॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
स्त्री जातीला सौभाग्याइतके मंगलत्व दुसरे कशातही आढळत नाही . सौभाग्य हेच स्त्रीचे सर्वस्व असते . हे सौभाग्य पतीपासून प्राप्त होते म्हणून वटसावित्रीची पूजा सुवासिनी मनोभावे व श्रद्धेने करुन आपल्या पतीला उत्तम आरोग्य , दीर्घायुष्य लाभावे , आपले सौभाग्य अखंड राखावे , सासर - माहेर या दोन्ही कुळांचे मंगल व्हावे अशी प्रार्थना देवी सावित्रीकडे करतात .
वटपौर्णिमा म्हणजे ज्येष्ठ शुद्ध पौर्णिमा . या दिवशी सौभाग्यकांक्षिणी आणि सौभाग्यवती स्त्रियांनी वटसावित्रीची पूजा करावयाची असते .
वटवृक्षाची फांदी तोडून , घरी आणून पूजा करणे धर्मशास्त्राला मान्य नाही . वटवृक्षाच्या जागी जाऊनच पूजा करावी . सद्याच्या काळी वटवृक्ष मिळणे अवघड झाले आहे , म्हणून घरी फांदी आणून पूजा करतात . जर काहीच मिळाले नाही तर वटवृक्षाचे चित्र चौरंगावर लाल वस्त्र अंथरून त्यावर ठेवावे आणि पूजा करावी .
महादक्षिणा , पूजासाहित्य व ब्राह्मणदक्षिणा
हळद , कुंकू , गुलाल , रांगोळी , तांब्या , ताम्हन , पळी , भांडे , पाट , गंध , अक्षता , बुक्का , फुले , तुळशी , दूर्वा , उदबत्ती , कापूर , निरांजन , विडयाची पाने १२ , कापसाची वस्त्रे , जानवे , सुपार्‍या १२ , फळे , २ नारळ , गूळ , खोबरे , बांगडया , फणी , गळेसरी , पंचामृत - साहित्य ( दूध , दही , तूप , मध , साखर ), ५ खारका , ५ बदाम , सौभाग्य - वायनाचे साहित्य - तांदूळ , १ नारळ , १ फळ , १ सुपली , आरसा , फणी , हिरव्या बांगडया ४ , हळद , कुंकू - डब्या २ , सुटी नाणी पाच रुपयांची , सौभाग्यवायन देणे शक्य नसल्यास २१ / ५१ रुपये दक्षिणा द्यावी , गोटी आंबे ५ ( वटवृक्षाचे जागी ठेवण्यासाठी )
॥ अथ पूजाप्रारंभः ॥
प्रथम वडाला सूत लावावे . आपल्या इष्ट देवतांना हळद - कुंकू वाहून देवापुढे विडा ( विडयाची पाने दोन , त्यावर एक नाणे व एक सुपारी ) ठेवून देवाला नमस्कार करावा . गुरुजींना म्हणजे आपल्या उपाध्यायांना नमस्कार करुन पाटावर बसावे . नंतर पूजेला सुरुवात करावी .
द्विराचम्य ० पुढे दिलेल्या चोवीस नावांपैकी पहिल्या तीन नावांचा उच्चार करुन प्रत्येक नावाच्या शेवटी संध्येच्या पळीने उजव्या हातावर पाणी घेऊन प्यावे . चौथ्या नावाचा उच्चार करुन संध्येच्या पळीने उजव्या हातावर पाणी घेऊन उदक सोडावे . याप्रमाणे दोन वेळा करावे .
१ ) केशवाय नमः २ ) नारायणाय नमः ३ ) माधवाय नमः
४ ) गोविंदाय नमः ५ ) विष्णवे नमः ६ ) मधुसूदनाय नमः
७ ) त्रिविक्रमाय नमः ८ ) वामनाय नमः ९ ) श्रीधराय नमः
१० ) ह्रषीकेशाय नमः ११ ) पद्मनाभाय नमः १२ ) दामोदराय नमः
१३ ) संकर्षणाय नमः १४ ) वासुदेवाय नमः १५ ) प्रद्युम्नाय नमः
१६ ) अनिरुद्धाय नमः १७ ) पुरुषोत्तमाय नमः १८ ) अधोक्षजाय नमः
१९ ) नारसिंहाय नमः २० ) अच्युताय नमः २१ ) जनार्दनाय नमः
२२ ) उपेंद्राय नमः २३ ) हरये नमः २४ ) श्रीकृष्णाय नमः
येथून पुढे ध्यान करावे ते असेः - हातात अक्षता घेऊन दोन्ही हात जोडावे व आपली दृष्टी आपल्यासमोरील देवाकडे लावावी .
श्रीमन्महागणाधिपतये नमः । इष्टदेवताभ्यो नमः । कुलदेवताभ्यो नमः । ग्रामदेवताभ्यो नमः । स्थानदेवताभ्यो नमः । वास्तुदेवताभ्यो नमः । मातापितृभ्यां नमः । श्रीलक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः । सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः । सर्वेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नमो नमः ॥ निर्विघ्नमस्तु । सुमुखश्चैकदंतश्च कपिलो गजकर्णकः । लंबोदरश्च विकटो विघ्ननाशो गणाधिपः ॥ धूम्रकेतुर्गणाध्यक्षो भालचंद्रो गजाननः । द्वादशैतानि नामानि यः पठेत् शृणुयादपि ॥ विद्यारंभे विवाहे च प्रवेशे निर्गमे तथा । संग्रामे संकटे चैव विघ्नस्तस्य न जायते ॥ शुक्लांबरधरं देवं शशिवर्णं चतुर्भुजम् ॥ प्रसन्नवदनं ध्यायेत् सर्वविघ्नोपशांतये ॥ सर्वमंगलमांगल्ये शिवे सर्वार्थसाधिके ॥ शरण्ये त्र्यंबके गौरि नारायणि नमोस्तु ते ॥ सर्वदा सर्वकार्येषु नास्ति तेषाममंगलम् । येषां ह्रदिस्थो भगवान् मंगलायतनं हरिः । तदेव लग्नं सुदिनं तदेव ताराबलं चंद्रबलं तदेव । विद्याबलं दैवबलं तदेव लक्ष्मीपते तेंघ्रियुगं स्मरामि ॥ लाभस्तेषां जयस्तेषां कुतस्तेषां पराजयः ॥ येषामिंदीवरश्यामो ह्रदयस्थो जनार्दनः ॥ विनायकं गुरुं भांनुं ब्रह्मविष्णुमहेश्वरान् ॥ सरस्वतीं प्रणौम्यादौ सर्वकार्यार्थसिद्धये ॥ अभीप्सितार्थसिद्धयर्थं पूजितो यः सुरासुरैः ॥ सर्वविघ्नहरस्तस्मै गणाधिपतये नमः ॥ सर्वेष्वारब्धकार्येषु त्रयस्त्रिभुवनेश्वरः देवा दिशंतु नः सिद्धिं ब्रह्मेशानजनार्दनाः ॥
श्रीमद्भगवतो महापुरुषस्य विष्णोराज्ञया प्रवर्तमानस्य अद्य ब्रह्मणो द्वितीये परार्धे विष्णुपदे श्रीश्वेतवाराहकल्पे वैवस्वतमन्वंतरे कलियुगे प्रथमचरणे भरतवर्षे भरतखंडे जंबुद्वीपे दंडकारण्ये देशे गोदावर्याः दक्षिणे तीरे शालिवाहनशके अमुकनाम संवत्सरे उदगयने ग्रीष्मऋतौ ज्येष्ठे मासे शुक्लपक्षे पौर्णिमास्यां तिथौ अद्य वासरः वासरस्तु अमुकवासरे अमुकदिवसनक्षत्रे अमुकस्थिते वर्तमाने चंद्रे अमुकस्थिते श्रीसूर्ये अमुकस्थिते श्रीदेवगुरौ शेषेषु यथायथं राशिस्थानस्थितेषु ग्रहेषु सत्सु शुभनामयोगे शुभकरणे एवंगुणविशेषणविशिष्टायां शुभपुण्यतिथौ मम आत्मनः सकलशास्त्रपुराणोक्तफलप्राप्तर्थे श्रीपरमेश्वरप्रीत्यर्थे मम इह जन्मनि जन्मांतरे च अखंडित - सौभाग्य - पुत्रपौत्रादि - अभिवृद्धि - धनधान्यदीर्घायुष्यादिसकलसिद्धिद्वारा सावित्रीव्रतांगत्वेन प्रतिवार्षिकविहितं ब्रह्मसावित्रीप्रीत्यर्थं यथाज्ञानेन यथामिलितोपचारद्रव्यैः षोडशोपचारपूजनमहं करिष्ये ॥
( उजव्या हातात पाणी घेऊन ताम्हनात सोडावे . )
तत्रादौ निर्विघ्नतासिद्धयर्थं महागणपतिपूजनं कलशघंटापूजनं च करिष्ये ॥
( नंतर तांदुळावर सुपारी ठेवून गणपतीचे ध्यान करावे . )
वक्रतुंड महाकाय सूर्यकोटिसमप्रभ । निर्विघ्नं कुरु मे देव सर्वकार्येषु सर्वदा ॥११॥
( या मंत्राने गणपतीवर अक्षता वाहाव्या . )
अस्मिन् पूगीफले ऋद्धिबुद्धिसहितं महागणपतिं सांगं सपरिवारं सायुधं सशक्तिकं आवाहयामि ॥ महागणपतिं ध्यायामि ॥ महागणपतये नमः ॥ आसनार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥ महागणपतये नमः पाद्यं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने पळीभर पाणी घालावे . )
महागणपतये नमः अर्घ्यं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने गंधाक्षतामिश्रित पाणी घालावे . )
महागणपतये नमः आचमनीयं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने पळीभर पाणी घालावे . )
महागणपतये नमः स्नानं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवाला स्नान घालावे .)
महागणपतये नमः सुप्रतिष्ठितमस्तु ॥ महागणपतये नमः वस्त्रोपवस्त्रार्थे कार्पासवस्त्रे समर्पयामि ॥
( या मंत्राने कापसाची दोन वस्त्रे गणपतीला वाहावी . )
महागणपतये नमः यज्ञोपवीतं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने जानवे वाहावे . )
महागणपतये नमः विलेपनार्थे चंदनं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने गणपतीला गंध लावावे . )
महागणपतये नमः अलंकारार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥
( या मंत्राने गणपतीला अक्षता वाहाव्या . )
ऋद्धिसिद्धिभ्यां नमः ॥ हरिद्रां कुंकुमं सौभाग्यद्रव्यं समर्पयामि ॥
( गणपतीला हळदकुंकू वाहावे . )
महागणपतये नमः ॥ सिंदूरं नानापरिमलद्र्व्याणि समर्पयामि ॥
( गणपतीला शेंदूर व बुक्का अर्पण करावा . )
महागणपतये नमः ॥ पूजार्थे ऋतुकालोद्भवपुष्पाणि दूर्वांकुरांश्च समर्पयामि ॥
( गणपतीला तांबडी फुले व दूर्वा वाहाव्या . )
महागणपतये नमः ॥ धूपं समर्पयामि ॥
( गणपतीला उदबत्ती ओवाळावी . )
महागणपतये नमः ॥ दीपं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने दिवा ओवाळावा . )
महागणपतये नमः ॥ नैवेद्यार्थे गुडखाद्यनैवेद्यं समर्पयामि ॥
( पाण्याने चौकोनी मंडळ काढून त्यावर गूळखोबरे ठेवून त्याचा पुढील मंत्राने गणपतीला नैवेद्य दाखवावा . )
प्राणाय नमः ॥ अपानाय नमः ॥ व्यानाय नमः ॥ उदानाय नमः ॥ समानाय नमः ॥ ब्रह्मणे नमः ॥ नैवेद्यमध्ये प्राशनार्थे पानीयं समर्पयामि ॥
( असे म्हणून ताम्हनात पळीभर पाणी सोडावे . प्राणाय नमः हे मंत्र पुन्हा एकदा म्हणावे . )
उत्तरापोशनं समर्पयामि ॥ हस्तप्रक्षालनं समर्पयामि ॥ मुखप्रक्षालनं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने तीन वेळा पाणी सोडावे . )
करोद्वर्तनार्थे चंदनं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने गणपतीला गंध लावावे . )
मुखवासार्थे पूगीफलतांबूलं सुवर्ण - निष्क्रय - दक्षिणां समर्पयामि ॥
( या मंत्राने विड्यावर दक्षिणा ठेवून त्यावर पाणी सोडावे . )
महागणपतये नमः ॥ मंत्रपुष्पं समर्पयामि ॥
( गणपतीला फूल वाहावे . नंतर हात जोडून प्रार्थना करावी . )
कार्यं मे सिद्धिमायातु प्रसन्ने त्वयि धातरि ॥ विघ्नानि नाशमायांतु सर्वाणि सुरनायक ॥ अनया विघ्नेश्वरपूजया सकलविघ्नहर्ता महागणपतिः प्रीयताम् ॥
( असे म्हणून ताम्हनात पाणी सोडावे . नंतर तांब्याची पूजा करावी . )
कलशस्य मुखे विष्णुः कंठे रुद्रः समाश्रितः । मूले तत्र स्थितो ब्रह्मा मध्ये मातृगणास्स्मृताः ॥ कुक्षौ तु सागराः सर्वे सप्तद्विपा वसुंधरा । ऋग्वेदोथ यजुर्वेदः सामवेदो ह्यथर्वणः ॥ अंगैश्च सहिताः सर्वे कलशं तु समाश्रिताः ॥ अत्र गायत्री सावित्री शांतिः पुष्टिकरी तथा । आयांतु देवपूजार्थं दुरितक्षयकारकाः ॥ गंगे च यमुने चैव गोदावरि सरस्वति ॥ नर्मदे सिंधु कावेरि जलेस्मिन् सन्निधिं कुरु । कलशाय नमः ॥ सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने तांब्याला गंध - अक्षता - फूल - लावावे . नंतर घंटेची पूजा करावी . )
आगमार्थं तु देवानां गमनार्थं तु रक्षसाम् ॥ कुर्वे घंटारवं तत्र देवताह्वानलक्षणम् ॥१॥
घंटाद्रेव्यै नमः ॥ सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने घंटेला , गंध , अक्षता व फूल लावावे . )
घंटानादं कुर्यात् ॥
( घंटा वाजवावी . )
अपवित्रः पवित्रो वा सर्वावस्थां गतोपि वा ॥ यः स्मरेत् पुंडरीकाक्षं स बाह्याभ्यंतरः शुचिः पूजाद्रव्याणि संप्रोक्ष्य आत्मानं च प्रोक्षेत् ॥
( फुलाने पूजेच्या साहित्यावर पाणी शिंपडून नंतर आपल्या अंगावर शिंपडावे . )
अथ ध्यानम् ॥
( हातात अक्षता घेऊन ब्रह्मसावित्रीचे ध्यान करावे . )
उपवीतधरं देवं साक्षसूत्रकमंडलुं वामोत्संगगतां तस्य सावित्री ब्रह्मणः प्रियाम् ॥ आदित्यवर्णां धर्मज्ञां साक्षमालाकरां तथा । धर्मराजां पितृपतिं भूतानां कर्मसाक्षिणम् ॥ वटमूले ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ ध्यायामि ॥
( अक्षता वाहाव्या . )
देवि देवि समागच्छ प्रार्थयेऽहं जगन्मये ॥ इमां मया कृतां पूजां गृहाण सुरसत्तमे ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ आवाहनार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥
( या मंत्राने अक्षता वाहाव्या . )
भवानि त्वं महादेवि सर्वसौभाग्यदायके ॥ अनेकरत्नसंयुक्तमासनं प्रतिगृह्यताम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ आसनार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥
( या मंत्राने अक्षता वाहाव्या . )
सुचारुशीतलं दिव्यं नानागंधसमन्वितम् । पाद्यं गृहाण देवेशि महादेवि नमोस्तु ते ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ पादयोः पाद्यं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने पळीभर पाणी घालावे . )
श्रीपार्वति महाभागे शंकरप्रियवादिनि ॥ अर्घ्यं गृहाण कल्याणि भर्त्रा सह पतिव्रते ॥ श्रीउमा ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ अर्घ्यं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने गंध , अक्षता व फूलमिश्रित पाणी घालावे . )
गंगाजलं समानीतं सुवर्णकलशे स्थितम् ॥ आचम्यतां महाभागे रुद्रेण सहितेऽनघे ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ आचमनीयं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने पळीभर पाणी घालावे . )
दध्याज्यमधुसंयुक्तं मधुपर्कं मयानघे ॥ दत्तं गृहाण देवेशि भवपाशविमुक्तये ॥ मधुपर्कं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने दही व मध एकत्र करुन वाहावे . )
गंगासरस्वतीरेवापयोष्णीनर्मदाजलैः मे स्नापितासि मया देवि तथा शांतिं कुरुष्व मे ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ स्नानीयं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवाला पाणी घालावे . )
पंचामृतैः स्नपयिष्ये ॥
( असे म्हणून ताम्हनात पळीभर पाणी सोडावे . )
सौरभेयं महद्दिव्यं पवित्रं पुष्टिवर्धनम् ॥ स्नानार्थं ते मया दत्तं दुग्धं गृह्णीष्व ते नमः ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ पयःस्नानं समर्पयामि ॥ पयःस्नानानंतरं शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि ॥
( देवाला दूध घालावे . नंतर दोन पळया पाणी घालावे . )
जगदेतद्दधासि त्वं त्वमेव जगतां हितम् ॥ मया निवेदितं भक्त्या दधि स्नानाय गृह्यताम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ दधिस्नानं समर्पयामि ॥ दधिस्नानानंतरं शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि ॥ शुद्धोदकस्नानानंतरं आचमनीयं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने दही घालून नंतर दोन पळया पाणी घालावे . )
सकलपूजार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥
( असे म्हणून देवाला अक्षता वाहाव्या . )
घृतकुंभसमायुक्तं घृतयोने घृतप्रिये ॥ घृतभुग्‍घृतधामासि घृतं स्नानाय गृह्यताम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ घृतस्नानं समर्पयामि ॥ घृतस्नानानंतरं शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि ॥ शुद्धोदकस्नानानंतरं आचमनीयं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवाला तूप लावून नंतर दोन पळया पाणी घालावे . )
सकलपूजार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥
( असे म्हणून अक्षता वाहाव्या . )
सर्वोषधिसमुत्पन्नं पीयूषसद्दशं मधु ॥ स्नानार्थं ते प्रयच्छामि गृहाण परमेश्वरि ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ मधुस्नानं समर्पयामि ॥ मधुस्नानानंतरं शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि ॥ शुद्धोदकस्नानानंतरं आचमनीयं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवाला मध लावून दोन पळया पाणी घालावे . )
सकलपूजार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥
( असे म्हणून अक्षता वाहाव्या . )
इक्षुदंडसमुत्पन्ना रस्या स्निग्धतरा शुभा ॥ शर्करेयं मया दत्ता स्नानार्थं प्रतिगृह्यताम् । ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः । शर्करास्नानं समर्पयामि ॥ शर्करास्नानानंतरं शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि ॥ शुद्धोदकस्नानानंतरं आचमनीयं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवाला साखर लावावी . नंतर देवाला दोन पळया पाणी घालावे . )
सकलपूजार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥
( असे म्हणून देवाला अक्षता वाहाव्या . )
कपूरैलाकुंकुमादि सुंगधिद्रव्यसंयुतम् ॥ गंधोदकममुं शुद्धं स्नानार्थं प्रतिगृह्यताम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ गंधोदकस्नानं समर्पयामि ॥ गंधोदकस्नानानंतर शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवाला गंधमिश्रित पाणी घालावे . नंतर पळीभर पाणी घालावे . )
ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ नाममंत्रेण गंधादिना संपूज्य ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि ॥
( देवाला गंध , अक्षता व फुले वाहावी . )
ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ हरिद्रां कुंकुमं सौभाग्यद्रव्याणि समर्पयामि ॥
( देवाला हळद , कुंकू वगैरे घालावे . )
ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ धूपं समर्पयामि ॥
( देवाल उदबत्ती ओवाळावी . )
ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ दीपं समर्पयामि ॥
( देवाला दिवा ओवाळावा . )
ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ नैवेद्यार्थे पयोनैवेद्यं समर्पयामि ॥ प्राणाय नमः ॥ अपानाय नमः ॥ व्यानाय नमः ॥ उदानाय नमः ॥ समानाय नमः ॥ ब्रह्मणे नमः ॥
( या मंत्रांनी पाण्याने चौकोनी मंडळ करुन त्यावर दुधाची वाटी ठेवून नैवेद्य दाखवावा . नंतर पुढील मंत्राने ताम्हनात पाणी सोडून पुन्हा नैवेद्य दाखवावा . )
मध्येप्राशनार्थे पानीयं समर्पयामि ॥ प्राणाय नमः ॥ अपानाय नमः ॥ व्यानाय नमः ॥ उदानाय नमः ॥ समानाय नमः ॥ ब्रह्मणे नमः ॥ उत्तरापोशनं समर्पयामि ॥ हस्तप्रक्षालनं समर्पयामि ॥ मुखप्रक्षालनं समर्पयामि ॥ करोद्वर्तनार्थे चंदनं समर्पयामि ॥
( वरील मंत्राने तीनदा ताम्हनात पाणी सोडून देवाला गंध लावावे . )
ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ मुखवासार्थे पूगीफलं तांबूलं सुवर्णनिष्क्रयदक्षिणां समर्पयामि ॥
( वरील मंत्राने देवापुढे विडयावर दक्षिणा ठेवून त्यावर पाणी सोडावे . )
ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ मंत्रपुष्पं समर्पयामि ॥ नमस्करोमि ॥
( या मंत्राने देवाला फूल वाहून नमस्कार करावा . )
अनेन कृतपंचोपचारपूजनेन तेन ब्रह्मसावित्री प्रीयेताम् ॥
( असे म्हणून ताम्हनात पळीभर पाणी सोडावे . )
उत्तरे निर्माल्यं विसृज्य अभिषेकं कुर्यात् ॥
( वरील मंत्राने देवावरील निर्माल्य उत्तर दिशेला टाकून नंतर देवावर अभिषेक करावा . )
महिम्नः पारंते परमविदुषो यद्यसद्दशी स्तुतिर्ब्रह्मादीनामपि तदवसन्नास्त्वयि गिरः ॥ अथावाच्चः सर्वः स्वमतिपरिणामावधि गृणन् ममाप्येष स्तोत्रे हर निरपवादः परिकरः ॥१॥
अतीतः पंथानं तव च महिमा वाडमनसयोरतदव्यावृत्त्या यं चकितमभिधत्ते श्रुतिरपि । स कस्य स्तोतव्यः कतिविधगुणः कस्य विषयः पदे त्वर्वाचीने पतति न मनः कस्य न वचः ॥२॥
मधुस्फीता वाचः परमममृतं निर्मितवतः तव ब्रह्मन् किं वागपि सुरगुरोर्विस्मयपदम् । मम त्वेतां वाणीं गुणकथनपुण्येन भवतः पुनामीत्यर्थेस्मिन् पुरमथन बुद्धिर्व्यवसिता ॥३॥
तवैश्वर्यं यत्तज्जगदुदयक्षाप्रलयकृत् । त्रयीवस्तुव्यस्तं तिसृषु गुणभिन्नासु तनुषु । अभव्यानामस्मिन् वरद रमणीयामरमणीं विहंतुं व्याक्रोशीं विदधत इहैके जडधियः ॥४॥
किमीहः किंकायः स खलु किमुपायस्त्रिभुवनं किमाधारो धाता सृजति किमुपादान इति च ॥ अतक्यैश्वर्ये त्वय्यनवसरः दुःस्थो हतधियः कुतर्कोयं कश्चिन् मुखरयति मोहाय जगतः ॥५॥
अमृताभिषेकोस्तु शांतिः पुष्टिस्तुष्टिश्चास्तु ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ महाभिषेकं समर्पयामि ॥ स्नानान्ते आचमनीयं समर्पयामि ॥
( वरील मंत्राने देवावर अभिषेक केल्यावर आचमनाकरिता एक पळीभर शुद्ध पाणी घालावे . )
काश्मीरागरुकस्तुरी कर्पूरमलयान्वितम् । उद्वर्तनं मया दत्तं स्नानार्थं प्रतिगृह्यताम् ॥
( या मंत्राने देवाला सुवासिक तेल लावून पाण्याने स्नान घालावे . )
सर्वभूषाधिके सौम्ये लोकलज्जानिवारणे मायोपपादिते तुभ्यं वाससी प्रतिगृह्यताम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ वस्त्रोपवस्त्रे समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवाला कापसाची वस्त्रे वाहावी . )
मंत्रमयं मया दत्तं परब्रह्ममयं शुभं उपवीतमिदं सूत्रं गृहाण जगदंबिके ॥ ब्रह्मणे नमः यज्ञोपवीतं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवाला जानवे वाहावे . )
कुंकुमागरुकर्पूरकस्तूरीचंदनैर्युतम् ॥ विलेपनं महादेवि तुभ्यं दास्यामि भक्तितः ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ विलेपनार्थे चंदनं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवाला गंध लावावे . )
रंजिताः कुंकुमौघेन अक्षताश्चातिशोभनाः ॥ भक्त्या समार्पितास्तुभ्यं प्रसन्ना भव पार्वति ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ अलंकारार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवाला अक्षता वाहाव्या . )
हरिद्रां कुंकुमं चैव सिंदूरं कज्जलान्वितम् ॥ सौभाग्यद्रव्यसंयुक्तं गृहाण परमेश्वरि ॥ सावित्र्यै नमः ॥ सौभाग्यद्रव्याणि समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवीला हळदकुंकू वाहावे . )
नवरत्नादिभिर्बद्धां सौवर्णेन च तंतुभिः ॥ निर्मितां कुंचकीं भक्त्या गृहाण परमेश्वरि ॥ सावित्र्यै नमः । कंचुकीं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने कंचुकीबद्दल अक्षता वाहाव्या . )
पट्टसूत्रभवं दिव्यं स्वर्णादिमणिभिर्युतम् ॥ सौमंगल्याभिवृद्धयर्थं कंठसूत्रं ददामि ते ॥ सावित्र्यै नमः ॥ कंठसूत्रं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवीला गळेसरी वाहावी . )
ताडपत्राणि दिव्यानि विचित्राणि शुभानि च ॥ कराभरणयुक्तानि गौरि त्वं प्रतिगृह्यताम् । सावित्र्यै नमः । ताडपत्रं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवीला ताडपत्र वाहावे . )
सुनीलभ्रमराभासं कज्जलं नेत्रदीपनम् । मया दत्तमिदं भक्त्या कज्जलं प्रतिगृह्यताम् ॥ सावित्र्यै नमः ॥ कज्जलं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवीला काजळ लावावे . )
विद्युदरुणसंकाशं जपाकुसुमसन्निभम् सिंदूरं ते प्रदास्यामि सौभाग्यं देहि मे चिरम् ॥ सावित्र्यै नमः ॥ सिंदुरं समर्पयामि ॥
( या मंत्राने देवीला शेंदूर वाहावा . )
स्वभावसुंदरांगि त्वं नानारत्नदिभिर्युता ॥ भूषणानि विचित्राणि प्रीत्यर्थं प्रतिगृह्यताम् ॥ सावित्र्यै नमः । आभरणानि समर्पयामि॥
( या मंत्राने आभरणाबद्दल अक्षता वाहाव्या . )
नानसौगंधिकं द्रव्यं चूर्णीकृत्वा प्रयत्नतः ॥ ददामि ते महादेवि प्रीत्यर्थं प्रतिगृह्यताम् ॥ सावित्र्यै नमः । नानापरिमलद्रव्यं समर्पयामि॥
( या मंत्रांने बुक्का अष्टगंधादी वाहावे . )
करवीरैर्जातिकुसुमेश्चंपकैर्बकुलैः शुभैः ॥ शतपत्रैश्च कह्यारैरर्चयेत् परमेश्वरि ॥ सेवंतिकाबकुलचंपकापाटालाब्जैः पुन्नागजातिकरवीररसालपुष्पैः ॥ बिल्वप्रवालतुलसीदलमालतीभिस्त्वां पूजयामि जगदीश्वरि मे प्रसीद ॥ नानाविधानि पुष्पाणि अनेकैः पुष्पजातिभिः ॥ मया समार्पितानि त्वं गृहाण परमेश्वरि ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ ऋतुकलोद्‍भवपुष्पाणि समर्पयामि॥
( या मंत्राने देवाला नाना प्रकारची फुले वाहावी . )
॥ अथांगपूजा ॥
( पुढील प्रत्येक नाममंत्राने अवयवांना उद्देशून देवाला अक्षता वाहाव्या . )
सावित्र्यै नमः पादौ पूजयामि ॥ वटप्रियायै नमः जंघे पूजयामि । भूतधारिण्यै नमः उदरं पूजयामि । गायत्र्यै नमः कंठं पूजयामि । ब्रह्मणः प्रियायै नमः मुखं पूजायामि । सौभाग्यदात्र्यै नमः शिरः पूजयामि । ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः सर्वांगं पूजयामि ।
त्रिदलं त्रिगुणाकारं त्रिनेत्रं चतुरायुधं । त्रिजन्मपापसंहारमेकबिल्वं शिवार्पणम् । त्रिशाखैर्बिल्वपत्रैश्च अच्छिद्रैः कोमलैः शुभैः । तव पूजां करिष्यामि अर्पयामि सदाशिव ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः । बिल्वपत्राणि समर्पयामि॥
( या मंत्राने देवाला बेलाची पाने वाहावी . )
देवद्रुमसमुद्भूतः कृष्णागरुसमन्वितः आनीतोयं मया धूपो भवानि प्रतिगृह्यताम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ धूपं समर्पयामि॥
( या मंत्राने देवाला उदबत्ती ओवाळावी . )
त्वं ज्योतिः सर्वदेवानां तेजसां तेज उत्तमम् ॥ आत्मज्योतिः परंधाम दीपोयं प्रतिगृह्यताम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ दीपं समर्पयामि॥
( या मंत्राने निरांजन ओवाळावे . )
अन्नं चतुर्विधं चारुरसैः षडभिः समन्वितम् ॥ भक्ष्य - भोज्य - समायुक्तं नैवेद्यं प्रतिगृह्यताम् । ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ रंभाफलादि नैवेद्यं समर्पयामि॥
( या मंत्राने नैवेद्य दाखवावा . )
प्राणाय नमः ॥ अपानाय नमः ॥ व्यानाय नमः ॥ उदानाय नमः ॥ समानाय नमः ॥ ब्रह्मणे नमः ॥ नमस्ते देवदेवेशि सर्वतृप्तिकरं परम् मया निवेदितं तुभ्यं गृहाण जलमुत्तमम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ मध्येपानीयं समर्पयामि॥
( या मंत्राने ताम्हनात पळीभर पाणी सोडावे . नंतर वरील सहा मंत्र म्हणून पुन्हा नैवेद्य दाखवावा . )
मलयाचलसंभूतं कर्पूरेण समन्वितम् करोद्वर्तनकं चारु गृह्यतां जगतः पते ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ करोद्वर्तनार्थे चंदनं समर्पयामि॥
( या मंत्राने गंध लावावे . )
कर्पूरैलालवंगादि तांबूलीदलसंयुतम् ॥ क्रमकस्य फलं चैव तांबूलं प्रतिगृह्यताम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः तांबूलं समर्पयामि॥
( या मंत्राने विडा ठेवावा . )
इंद फलं मया देवि स्थापितं पुरतस्तव तेन मे सुफलावाप्तिर्भवेज्जन्मनि जन्मनि ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः । फलानि समर्पयामि॥
( या मंत्राने खारीक , बदाम , फळे ठेवावी . )
हिरण्यगर्भगर्भस्थं हेमबीजं विभावसोः ॥ अनंतपुण्यफलदमतः शांतिं प्रयच्छ मे ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः । सुवर्णपुष्पदक्षिणां समर्पयामि॥
( या मंत्राने दक्षिणा ठेवावी . )
वज्रमाणिक्यवैडुर्यमुक्ताविद्रुममंडितम् ॥ पुष्परागसमायुक्तं भूषणं प्रतिगृह्यताम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः । सर्वोपचारार्थे अक्षतान् समर्पयामि॥
( या मंत्राने अक्षता वाहाव्या . )
चंद्रादित्यौ च धरणिर्विद्युदग्निस्तथैव च त्वमेव सर्वज्योतींषि आर्तिक्यं प्रतिगृह्यताम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ नीरांजनं समर्पयामि॥
( या मंत्राने निरांजन ओवाळावे . नंतर कापूर लावून ओवाळावा . )
नमः सर्वहितार्थाय जगदाधारहेतवे ॥ उमाकांताय शांताय शंकराय नमो नमः ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ नमस्कारं समर्पयामि॥
( या मंत्राने नमस्कार करावा . )
यानि कानि च पापानि ब्रह्महत्यासमानि च ॥ तानि सर्वाणि नश्यंतु प्रदक्षिणपदे पदे । ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः । प्रदक्षिणां समर्पयामि॥
( या मंत्राने प्रदक्षिणा घालाव्या . )
विद्याबुद्धिधनैश्वर्यपुत्रपौत्रादिसंपदः ॥ पुष्पांजलिप्रदानेन देहि मे ईप्सितं वरम् ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ मंत्रपुष्पं समर्पयामि॥
( या मंत्राने फुले वाहावी . )
वटसावित्रीव्रतांगभूतं अर्घ्यप्रदानं करिष्ये ॥
( ताम्हनात उदक सोडावे . पुढील तीन मंत्रांनी गंध , अक्षता , फूल , पैसा , सुपारी घेऊन ताम्हनात पाण्यासह प्रत्येक मंत्राला एक अर्घ्य याप्रमाणे तीन अर्घ्ये सोडावी . )
ओंकारपूर्वके देवि सर्वदुःखनिवारिणी ॥ देवमातर्नमस्तुभ्यं सौभाग्यं च प्रयच्छ मे । सावित्र्यै नमः । अर्घ्यं समर्पयामि॥१॥
( या मंत्राने पहिले अर्घ्य सोडावे . )
पतिव्रते महाभागे ब्रह्माणि च शुचिस्मिते ॥ दृढव्रते दृढमते भर्तुश्च प्रियवादिनी ॥२॥
सावित्र्यै नमः । अर्घ्यं समर्पयामि॥
( या मंत्राने दुसरे अर्घ्य सोडावे . )
अवैधव्यं च सौभाग्यं देहि त्वं मम सुव्रते ॥ पुत्रान् पौत्रांश्च सौख्यं च गृहाणार्घ्यं नमोस्तु ते ॥३॥
सावित्र्यै नमः । अर्घ्यं समर्पयामि॥
( या मंत्राने तिसरे अर्घ्य सोडावे . पुढील मंत्राने हातात फूल घेऊन हात जोडून प्रार्थना करावी . )
वटसावित्र्यै नमस्तेऽस्तु सशिवे भक्तवत्सले ॥ संसारभयभीताऽहं त्वमेव शरणं मम ॥ जन्मजन्मनि सौभाग्यमक्षय्यं देहि मेऽव्यये ॥ रुपं देहि जयं देहि यशो देहि द्विषो जहि । पुत्रान् देहि धनं देहि सर्वान् कामांश्च देहि मे ॥ अन्यथा शरणं नास्ति त्वमेव शरणं मम ॥ तस्मात् कारुण्यभावेन रक्ष रक्ष परमेश्वरि ॥ ब्रह्मसावित्रीभ्यां नमः ॥ प्रार्थनापूर्वकं नमस्करोमि ॥
( या मंत्रांनी देवाला फुले वाहावी . )
यस्य स्मृत्या च नामोक्त्या तपःपूजाक्रियादिषु । न्यूनं संपूर्णतां याति सद्यो वंदे तमच्युतम् ॥ अनेन यथाज्ञानेन कृतपूजनेन तेन ब्रह्मसावित्र्यौ प्रीयेताम् ॥
( वरील मंत्राने हातात पाणी घेऊन ताम्हनात सोडावे . )
अद्य पूर्वोच्चरित - वर्तमान - एवंगुण - विशेषणविशिष्टायां शुभपुण्यतिथौ मम आत्मनः सकलशास्त्रपुराणोक्तफलप्राप्तर्थं ब्रह्मसावित्रीव्रतपूजासांगतासिद्धयर्थं ब्राह्मणाय सौभाग्यवायनप्रदानं करिष्ये । तदंगं वायनपूजनं च करिष्ये ।
( वरील मंत्राने हातात पाणी घेऊन ताम्हनात सोडावे . )
वायनदेवतायै नमः । समस्तोपचारार्थे गंधाक्षतापुष्पं हरिद्रां कुंकुमं च समर्पयामि॥
( आरंभी सांगितल्याप्रमाणे सौभाग्यवायनावर गंध , अक्षता , फूल व हळदकुंकू वाहावे . नंतर पुढील मंत्राने ब्राह्मणपूजा करावी . )
महाविष्णुस्वरुपिणे ब्राह्मणाय इदमासनम् ॥ स्वासनम् ॥ इदं पाद्यम् ॥ सुपाद्यम् ॥ इदमर्घ्यम् ॥ अस्त्वर्घ्यम् ॥ इदमाचमनीयम् ॥ अस्त्वाचमनीयम् ॥ गंधाः पांतु ॥ सौमंगल्यं चास्तु ॥ अक्षताः पांतु ॥ आयुष्यमस्तु ॥ पुष्पं पातु ॥ सौश्रेयमस्तु ॥ तांबूलं पातु ॥ ऐश्वर्यमस्तु ॥ दक्षिणाः पांतु ॥ बहु देयं चास्तु ॥ दीर्घमायुः श्रेयः शांतिः पुष्टिस्तुष्टिश्चास्तु ॥ नमोस्त्वनंताय सहस्रमूर्तये सहस्रपादाक्षिशिरोरुबाहवे ॥ सहस्रनाम्ने पुरुषाय शाश्वते सहस्रकोटियुगधारिणे नमः ॥ सकलाराधनैः स्वर्चितमस्तु ॥ अस्तु सकलाराधनैः स्वर्चितम् ॥
( वरील मंत्रांनी ब्राह्मणाला गंध , अक्षता , फूल व दक्षिणा देऊन हातावर पाणी सोडावे . नंतर ब्राह्मणाच्या मस्तकावर अक्षता वाहून नमस्कार करावा . )
( नंतर पुढील मंत्राने ब्राह्मणाला सौभाग्यवायन द्यावे . )
वायनमंत्रः
उपायनमिदं देवि व्रतसंपूर्तिहेतुतः ॥ वायनं द्विजवर्याय सहिरण्यं ददाम्यहम् ॥ इदं सौभाग्यवायनप्रदानं सदक्षिणाकं सतांबूलं अमुकशर्मणे ब्राह्मणाय तुभ्यसहं संप्रददे ॥ प्रतिगृह्यताम् ॥ प्रतिगृह्णामि ॥ तेन ब्रह्मसावित्र्यौ प्रीयेताम् ॥
( वरील मंत्राने ब्राह्मणाला सौभाग्यवायन देऊन ब्राह्मणाच्या हातावर पळीभर पाणी घालून नमस्कार करावा . )
अनेन वायनप्रदानेन श्रीब्रह्मसावित्र्यौ प्रीयेताम् ॥
॥ तत्सद् ब्रह्मार्पणमस्तु ॥ इति वटसावित्रीपूजा समाप्ता ॥