मणिः [maṇiḥ] [मण्-इन् स्त्रीत्वपक्षे वा ङीप्] (Said to be f. also, but rarely used)
A jewel, gem, precious stone; मणिर्लुठति पादेषु काचः शिरसि धार्यते । यथैवास्ते तथैवास्तां काचः काचो मणिर्मणिः
[H.2.68;] अलब्धशाणोत्कषणा नृपाणां न जातु मौलौ मणयो वसन्ति
[Bv.1.73;] मणौ वज्रसमुत्कीर्णे सूत्रस्येवास्ति मे गतिः
[R.1.4;3.18.] An ornament in general.
Anything best of its kind; cf. रत्न.
A magnet, loadstone.
The wrist.
A water-pot.
Clitoris.
Glans penis.
A crystal; क्वचिन्मणिनिकाशोदाम् (नदीम्)
[Rām. 2.95.9.] The fleshy excrescence on the neck of a goat (also written मणी in these senses).
An ingot, a lump (of gold); यथा सोम्यैकेन लोहमणिना सर्वं लोहमयं विज्ञातं स्यात्
[Ch. Up.6.1.5.] -Comp.
-इन्द्रः, -राजः a diamond.
-कण्ठः the blue jay.
-कण्ठकः a cock.-कर्णिका,
-कर्णी N. N. of a sacred pool in Benares.
-काचः the feathered part of an arrow.
-काञ्चनयोगः a rare combination of mutually worthy things.
-काननम् the neck.
-कारः a lapidary, jeweller; मणिकाराश्च ये केचित्
[Rām.2.83.12.] -गुणः a quality of gems; षडश्रश्चतुरश्रो वृत्तो वा, तीव्ररागसंश्थानवानच्छः स्निग्धो गुरुरर्चिष्मानन्तर्गतप्रभः प्रभानु- लेपी चेति मणिगुणाः
[Kau.A.2.11.29.] -ग्रीवः a son of Kubera.
-तारकः the crane or Sārasa bird.
-तुण्डः a striped hyena; Nighaṇṭaratnākara.
-तुलाकोटिः a foot ornament consisting of jewels.
-दण्ड a. a. having a handle adorned with jewels.
-दर्पणः a jewelled mirror.
दीपः a lamp having jewels; मणिदीपप्रकाशितं ...... पश्येदं रङ्गमन्दिरम्
a jewel serving as a lamp.
-दोषः a flaw or defect in a jewel.
द्वीपः the hood of the serpent Ananta.
N. N. of a fabulous island in the ocean of nectar; सुधासिन्धोर्मध्ये सुरविटपिवाटीपरिसरे । मणिद्वीपे नीपोपवनवति चिन्तामणिगृहे Saundaryalaharī. -धनुःm.,
-धनुस् n. n. a rainbow.
-पाली a female keeper of jewels.
-पुष्पकः N. N. of the conchshell of Sahadeva; नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ
[Bg.1.16.] पूरः the navel,
a kind of bodice richly adorned with jewels.
(रम्) N. of a town in Kaliṅga.
the pit of the stomach, or a mystical circle on the navel (also मणि- पूरक); तदूर्ध्वे नाभिदेशे तु मणिपूरं महाप्रभम् । ...... मणिवद् भिन्नं तत्पद्मं मणिपूरं तथोच्यते Yogagrantha. ˚पतिः an epithet of Babhruvāhana.
-प्रवेकः a most excellent jewel.
-प्रभा N. N. of a metre.
बन्धः the wrist; रक्षाकरण्डकमस्य मणिबन्धे न दृश्यते
[Ś.7.] the fastening of jewels;
[R.12.12;] मणिबन्धैर्निगूढैश्च सुश्लिष्टशुभसन्धिभिः
[Garuḍa P.] a kind of metre.
बन्धनम् fastening on of jewels, a string or ornament of pearls.
that part of a ring or bracelet where the jewels are set; collet;
[Ś.6.] the wrist; ...... मणिबन्धनात् कनकवलयं स्रस्तं स्रस्तं मया प्रतिसार्यते
[Ś.3.13.] -बीजः,
-वीजः the pomegranate tree.
-भावरः an Indian crane; Nighaṇṭaratnākara.
-भित्तिः f. f. N. of the palace of Śesa.
-भूः f. f. a floor set with jewels.
-भूमिः f. f.
a mine of jewels.
a jewelled floor, floor inlaid with jewels.
मण्डपः N. of the residence of Śeṣa.
a crystal hall.
-मन्तकम् a variety of diamonds;
[Kau.A.2.11.29.] -मन्थम् rock-salt; क्वणन्मणिमन्थभूधर भवशिला- लेहायेहाचणो लवणस्यति
[N.19.18.] माला a string or necklace of jewels.
lustre, splendour, beauty.
a circular impression left by a bite (in amorous sports).
N. N. of Lakṣmī.
-मेखल a. a. girdled with gems.
-यष्टिः m. m., f. a jewelled stick, a string of jewels.
-रत्नम् a jewel, gem.
-रागः the colour of jewels. (-गम्) vermilion.
-विग्रह a. a. jewelled; काञ्चनीं मणिविग्रहाम्
[Rām.6.128.75.] -विशेषः an excellent jewel.
-शिला a jewelled slab.
-सरः a necklace; मणिसरममलं तारकपटलं नखदशशशिभूषिते
[Gīt.] -शृङ्गः the god of the sun.
-सूत्रम् a string of pearls.
-सोपानम् a jewelled staircase.
-स्तम्भः a pillar inlaid with jewels.
-हर्म्यम् a jewelled or crystal palace.