श्री भगवान् म्हणाले
खाली शाखा वरी मूळ नित्य अश्वत्थ बोलिला । ज्याच्या पानांमधे वेद जाणे तो वेद जाणतो ॥ १ ॥
वरी हि शाखा फुटल्या तयास । ही भोग-पाने गुण-पुष्ट जेथे ॥ खाली हि मूळे निघती नवीन । दृढावली कर्म-बळे नृ-लोकी ॥ २ ॥
ह्याचे तसे रूप दिसे न येथे । भासे न शेंडा बुडखा न खांदा ॥ घेऊनि वैराग्य अभंग शस्त्र । तोडूनिया हा दृढ-मूल वृक्ष ॥ ३ ॥
घ्यावा पुढे शोध तया पदाचा । जेथूनि मागे फिरणे नसे चि ॥ द्यावी बुडी त्या परमात्म-तत्त्वी । प्रवृत्ति जेथे स्पुरली अनादी ॥ ४ ॥
जो मान-मोहांस संग-दोष । जाळूनि निर्वासन आत्म-निष्ठ ॥ द्वंद्वे न घेती सुख-दुःख-मूळ । ते प्राज्ञ त्या नित्य पदी प्रविष्ट ॥ ५ ॥
न त्यास उजळी सूर्य कायसे अग्नि-चंद्र हे । जेथ गेला न परते माझे अंतिम धाम ते ॥ ६ ॥
माझा चि अंश संसारी झाला जीव सनातन । पंचेंद्रिये मनोयुक्त प्रकृतींतूनि खेचितो ॥ ७ ॥
पुष्पादिकांतुनी वारा गंध खेचूनि घेतसे । तशी घेऊनि ही सर्व देह सोडी धरी प्रभु ॥ ८ ॥
श्रोत्र जिह्वा त्वचा चक्षु घ्राण आणिक ते मन । ह्या सर्वांस अधिष्ठूनि ते ते विषय सेवितो ॥ ९ ॥
सोडितो धरितो देह भोगितो गुण-युक्त हा । परी न पाहती मूढ ज्ञानी डोळस पाहती ॥ १० ॥
योगी यत्न-बळे ह्यास पाहती हृदयी स्थित । चित्त-हीन अशुद्धात्मे प्रयत्ने हि न पाहती ॥ ११ ॥
सूर्यात जळते तेज जे विश्व उजळीतसे । तसे चंद्रात अग्नीत जाण माझे चि तेज ते ॥ १२ ॥
आकर्षण-बळे भूते धरा-रूपे धरीतसे । वनस्पतींस मी सोम पोषितो भरिला रसे ॥ १३ ॥
मी वैश्वानर-रूपाने प्राणि-देहांत राहुनी । अन्ने ती पचवी चारी प्राणापानांस फुंकुनी ॥ १४ ॥
सर्वांतरी मी करितो निवास । देतो स्मृति ज्ञान विवेक सर्वा ॥ समग्र वेदांस हि मी चि वेद्य । वेद-ज्ञ मी वेद-रहस्य-कर्ता ॥ १५ ॥
लोकी पुरूष ते दोन क्षर आणिक अक्षर । क्षर सर्व चि ही भूते स्थिर अक्षर बोलिला ॥ १६ ॥
म्हणती परमात्मा तो तिजा पुरूष उत्तम । विश्व-पोषक विश्वात्मा जो विश्वेश्वर अव्यय ॥ १७ ॥
मी क्षरा-अक्षराहूनि वेगळा आणि उत्तम । वेद लोक म्हणे माते म्हणूनि पुरूषोत्तम ॥ १८ ॥
मोह सारूनि जो दूर जाणे मी पुरूषोत्तम । सर्व-ज्ञ तो सर्व-भावे सर्व-रूपी भजे मज ॥ १९ ॥
अत्यंत गूढ हे शास्त्र निर्मळा तुज बोलिलो । हे जाणे तो बुद्धिमंत होईल कृत-कृत्य चि ॥ २०॥
अध्याय पंधरावा संपूर्ण