दिश् [diś] 6 U. (दिशति-ते, दिष्ट; desid. दिदिक्षति-ते)
To point out, show, exhibit, produce (as a witness); साक्षिणः सन्ति मेत्युक्त्वा दिशेत्युक्तो दिशेन्न यः
[Ms.8.57,52,53.] To assign, allot; इष्टां गतिं तस्य सुरा दिशन्ति
[Mb.] To give, grant, bestow upon, deliver or make over to; बाणमत्रभवते निजं दिशन्
[Ki.13.68;] [R.5.3;11.2;16.72.] To pay (as tribute).
To consent to; भृत्यभावि दुहितुः परिग्रहाद्दिश्यतां कुलमिदं निमेरिति
[R.11.49.] To direct, order, command.
To allow, permit; स्मर्तुं दिशन्ति न दिवः सुरसुन्दरीभ्यः
[Ki.5.28.] -Caus. (देशयति-ते)
To show, point out, allot, assign.
To teach, communicate, tell, inform.
To direct, order.
To confer, bestow.
(स्त्रः) a Jaina or Buddhist mendicant of the दिगम्बर class.
an epithet of Śiva.
-विभा- वित a. a. renowned or celebrated in all quarters.
-शूलम् a bad yoga in Astronomy; cf. शुक्रादित्यदिने न वारुणदिशं न ज्ञे कुजे चोत्तरां मन्देन्दोश्च दिने न शक्रककुभं याम्यां गुरौ न व्रजेत् । शूलानीति विलङ्घ्य यान्ति मनुजा ये वित्तलाभाशया भ्रष्टाशाः पुनरापतन्ति यदि ते शुक्रेण तुल्या अपि ॥ Jyotissārasaṅgraha.
-साधनम् a means to make the journey in various quarters successful.
दिश् [diś] f. f. [दिशति ददात्यवकाशं दिश्-क्विप्] (Nom. sing. दिक्- ग्)
A direction, cardinal point, point of the compass, quarter of the sky; दिशः प्रसेदुर्मरुतो वबुः सुखाः
[R.3.14;] दिशि दिशि किरति सजलकणजालम्
[Gīt.4.] (a) The mere direction of a thing, hint, indication (of the general lines); इति दिक् (often used by commentators &c.); इत्थं लौकिक- शब्दानां दिङ्मात्रमिह दर्शितम् Sk. (b) (Hence) Mode, manner, method; मुनेः पाठोक्तदिशा
[S. D.;] दिगियं सूत्रकृता प्रदर्शिता; दासीसभं नृपसभं रक्षःसभमिमा दिशः
[Ak.] Region, space, place in general.
A foreign or distant region.
A point of view, manner of considering a subject.
A precept, order.
The number 'ten'.
A side or party.
The mark of a bite. 'दिग्दष्टे वर्तुलाकारे करिका नखरेखिका' इति वैजयन्ती; परिणतदिक्करिकास्तटीर्बिभर्ति
[Śi.4.29.] [N. B. In comp. दिश् becomes दिग् before words beginning with vowels and soft consonants, and दिक् before words beginning with hard consonants; e. g. दिगम्बर, दिग्गज, दिक्पथ, दिक्करिन्, &c.] -Comp.
-अन्तः end of the direction or horizon, remote distance, remote place; दिगन्ते श्रूयन्ते मदमलिनगण्डाः करटिनः
[Bv.1.2;] [Māl.2.9;] [R.3.4;5.67;] 16.87. नानादिगन्तागता राजानः &c.
अन्तरम् another direction.
the intermediate space, atmosphere, space.
a distant quarter, another or foreign country; संचारपूतानि दिगन्तराणि कृत्वा दिनान्ते निलयाय गन्तुम्
[R.2.15.] -अम्बर,
-वासस् a. a. having only the directions for his clothing, stark naked, unclothed; दिगम्बरत्वेन निवेदितं वसु
[Ku.5.72;] एकाकी गृहसंत्यक्तः पाणिपात्रो दिगम्बरः
[Pt.5.15;] [Ms.11.21.] (रः) a naked mendicant (of the Jaina or Buddha sect.)
a mendicant, an ascetic.
an epithet of (1) Śiva; (2) Skanda.
darkness. (-री) an epithet of Durgā.
-अम्बरकः a naked mendicant (of the Jaina sect).
-अवस्थानम् the air -आगतa. Come from a distance;
[Y.2.254.] -इभः See दिक्करिन् &c. दिगिभाः पूर्णकलशैः
[Bhāg.8.8.14;5.14.4.] -ईशः -ईश्वरः regent of a quarter; चतुर्दिगीशानवमत्य मानिनी
[Ku.5.53;] see अष्टदिक्पाल.
-कन्या, -कान्ता, -कामिनी, -वधू a region of the sky (considered as a virgin).
करः a youth, youthful man.
an epithet of Śiva.
-करिका, -करी a young girl or woman.
-करिन्, -गज, -दन्तिन्, -वारणः m. m. one of the eight elephants said to guard and preside over the eight cardinal points; (see अष्टदिग्गज); दिग्दन्तिशेषाः ककुभश्चकार
[Vikr.7.1.] -ग्रहणम्, -बन्धः observation of the quarters of the compass;
[Bṛi. S.24.9.] संपूज्य शारिकांदेवीं दिग्बन्धादिपुरःसरम्
[Ks.73.116.] चक्रम् the horizon;
[Ratn.3.5.] the whole world.-जयः,
-विजयः 'conquest of the directions, the conquest of various countries in all directions, conquest of the world; सुनिश्चितपुरं चक्रे दिग्जये कृतनिश्चयः
[Rāj. T. 4.183;] स दिग्विजयमव्याजवीरः स्मरः इवाकरोत्
[Vikr.4.1.] -तटम् the horizon.
दर्शनम् showing merely the direction, pointing out only the general mode or manner.
a general outline or survey.
a compass.-दर्शिन् a. looking on all sides, having a general view.-दाहः preternatural redness of the horizon; दैग्दाहः 'a conflagration of the regions of the sky' (regarded as an evil omen)
[N.12.92;] cf.
[Ms.4.115.] देशः a distant region or country; दृश्यन्ते कुलनिम्नगा अपि परं दिग्देशकालाविमौ
[Rāj. T.4.38,417.] region, country;
[H.1.] नागः an elephant of the quarter of the compass; see दिग्गज.
N. N. of a poet said to be a contemporary of Kālidāsa. (This interpretation is based on Mallinātha's gloss on दिङ्नागानां पथि परिहरन् स्थूल- हस्तावलेपान्
[Me.14;] which is, however, very doubtful.)
-पतिः, -पालः the regent or guardian of a quarter;
[Rāj. T.4.225] (for the names of the several regents, see अष्टदिक्पालः cf.
[Ms.5.96;7.33] also); सूर्यः शुक्रः क्षमापुत्रः सैंहिकेयः शनिः शशी । सौम्यस्त्रिदशमन्त्री च प्राच्यादिदिगधीश्वराः ॥ -Jyotistattvam.
-पथः the surrounding region; सैन्यैर्नाना- पथायातैर्नदद्भिर्व्याप्तदिक्पथः
[Rāj. T.5.342.] -भागः a point of the compass, direction.
-भ्रमः perplexity about points of the compass, mistaking the way or direction;
[Vikr.5.66.] -मण्डलम् = दिक्चक्रम् q.v.
-मात्रम् the mere direction or indication.
-मुखम् any quarter or part of the sky; हरति मे हरिवाहनदिङ्मुखम्
[V.3.6;] [Amaru.5.] -मोहः mistaking the way or direction.
-यात्रा a procession in different directions.
-वसन, -वस्त्र a. a. stark naked, unclothed.