पयस्

{ payas }

A Sanskrit English Dictionary

पयस्  n.  n. (√ 1. पी) any fluid or juice, ( esp.) milk, water, rain
   semen virile, (met.) vital spirit, power, strength, [RV.] &c. &c.
   a species of Andropogon, [Bhpr.]
    N. of a सामन्, [ŚrS.]
   of a विराज्, [RPrāt.]
   night, [Naigh. i, 7.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

पयस् [payas]  n. n.
   Water; [Bhāg.8.2.4;] पयसा कमलं कमलेन पयः पयसा कमलेन विभाति सरः.
   Milk; पयःपानं भुजङ्गानां केवलं विषवर्धनम् [H.3.4;] [R.2.36,63;14,78] (where both senses are intended).
   Semen virile.
   Food.
   Ved. Night.
   Vital spirit, power, strength (Ved). (पयस् is changed to पयो before soft consonants).
   Comp. गलः, डः hail.
   an island.
-घनम्   hail.-चयः (पयश्चयः) a reservoir or lake.
-जम्   a lotus; पातामेतौ पयोजोदरललिततलौ पङ्कजाक्षस्य पादौ । विष्णुपादादि स्तोत्रम् 12. ˚योनिः (same as पद्मयोनि = Brahmadeva); पयोजयोनिः प्रणिधाय मानसं व्यधत्त यस्यामरविन्दलोचनः [Śāhendra 3.37.] -जन्मन् m. a cloud.
-दः   a cloud; [Me.7;] मत्तः सदाचारशुचे कलङ्कः पयोदवातादिव दर्पणस्य [R.14.37.] ˚सुहृद् m. a peacock.
   धरः a cloud; पयोधरघनीभावस्तावदम्बरमध्यगः । आश्लेषोप- गमस्तत्र यावन्नेव प्रवर्तते ॥ Subh. Ratn. (this refers both to a cloud and a woman's breast).
   a woman's breast; पद्मापयोधरतटी [Gīt.1;] विपाण्डुभिर्म्लानतया पयोधरैः [Ki.4.24.] (where the word means 'a cloud' also); [R.14.22.]
   an udder; पयोधरीभूतचतुःसमुद्रां जुगोप गोरूप- धरामिवोर्वीम् [R.2.3.]
   the cocoa-nut tree.
   the backbone or spine (कशेरुक).
-धस्  m. m.
   the ocean.
   a pond, lake, a piece of water.
   a rain-cloud.
-धारागृहम्   a bath-room with flowing water.
-धिः, -निधिः   the ocean; प्रयान्ति नद्यस्त्वरितं पयोनिधिम् [Ṛs.2.7;] [N.4.5.]
-पूरः   a pool, lake.
-भृत्  m. m.,
-मुच्  m. m. a cloud; यदि नासारभृतः पयोभृतः [Śi.16.61;] करीव सिक्तं पृषतैः पयोमुचाम् [R.3.3;6.5.]
-मानुषी   a water-nymph.
-रयः   the current of a river.
-राशिः   the ocean.
-वाहः   a cloud; प्रावृषेण्यं पयोवाहं विद्युदैरावताविव [R.1.36.]
-व्रतः, -व्रतम्   subsisting on mere milk (as a vow); दिनमेकं पयोव्रतः [Ms.11.144.] cf. अदितिपयोव्रतम् [Bhāg.8.16.]

Shabda-Sagara

पयस्  n.  ( -यः)
   1. Water.
   2. Milk.
   3. Semen virile.
   4. Boiled-rice.
   5. Night.
    E. पय् to go, असुन् Unādi aff.

ROOTS:

पय् असुन्

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

   See : जलम्