|
न.
लहान मूल ; अर्भक ; अज्ञान मूल .
पु. मुलगा ( दांत आल्यापासून शेंडी राखीपर्यंतचा ). - वि . ( सामासांत ) लहान ; अल्पवयी ; अज्ञान ; कोंवळा ; नुकताच उदय पावलेला ( सूर्य इ० ). [ सं . ] म्ह० सं . बालादपि सुभाषितं ग्राह्यम । = चांगलें भाषण मग तें लहान मुलाच्या तोंडांतून निघालें असलें तरी ग्रहण करावें .
०क्रीडा लीला - स्त्री . खेळ .
०गोपाळ पुअव . लहानमोठीं मुलें .
०ग्रह पुअव .
लहान मुलांना पीडा करण्यांत आनंद मानणार्या देवता या नऊ आहेत :- स्कंद , स्कंदापस्मार , शकुनि , रेवती , पूतना , गंधपूतना ( अंधपूतना ), शीतपूतना , मुखमंडिका व नैगमेय . - योर २ . ६५५ .
आंकडी ; एकरोग .
०चंद्र पु. शुक्ल पक्षांतील पंचमी - षष्ठीचा चंद्र . [ सं . ]
०चरित त्र - न . लहानपणच्या क्रीडा किंवा खेळ ; बाळलीला . [ सं . ]
०त्व न. बाल्य ; बालपणा . बालत्व आहे वय वाढण्याचें ।
०परवेशी पर्वशी पर्वेशी - स्त्री .
लढाईंत पडलेल्यांच्या कुटुंबास - मुलांच्या संगोपनासाठीं सरकारानें दिलेला पगार , वर्षासन , नेमणूक इ० ; बालपरामर्ष . चौघे सरवंत पाणपतावर पडले सबब त्यांचे बायकांस बालपरवेशी सालीना रुपये ... - वाडमा २ . २५७ .
बाळपणापासून जोडलेली चाकरी , मित्रत्व , आश्रितत्व इ० चा संबंध किंवा तत्संबंधीं चाकर , मित्र , आश्रित इ० . [ सं . बाल + फा . परवरिश = पालन ]
०बुद्धि स्त्री. पोरबुद्धि ; पोरसमजूत . - वि . अज्ञान ; पोरकट समजुतीचा .
०बोध वि. लहान मुलांना देखील समजेल असें ; सोपें ; सुगम ; सुलभ ; याच्या उलट प्रौढबोध . यांतील विषयाची रचना मूळ ग्रंथकर्त्यानेंच बालबोध ठेविली . - यंस्थि १ .
०बोध बाळबद - स्त्री .
देवनागरी लिपि ( मुलांनाहि समजण्यासारखी ) याच्या उलट मोडी लिपी . - वि .
साधा ; निरुपद्रवी ; प्रामाणिक ; शुद्ध ; द्वेष ; अवगुण विरहित ( माणूस इ० ).
स्पष्ट ; सरळ ; खुल्या दिलाचा ; जुन्या चालीचा ( व्यवहार , भाषण , वर्तणूक ; वळण ).
मुलांना शिकण्यास सोपी ( भाषा , लिपि इ० ).
०बोध - न . ज्या घरांत सर्व माणसें सरळमार्गी आहेत व ज्यांत आधुनिक ढंग , चारगटपणा इ० शिरलेले नाहींत असें घर . याप्रमाणेंच बालबोध घराणें ; बालबोध कुटुंब हे प्रयोग रुढ आहेत .
घर - न . ज्या घरांत सर्व माणसें सरळमार्गी आहेत व ज्यांत आधुनिक ढंग , चारगटपणा इ० शिरलेले नाहींत असें घर . याप्रमाणेंच बालबोध घराणें ; बालबोध कुटुंब हे प्रयोग रुढ आहेत .
०बोध - पु . सरळ मार्गानें चालणारा , छक्केपंजे माहीत नसलेला ; साधा माणूस .
माणूस - पु . सरळ मार्गानें चालणारा , छक्केपंजे माहीत नसलेला ; साधा माणूस .
०ब्रह्मचारी पु. लहानपणापासून ज्याला स्त्रीसंग घडला नाहीं व ज्याचें लग्नहि झालेलें नाहीं असा मनुष्य .
०भाषा स्त्री.
लहान मुलांची भाषा ; त्यांची बोलण्याची पद्धत - उदा० हम्मा = गाय . पापा = भाकरी इ० .
एखाद्याची लहानपणापासून बोलण्याची भाषा ; मातृभाषा .
संस्कृताची अपभ्रंश होऊन झालेली भाषा ( ही नाटकांतून स्त्रिया व हलक्या दर्जाचीं पात्रें यांच्या तोंडीं घातलेली असते ).
०मित्र पु.
लहानपणापासूनचा मित्र ; लहानपणीं असलेला मित्र .
नुकताच उगवलेला सूर्य ; कोंवळ्या किरणांचा सकाळचा सूर्य .
०रंडा रांड विधवा - स्त्री . लहान वयांत , नहाण येण्यापूर्वी जिचा नवरा मेला अशी स्त्री . [ सं . ]
०रोग पु. लहान मुलांना होणारा रोग किंवा विकार . [ सं . ]
०वाचा स्त्री. लहान मुलांची भाषा ; बालभाषा . [ सं . ]
०सरस्वती पु. लहानपणापासून अत्यंत बुद्धिवान असलेला पुरुष .
०सूर्य पु. उदयकालचा सूर्य . बालसूर्याचेनि उजाळें । तैसी कवळें टांचांचीं । - एरुस्व १ . २१ . [ सं . ]
०हत्या स्त्री. बालहिंसा ; बालवध ; लहान मुलाला ठार मारणें . [ सं . ]
०हत्यारा पु. लहान मुलाला मारणारा ; बालहत्या करणारा . [ बाल + हन्तृ ]
०हरीतकी स्त्री. कोंवळे कोवळे वाळविलेले हिरडे ; बाळहिरडा . [ सं . ] बालातप न . सकाळचे सूर्यकिरण ; सकाळचें कोवळें ऊन . [ बाल + आतप ] बालाभ्यास पु . लहानपणीं करावयाचा अभ्यास ; लहानपणीं केलेला अभ्यास . [ सं . ] बालाभ्यासी वि . लहानपणापासून अभ्यास केलेला , शिकलेला . [ सं . ] बालार्क पु .
बालसूर्य .
त्याचें कोवळें ऊन ; कोवळे किरण . बालिश , बालेश - वि . अज्ञानी ; अननुभवी ; अल्पवयी , पोरकट ; मूर्ख . स्वपर बळाबळ नेणुनि बालिश बहु बायकांत बडबडला - मोविराट ३ . ३९ . [ सं . ] बालिशता - स्त्री . मूर्खपणा ; पोरकटपणा . अस्मदहितहित इच्छिसि लाविसि आम्हां दहांत बालिशता । - मोसभा ४ . ३३ . बालोपचार - पु . लहान मुलांना योग्य असें औषध किंवा औषधाची योजना ; हलकें व सौम्य औषध ; उपचार इ० . [ सं . ] बालोपचारी - वि . सौम्य , लहान मुलांना देखील योग्य असें औषध इ० . बालोपवीत - न . लहान मुलाचें जानवें . [ सं . ] बाल्य , बाल्यावस्था - नस्त्री .
बालत्व ; बालपण ; वयाच्या पांच वर्षांपर्यंतचा काल .
कौमार्यावस्था ; तारुण्यप्राप्तीपर्यंतचा काल ( सोळा वर्षांपर्यंतचा काल ). [ सं . ]
|