पितृ [pitṛ] m. m. [पाति रक्षति, पा-तृच् नि˚] A father; तेनास लोकः पितृमान् विनेत्रा
[R.14.23;1.24;11.67.] -रौ (dual) Parents, father and mother; जगतः पितरौ वन्दे पार्वतीपरमे- श्वरौ
[R.1.1;] [Y.2.117.] -रः (pl.)
Fore-fathers, ancestors, fathers; नूनं प्रसूतिविकलेन मया प्रसिक्तं धौताश्रुशेष- मुदकं पितरः पिबन्ति
[Ś.6.24.] Paternal ancestors taken collectively; अध्यापयामास पितॄन् शिशुराङ्गिरसः कविः
[Ms.2.151.] The Manes;
[R.2.16;3.2;] पितॄणामर्यमा चास्मि
[Bg. 1.29;] [Ms.3.81,192.] -Comp.
-अर्जित a. a. acquired by a father, paternal (as property).
-कर्मन् n. n.,
-कार्यम्, -कृत्यम्, -क्रिया oblations or sacrifice offerd to deceased ancestors, obsequial rites; स्वधाकारः परा ह्याशीः सर्वेषु पितृकर्मसु
[Ms.3.252.] कल्पः performance of the Śrāddha ceremony in honour of the Manes.
Brahma's day of new moon.
-काननम् a cemetery; अभ्यभावि भरताग्रजस्तया वात्य- येव पितृकाननोत्थया
[R.11.16.] -कुल्या N. N. of a river rising in the Malaya mountain.
-क्षयः the death anniversary; आनन्त्याय भवेद् दत्तं खड्गमांसं पितृक्षये
[Mb.13.88.1.] गणः the whole body of ancestors taken collectively.
a class of Manes or deceased progenitors who were sons of the Prajāpati; मनोर्हैरण्यगर्भस्य ये मरीच्यादयः सुताः । तेषा- मृषीणां सर्वेषां पुत्राः पितृगणाः स्मृताः ॥ विराट्सुताः सोमसदः साध्यानां पितरः स्मृताः । अग्निष्वात्ताश्च देवानां मारीचा लोकविश्रुताः ॥
[Ms.3.] 194-195.
-गणा N. N. of of Durgā.
-गामिन् a. a. devolving on, or belonging to a father.
मन्दिरम् a paternal mansion.
a cemetery.-मेधः a sacrifice offered to the Manes, obsequial offerings; गुरोः प्रेतस्य शिष्यस्तु पितृमेधं समाचरन्
[Ms.5.65;] [Mb.16.7.23.] यज्ञः obsequial offerings.
offering libations of water every day to the deceased ancestors, it is one of the five daily Yajñas enjoined to be performed by a Brāhmaṇa; पितृयज्ञस्तु तर्पणम्
[Ms.3.1;] also 122,283.
-यानम् the way of the Manes (to their world).
-राज् m. m.,
-राजः, -राजन् m. m. an epithet of Yama.
-रूपः an epithet of Siva.
-लोकः the world of the Manes.
-वंशः the paternal family.
वनम् a cemetery; वसन् पितृवने रौद्रे शौचे वर्तितुमिच्छसि
[Mb.12.111.9.] death, the abode of death; सर्वे पितृवनं प्राप्य स्वपन्ति विगतज्वराः
[Mb.11.3.5.] (पितृवनेचरः
a demon, goblin.
an epithet of Śiva).
-वसतिः f. f.,
-सद्मन् n. n. a cemetery; त्रिलोकनाथः पितृसद्मगोचरः
[Ku.5.77.] -वासरपर्वन् the period of performing the obsequious rites for the Manes; Gaṇeśa
[P.2.] -व्रतः a worshipper of the Manes. (-तम्) obsequial rites.
-श्राद्धम् obsequial rites in honour of a father or deceased ancestor.
-स्वसृ f. f. (also पितृष्वसृ as well as पितुः स्वसृ or पितुःष्वसृ) a father's sister;
[Ms.2.131.] -ष्वस्रीयः a paternal aunt's son. -संनिभःa. fatherly, paternal.
सूः a paternal grandmother.
evening twilight.
-स्थानः, -स्थानीयः a guardian (who is in the place of a father).
-नम् The abode of death; see पितृवन; आनिन्यथुः पितृस्थानाद् गुरवे गुरुदक्षिणाम्
[Bhāg.1.85.32.] -हत्या parricide.
-हन् m. m. a parricide.-हू m. the right ear; पितृहूर्नृप पुर्या द्वार्दक्षिणेन पुरञ्जनः
[Bhāg.4.25.5.] गृहम् a paternal mansion.
a cemetery, burial-ground.
-घातकः, -घातिन्, -घ्नः m. m. a parricide.
तर्पणम् an oblation to the Manes.
the act of throwing water out of the right hand (as at the time of ablutions) as an offering to the Manes or deceased ancestors; नित्यं स्नात्वा शुचिः कुर्याद् देवर्षिपितृतर्पणम्
[Ms.2.176.] sesamum.
gifts given at Srāddhas or funeral rites.
the part of the hand between the thumb and the fore-finger (sacred to the Manes).
-तिथिः f. f. the day of new-moon (अमावास्या).
तीर्थम् N. of the place called Gayā where the performance of funeral rites, such as Srāddhas in honour of the Manes, is held to be particularly meritorious.
the part of the hand between the fore-finger and the thumb (considered to be sacred to the Manes).
-त्रयम् father, grand-father and great grand-father.
-दत्त a. a. given by a father (as a woman's peculiar property).
-दानम् an offering to the Manes.-दायः patrimony.
-दिनम् the day of new-moon (अमावास्या).
-देव a.
worshipping a father.
relating to the worship of the Manes. (-वाः) the divine Manes.
presided over by the Manes.
relating to the worship of the Manes. (-तम्) N. of the tenth lunar mansion (मघा).
-दे(दै)वत्य a. a. belonging to the worship of the Manes. (-त्यम्) a sacrifice offered to the Manes on the day called अष्टका; अष्टकापितृदेवत्यमित्ययं प्रसृतो जनः
[Rām.2.18.14.] -द्रव्यम् patrimony; पितृद्रव्याविरोधेन यदन्यत् स्वयमर्जितम्
[Y.2.118.] पक्षः the paternal side, paternal relationship.
a relative by the father's side.
'the fortnight of the Manes'; N. of the dark half of Bhādrapada which is particularly appointed for the celebration of obsequial rites to the Manes.
-पतिः an epithet of Yama.
-पितृ m. m. a paternal grandfather.
-पुत्रौ (पिता-पुत्रौ dual) father and son. (पितुः पुत्रः means 'the son of a well-known and renowned father').
-पूजनम् worship of the manes; पतिव्रता धर्म- पत्नी पितृपूजनतत्परा
[Ms.3.262.] -पैतामह a. a. (-ही f.) inherited from ancestors, ancestral, hereditary. (-हाः pl.) ancestors.
-प्रसूः f. f.
a paternal grand-mother.
evening twilight; तारावलीराजतबिन्दुराजत् पितृप्रसूभासुरपत्रपाश्यः, वियद्द्विपस्तिष्ठति
[Rām. Ch.6.38.] inherited from a father.
inherited patrimonially.
-बन्धुः a kinsman by the father's side; they are: पितुः पितुःस्वसुः पुत्राः पितुर्मातुःस्वसुः सुताः । पितुर्मातुलपुत्राश्च विज्ञेयाः पितृबन्धवः ॥ (न्धुम् n.) relationship by the father's side.
-भम् The Maghā star; Śabda Ch.
-भक्त a. a. dutifully attached to a father. भक्तिः f. filial duty.
-भोजनम् food offered to the Manes.
-भ्रातृ m. m. a father's brother, paternal uncle.