शिरस्

{ śiras }

A Sanskrit English Dictionary

शिरस्  n.  n. ( prob. originally शरस् = करस्; and connected with करङ्क q.v.) the head, skull ( acc. with √ दा, ‘to give up one's head i.e. life’; with √ धृ, or √ वह्, ‘to hold up one's head, be proud’; with Caus. of √ वृत् or with उप-√ स्था, ‘to hold out the head’, ‘acknowledge one's self guilty’ See शिरो-पस्थायिन्; instr. with √ ग्रह्, √ धा, √ धृ, वि-√ धृ, √ भृ, √ वह्, or √ कृ, ‘to hold or carry or place on the head, receive deferentially’; instr. with √ गम्, अभि-√ गम्, प्र-√ ग्रह्, √ या, प्र-णम् [√ नम्], नि-√ पत्, प्र-णि-√ पत्, ‘to touch with the head, bow or fall down before’; loc. with √ कृ or नि-√ धा, ‘to place on one's head’; loc. with √ स्था, ‘to be on or stand over a person's head, stand far above [gen.]’), [RV.] &c. &c.
   the upper end or highest part of anything, top, peak, summit, pinnacle, acme, [MBh.]; [Kāv.] &c.
   the forepart or van (of an army), [Śiś.]
   the beginning (of a verse), [VarBṛS.]
   ( ifc.) the head, leader, chief, foremost, first (of a class), [BhP.]
आपो ज्योतिर् आपो ऽमृतम्    N. of the verse , [Baudh.]; [Viṣṇ.] &c.
इन्द्रस्य   of a सामन् (also with ), [ĀrṣBr.]; [Lāṭy.]
   of a mountain, [Buddh.]
शिरस्   [ cf. शीर्षन्; Gk. κέρας, κάρη &c.; Lat. cerebrum for ceresrum, cornu; Germ. hirni, Hirn; Eng. horn.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

शिरस् [śiras]  n. n. [शॄ-असुन् निपातः [Uṇ.4.193] ]
   The head; शिरसा श्लाघते पूर्वं (गुणं) परं (दोषं) कण्ठे नियच्छति Subhās.
   Skull.
   A peak, summit, top (as of a mountain); हिमगौरैरचलाधिपः शिरोभिः [Ki.5.17;] [Śi.4.54.]
   The top of a tree.
   The head or top of anything; तेनाहृतो महातालो वेपमानो बृहच्छिराः [Bhāg.1.15.33;] शिरसि मसीपटलं दधाति दीपः [Bv.1.74.]
   Pinnacle, acme, highest point.
   Front, forepart, van (as of an army); पुत्रस्य ते रणशिरस्ययमग्रयायी [Ś.7.26;] [U.5.3.]
   Chief, principal, head (usually at the end of comp.).
  N. N. of the verse in the गायत्री (from आपो ज्योतिः to स्वरोम्); cf. [T. Ar.1.27;] [Bhāg 5.9.5.] -Comp.
-अस्थि  n. n. (शिरोस्थि) the skull.
-कपालिन्  m. m. an ascetic who carries about a human skull.
-क्रिया   presentation of the head.
-गृहम् (शिरोगृहम्)   a room on the top of a house, turret, garret.
-ग्रहः (शिरोग्रहः)   affection of the head, headache.
-छेदः, -छेदनम् (शिरश्छेदः   &c.) beheading, decapitation.
-तापिन्  m. m. an elephant.
   त्रम्, त्राणम् a helmet; च्युतैः शिरस्त्रैश्चषकोत्तरेव [R.7.49,66;] अपनीत- शिरस्त्राणाः 4.64.
   a head-dress.
-धरा, -धिः, ध्रः (शिरोधरा, -धिः, -ध्रः)   the neck; तेषां शिरोधरान् धूताञ्छरध्वज- धनूंषि च [Rām.7.7.17;] निकृत्तबाहूरुशिरोध्रविग्रहम् [Bhāg.1.] 59.16; [Śi.4.52;5.65;] cf. कम्बुशिरोधिः [Chaitanyachandrodaya 3.]
-पीठम्   the back of the neck.
-पीडा   headache.-पुष्पम् an ornament for the head; स्फुरितारुणवर्णेन शिर- ष्पुष्पेण शोभिताम् [Śiva.B.2.53.]
-प्रणामः   bending the head.-प्रदानम् giving up the head or life.
-प्रावरणम्   a turban.
-फलः   the cocoa-nut tree.
-भूषणम् (शिरोभूषणम्)   an ornament for the head.
   मणिः (शिरोमणिः) a jewel worn on the head.
   a crest-jewel.
   a title of respect conferred on learned men.
-मर्मन्  m. m. (शिरोमर्मन्) a hog.
-मालिन्  m. m. (शिरोमालिन्) an epithet of Śiva.
-रत्नम् (शिरोरत्नम्)   a jewel worn on the head.-रुजा (शिरोरुजा) head-ache.
-रुह्  m. m.,
-रुहः (शिरोरुह्- रुहः)   (also शिरसिरुह्-हः) the hair of the head; शिरोरुहैः स्नानकषायवासितैः स्त्रियो निदाधं शमयन्ति कामिनाम् [Ṛs. 1.4;] [Ku.5.9;] [R.15.16.]
-रोगः   a disease of the head; अथातः शिरोरोगविज्ञानीयमध्यायं व्याख्यास्यामः Suśr. -वर्तिन्a. (-शिरोवर्तिन्) being at the head. (-m.) a chief, any one at the head of affairs.
-वल्ली (शिरोवल्ली)   the crest of a peacock.
-वृत्तम् (शिरोवृत्तम्)   pepper.
-वेष्टः, वेष्टनम् (शिरोवेष्टः, -ष्टनम्)   a head-dress, turban; शिरोवेष्टनव्याजतस्ते मुखेन्दोः [Sūkti.35.]
-शूलम्   head-ache.
   रथः leader, chief.
   a plaintiff. -a. imminent.-स्थानम् main apartment; गतेष्वस्मासु राजा नः शिरःस्थानानि पश्यतु [Pratimā 1.31.]
-हारिन्  m. m. (शिरोहारिन्) an epithet of Śiva.

Shabda-Sagara

शिरस्  n.  ( -रः)
   1. The head.
   2. The skull.
   3. The top of a tree.
   4. A summit, a peak.
   5. The van of an army.
   6. Chief, principal, head.
    E. श्रि to honour, in the passive form, to be honoured, (by the other members,) असुन् Unādi aff., and the form irr.; or शॄ- असुन् नि० .

ROOTS:

श्रि असुन् शॄ- असुन् नि० .

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

   See : शीर्षम्