भावः [bhāvḥ] [भू-भावे घञ्]
Being, existing, existence; नासतो विद्यते भावः
[Bg.2.16.] Becoming, occurring, taking place.
State, condition, state of being; लताभावेन परिणतमस्या रूपम्
[V.4;] [U.6.23;] so कातरभावः, विवर्णभावः &c.
Manner, mode.
Rank, station, position, capacity; देवीभावं गमिता
[K. P.1;] so प्रेष्यभावम्, किंकरभावम् &c.
(a) True condition or state, truth, reality; परं भावमजानन्तः
[Bg.7.24;] इति मत्वा भजन्ते मां बुधा भावसम- न्विताः 1.8. (b) Sincerity, devotion; त्वयि मे भावनिबन्धना रतिः
[R.8.52;2.26.] Innate property, disposition, nature, temperament; स तस्य स्वो भावः प्रकृतिनियतत्वादकृतकः
[U.6.14.] Inclination or disposition of mind, idea, thought, opinion, supposition; हृदयनिहितभावा गूढमन्त्रप्रचाराः किमपि विगणयन्तो बुद्धिमन्तः सहन्ते
[Pt.3.43;] [Ms.8.25;4.65;] निकृष्टोत्कृष्टयोर्भावं यास्तु गृह्णन्ति ताः स्त्रियः
[Bu. Ch.4.23.] Feeling, emotion, sentiment; एको भावः
[Pt.3.66;] [Ku.6.] 95; निर्विकारात्मके चित्ते भावः प्रथमविक्रिया
[S. D.] (In the dramatic science or in poetic compositions generally,Bhāvas are either स्थायिन् primary, or व्यभिचारिन् subordinate. The former are eight or nine, according as the Rasas are taken to be 8 or 9, each rasa having its own स्थायिभाव. The latter are thirty-three of thirty four in number, and serve to develop and strengthen the prevailing sentiment; for definition and enumeration of the several kinds, see R. G. first ānana, or K. P.4).
Love, affection; attachment; द्वन्द्वानि भावं क्रियया विवव्रुः
[Ku.3.35;] कुमुद्वती भानुमतीव भावं (बबन्ध)
[R.6.36.] Purport, drift, gist, substance; इति भावः (often used by commentators); जनकोऽप्युत्स्मयन् राजा भावमस्या विशेषयन् । प्रतिजग्राह भावेन भावमस्या नृपोत्तम
[Mb.12,32.18.] Meaning, intention, sense, import; अन्योन्यभावचतुरेण सखीजनेन मुक्तास्तदा स्मितसुधामधुराः कटाक्षाः
[Māl.1.25.] Resolution, determination.
The heart, soul, mind; तयोर्विवृतभावत्वात्
[Māl.1.12;] भावसंशुद्धिरित्येतत् तपो मानसमुच्यते
[Bg.17.16;] स्व एव भावे विनिगृह्य मन्मथम्
[Bu. Ch.4.11.] Any existing thing, an object, a thing, substance; पश्यन्ती विविधान् भावान्
[Rām.2.94.18;] जगति जयिनस्ते ते भावा नवेन्दुकलादयः
[Māl.1.17,36;] [R.3.41;] [U.3.32.] A being, living creature.
Abstract meditation, contemplation (= भावना q. v.).
Conduct, movement.
(a) Gesture, behaviour; अहिंसा समता... भवन्ति भावा भूतानाम्
[Bg.1.5.] (b) Amorous gesture or expression of sentiment; gesture of love; कामं प्रिया न सुलभा मनस्तु तद्भावदर्शनाश्वासि
[Ś.2.1.] Birth; तवाहं पूर्वके भावे पुत्रः परपुरंजय
[Rām.7.14.2.] The world, universe.
The womb.
Will; घोरैर्विव्यधतुर्बाणैः कृतभावावुभौ जये
[Rām.6.9.38.] Superhuman power; मिथो घ्नतं न पश्यन्ति भावैर्भावं पृथग्दृशः
[Bhāg.1.4.27.] Advice, instruction.
(In dramas) A learned or venerable man, worthy man, (a term of address); भाव अयमस्मि
[V.1;] तां खलु भावेन तथैव सर्वे वर्ग्याः पाठिताः)
[Māl.1.] (In gram.) The sense of an abstract noun, abstract idea conveyed by a word; भावे क्तः.
A term for an impersonal passive or neuter verb.
(In astr.) An astronomical house.
A lunar mansion.
An organ of sense.
Welfare (कल्याण); भावमिच्छति सर्वस्य नाभावे कुरुते मनः
[Mb.5.36.16.] Protection; द्रोणस्याभावभावे तु प्रसक्तानां यथाऽभवत्
[Mb.7.25.64.] Fate, destiny (प्रारब्ध); नातिप्रहीणरश्मिः स्यात्तथा भावविपर्यये
[Mb.5.77.14.] Consciousness of past perceptions (वासना); येभ्यः सृजति भूतानि काले भावप्रचोदितः । महाभूतानि पञ्चेति तान्याहुर्भूतचिन्तिकाः ॥
[Mb.12.275.4.] Lordship (प्रभुत्व); तेऽपि भावाय कल्पन्ते राजदण्डनिपीडिताः
[Rām.2.67.] 32.
The six states (अवस्थाषट्क); A,
[Rām.1.7.31.] -Comp.
-अनुग a. a. not forced, natural. (-गा) a shadow.
-अन्तरम् a different state.
अद्वैतम् a natural cause.
material cause (as thread of a cloth).
identity of conception, oneness of view.
अर्थः the obvious meaning or import (of a word, phrase &c.).
the subject matter; सर्वेषामपि वस्तूनां भावार्थो भवति स्थितः
[Bhāg.1.14.57.] -आकूतम् (secret) thoughts of the mind; हृदयनिहितं भावाकूतं वमद्भिरिवेक्षणैः
[Amaru.4.] -आख्यः One of the two types of creation according to the Sāṅkhya philosophy; लिङ्गाख्यो भावाख्यस्तस्माद् द्विविधः प्रवर्तते सर्गः Sāṅ.
[K.52.] -आत्मक a. a. real, actual.
-आभासः simulation of a feeling, a feigned or false emotion.-आलीना a shadow.
-एकरस a. a. influenced solely by the sentiment of (sincere) love; ममात्र भावैकरसं मनः स्थितम्
[Ku.5.82.] -कर्तृकः an impersonal verb; Kāśi. on
[P. II.3.54.] -गतिः f. f. power to convey human feelings; भावगतिराकृतीनाम्
[Pratimā 3.] -गम्भीरम् ind.
heartily, from the bottom of the heart.
deeply, gravely.-गम्य a. conceived by the mind; ममत्सादृश्यं विरहतनु वा भावगम्यं लिखन्ती
[Me.87.] -ग्राहिन् a.
understanding the sense.
appreciating the sentiment.
-ग्राह्य a. a. to be conceived with the heart; भावग्राह्यमनीडाख्यं भावाभावकरं शिवम्
[Śvet. Up.5.14.] -चेष्टितम् amorous gesture.
जः love.
the god of love.
-ज्ञ, -विद् a. a. knowing the heart.
-दर्शिन् a. a. see भालदर्शिन्.
-निर्वृत्तिः the material creation (Sāṅ. phil.); न विना लिङ्गेन भावनिर्वृत्तिः Sāṅ.
[K.52.] -नेरिः a kind of dance.
-बन्धन a. a. enchanting or fettering the heart, linking together the hearts; रथाङ्गनाम्नोरिव भावबन्धनं बभूव यत्प्रेम परस्पराश्रयम्
[R.3.24.] -बोधक a. a. indicating or revealing any feeling.
-मिश्रः a worthy person, a gentleman (used in dramas); प्रसीदन्तु भावमिश्राः
[Ś.6.] -वचनम् denoting an abstract idea, conveying the abstract notion of a verb.
-वाचकम् an abstract noun.
-विकारः a property of a being; षड् भावविकारा भवन्तीति वार्ष्यायणिः । जायतेऽस्ति विपरिणमते वर्धतेऽपक्षीयते नश्यति ।
-वृत्तः an epithet of Brahman.
-शबलत्वम् a mixture of various emotions (भावानां बाध्यबाधकभावमापन्नानामुदासीनानां वा व्यामिश्रणम् R. G.,vide examples given ad loc.).
-शुद्धिः f. f. purity of mind, honesty, sincerity.
-शून्य a. a. devoid of real love; उपचारविधिर्मनस्विनीनां न तु पूर्वाभ्यधिकोऽपि भावशून्यः
[M.3.3.] -संधिः the union or co-existence of two emotions (भावसंधिरन्योन्यानभिभूतयोरन्योन्याभिभावनयोग्ययोः सामानाधिकरण्यम् R. G., see the examples there given).
-समाहित a. a. abstracted in mind, devout.
-सर्गः the mental or intellectual creation; i. e. the creation of the faculties of the human mind and their affections (opp. भौतिकसर्ग or material creation).
-स्थ a. a. attached; devoted (to one); न वेत्सि भावस्थमिमं कथं जनम्
[Ku.5.58.] -स्थिर a. a. firmly rooted in the heart;
[Ś.5.2.] -स्निग्ध a. a. affectionately disposed, sincerely attached; भावस्निग्धैरुपकृतमपि द्वेष्यतां याति किंचित्
[Pt.1.285.] -भावंगम a. a. charming, lovely.