|
अ. प्रधान , मुख्य , मूळ , आरंभीचें - मूलभूत वगैरे अर्थ ऐन हें उपपद शब्दास लावल्यास होतात . जसें -
एक वृक्ष , झाड . अइन पहा .
न. मुसलमानी राज्यांत सनदेवर बझीर हा अरबीं ' ऐन अक्षर घालून दस्तुर करीत असें त्यात म्हणतात . ( अर . ऐन )
अ. ( दुसरें रुप यैन )
चांगली वर्तणुक . अइन पहा .
जोर दाखविण्यासाठीं या उपपदाचा उपयोग करितात . अचुकपणा ; पूर्णता ; अतिशयितता वगैरे अर्थ हा शब्द लागल्यापासून होतात . जसें .
०कर्ज न. ऐन कर्ज हजार रुपये व्याज शंभर रुपये मिळून अकराशें रुपये . या शेतांत ऐन पीक दोन खंडी पिकतें , त्यांत खर्च जाऊन एक खंडी पदरीं पडतें .
०कारभारी पु. वरिष्ठ ( व्यवस्थापक , मंत्री , कोठारी , घटक इ० ).
०उन्हाळा पावसाळा हिवाळा - पु . उन्हाळ्या पावसाळ्याचा अगदीं भर .
०दोन - पु . अगदीं दुपार .
०किंमत स्त्री. मूळ किंमत .
प्रहर - पु . अगदीं दुपार .
०खर्च पु. मुख्य खर्च , अवांतर सोडून ( जसें - घोड्याचा सामान वगैरे शिवाय खर्च ; मेजवानीचा ऐन खर्च म्हणजे फक्त खाण्यापिण्याचा खर्च - रोषनाई वगैरे शिवाय ).
०वेळ स्त्री. अगदीं बरोबर ; योग्य वेळ .
०गल्ला पु.
०सोदा अट्टल लुच्चा , लबाड , हरामी ; ऐन अट्टल .
पाहणी करुन ठरविलेला धान्याचा गल्ला ; अंदाजी पीक .
पाहणी करुन ठरविलेला सारा .
०भर पु. मध्य ; मध्यावस्था ; अगदीं भरभराटीची अवस्था ( ऐश्वर्य , आरोग्य , तारुण्य , कीर्ति इ० जसें - ऐन दौलत , ऐन जवानी , ऐन ऐश्वर्य , ऐन अमदानी , ऐग हंगाम ).
०घाई स्त्री. घाईचा , गडबडीचा कळस , परमावस्था .
०जमा स्त्री.
०मारामारी लढ्याचा अतिशय जोर किंवा लढाईचा अतिशय भर .
ठरलेला किंवा नेहमींचा वसूल , सारा ; अवांतर सोडून मुख्य वसूल ; याच्या उलट खेरीज जमा ; शिवाय जमा ; कमाविस जमा .
मूळचा , नेहमींचा वसूल ( एखाद्या वर्षीं कमजास्त झालेला नव्हे असा ).
०दस्त मुख्य , नेहमींचा सारा ( शेतावरचा वगैरे ) याच्या उलट सवाई ; वर्ताळा ; बाबती वगैरे .
०नकद नकद नगद नक्त - स्त्री . पैशाच्या रुपानें येणारा सारा किंवा ऐनजिन्नसी सार्याची पैशांत किंमत .
०काळी स्त्री. जमिनीवरील सारा , कर . [ ऐन + काळी = शेत जमीन ]
०जिन्नस पु.
जमिनीचें धान्यादि उत्पन्न ; याच्या उलट नक्त सारा , उत्पन्न विकून पैसा केलेला नव्हे तर जसाच्या तसाच सरकारांत भरावयाचा शेतांतील माल . सामासांत - ऐन जिन्नस धारा ; ऐन जिन्नस वसूल .
( ल . ) खुद्द ; जातीनें . तरी ऐन जिन्नस पदाजी यादवाचे दोघे बेटे एकोजी व कुसाजी गनिमाकडे आहेती - रा १५ . १ .
०जिन्नसी वि.
प्रत्यक्ष मालाच्या रुपांत ऐन जिनसासंबंधीं ( धारा , वसूल , जकात वगैरे ). स्वराज्यांतील नेमणुकीचा बहुतेक भाग ऐनजिन्नसी मिळत असल्यामुळें ...... - गांगा १४३ .
त्याच जातीचें , प्रकारचें ( धान्य , कापड , दागिना वगैरे शब्दाबरोबर योजतात ).
खुद्द ; ऐनजिन्नस अर्थ २ पहा . - क्रिवि . मुद्देमालासह ; प्रत्यक्ष कृति करीत असतां . ऐनजिन्नसी चोर पकडला
०फाजील जमाबंदी हिशोबांतील एक सदर . यांत शेतकी किंवा बागाईत खेरीज येणारें जादा उत्पन्न येतें . जसें - आंबराई , टरबुज वाडी , पाणभरा जमीन , कुरण वगैरेचें उत्पन्न .
०मोकासा चौथाईंतील सरदारांची नेमणूकबाब . चौथ पहा .
०वसुली स्त्री. रोख वसुली ; निव्वळ - ठाम - रोख उत्पन्न .
|