिसुख ; ज्यांत प्रत्यक्ष वस्तूची प्राप्ति न होतां नुसत्या डोळ्याने पाहून समाधान मानावे लागते तो प्रकार . [ नेत्र + कोरा + अन्न ]
०पल्लवी  स्त्री. १ एक खुणेची भाषा ; डोळ्यांच्या हालचालीवर , खुणांवर बसविलेली भाषा ; नेत्रसंकेत . सांग , तुला समजणार्‍या नेत्रपल्लवीने आतांच माझे मनोगत तुला सांगून ठेवूं का ? - भा १०७ . २ डोळे मिचकावणे ; डोळ्यांनी खुणा करणे .
०पाते  न. डोळ्याचे पाते . लंवो विसरली नेत्रपाती । कृष्णमूर्ति पाहातां । - एरुस्व ६ . २० .
०पालवी   नेत्रपलवी पहा . नेत्रपालवी नादकळा । करपालवी भेदकळा । - दा ५ . ५ . २७ .
०युगुल  न. दोन्ही डोळे ; नेत्रद्वय .
०रस  पु. नेत्रगोलपटांच्या आंतील पारदर्शक पदार्थ . - मराठी ६ वे पुस्तक , पृ . १०३ ( १८७५ )
०रोग   विकार पु . १ डोळ्याचा रोग . २ दृष्टीमुळे , पाहण्यामुळे जडलेला विकार . प्रीति हा एक नेत्ररोग आहे . - भा ४१ .
०वटी  स्त्री. बुबुळ ; त्यांतील बाहुली .
०विकारमाया  स्त्री. ( काव्या ) नेत्रकटाक्षाने दृग्गोचर होणारी माया ; कृपादृष्टीने पहाणे . त्या दाविती नेत्रविकारमाया ।
०व्रण  पु. डोळ्यांतील किंवा त्याच्या आजूबाजूचा फोड इ०
०संकेत  पु. डोळ्याने खुणावणे ; नेत्रपल्लवी . दोघांचे आपसांत नेत्रसंकेत झाले . - मोर २३ .
०स्पर्श  पु. आचमन , प्राणायाम इ० करावयाचे नसेल तेथे हाताच्या बोटांनी डोळ्यास पाणी लावणे ; कोणत्याहि धार्मिक कृत्याच्या आरंभीचा विधि ; डोळ्यांना पाणी लावणे . नेत्रांजन न . काजळ ; डोळ्यांत घालावयाचे अंजन ; सुरमा . नेत्रांतर न . डोळा चुकविणे . अतर्क्य नेत्रांतरे नेणे । कां धातूवादे सर्वस्व घेणे । - एभा २३ . २०७ . नेत्रांतील दर्पण , नेत्रदर्पण दृड्मज्जा - मंडळ . ( इं . ) रेटिना . - मराठी ६ वे पुस्तक पृ . १०३ . ( १८७५ ) नेत्रार्श पु . डोळ्याचा एक रोग ; नेत्रवण . पुरुळ उठणे . नेत्रोन्मीलन न . १ दक्षिणाचारांतील एक विधि ; चक्षुरुन्मीलन पहा . २ ( सामा . ) डोळे उघडणे .

नेपाली (Nepali) WN

   See : आँखा

A Sanskrit English Dictionary

नेत्र  f.  m. a leader, guide (with gen. [R. [B.] iii, 66, 10]; mostly ifc. e.g. त्वं-नेत्र, ‘having you for guide’ [MBh. ii, 2486] [ f. आ, ib. ix, 222]; cf. [Pāṇ. 5-4, 116], Vārtt. 2, 3, [Pat.]), [AitUp.]; [MBh.]; [BhP.]
    N. of a son of धर्म and father of कुन्ती, [BhP.]
   of a son of सु-मति, [MatsyaP.]
नेत्र  m.  n. (and m., [Siddh.]) leading, guiding, conducting, [AV. x, 10, 22]
-क  f. ( ifc. f( आ).) the eye (as the guiding organ, also , [Hcat.]; cf. नयन)

ROOTS:

क

नेतृ   the numeral 2 [Sūryas.] ( cf.)
   the string by which a churning-stick is whirled round, [MBh.]
   a pipe-tube, [Car.]
   an injection pipe, [Suśr.]
   the root of a tree, [Kād.]
   a kind of cloth, [Hcar.]
   a veil, [R.]; [Ragh.]
   a carriage, [L.]
   a river, [L.]

Shabda-Sagara

नेत्र  mfn.  ( -त्रः-त्री-त्रं) A leader, a guide, one who guides or leads.
  n.  ( -त्रं) 1. The eye.
   2. The foot of a tree.
   3. Bleached or wove silk.
   4. A car, a carriage.
   5. The string of a churning rope.
   6. An enema- pipe.
   7. The number “two”.
  mn.  ( -त्रः-त्रं) Any tubular vessel.
  f.  ( -त्री)
   1. A river.
   2. The goddess LAKSHMĪ.
    E. णी to guide or gain, Unādi aff. ष्ट्रन्, fem. aff. ङीप् .

ROOTS:

णी ष्ट्रन् ङीप् .