|
पु. ताग , अंबाडी , घायाळ वगैरेच्या सालीचा दोर ; तंतु .
पु. एक पक्षी .
स्त्री. वाणी ; भाषण ; आवाज ; वाचा ; बोलण्याची शक्ति किंवा इंद्रिय . [ सं . वाक ] सामाशब्द -
स्त्री.
०चतुष्ट्य न. वाणीचे चार प्रकार - परा , पश्यंती , मध्यमा व वैखरी .
स्त्रियांचे एक बाहुभूषण ; दंडांतील दागिना . नेपुरे वांकी कट किंकिणी । - वेसीस्व ५ . ६ .
पायांतील वाळे ; पायांतील दागिना . गर्जती चरणी वाकी अभिनव । - तुगा २९१ . - न . १ होडीची फासळीसारखी लांकडे ; रोजापासून वर्‍यापर्यंत ठोकावयाची कमानदार लांकडे .
०चातुर्य न. बोलण्यांतील कौशल्य ; वक्तृत्व .
०चापल्य न.
रहाटास आढ्यांच्या दोन बाजूंस बसवितात ती बांकदार लांकडे . - पु .
वक्रता ; वांकडेपणा .
बोलण्यांतील अस्खलितपणा , चतुरता .
( ल . ) कल ; झोंक ; ओढा ; तोल .
बडबड ; वटवट ; भरमसाटपणे बोलणे , अतिशय बोलणे .
०पटु वि. बोलण्यांत कुशल , तरबेज ; पंडित ; वक्ता .
( ल . ) द्वेष ; तेढ ; मत्सरबुध्दि .
( ल . ) दोष ; चुकी . ह्यांत शिवबाचा कांही वांक नाही . - सूर्यग्न २ .
०पंडित पु. ( उप ) ताडकन उत्तर देणारा मनुष्य ; वाचाकुशल ; तडकाफडकी उत्तर देणारा .
०पथ पु. संभाषण ; भाषणाचा ओघ . नुसतीच शांतिकथा । आणिजेल कीर वाक्पथा । - ज्ञा १३ . ११५५ .
( व . ) तथ्य ; अर्थ . त्यांत कांही वाक नाही . वाकडवेळा - वाकरवाळ्या - वेळा - स्त्री . वाकी ; स्त्रियांच्या दंडावर घालण्याचा दागिना .
०पाटव न. बोलण्यांतील तत्परता ; सद्यः - प्रत्युत्तर देण्याची कला .
०पारुष्य न. कठोर भाषण ; खरडपट्टी ; शिवीगाळी ; दुर्भाषण .
०प्रचार पु. भाषेतील संप्रदाय ; म्हणी ; विशिष्ट शब्दसमुहास वारंवार उपयोजिल्यामुळे विशिष्ट अर्थ येण्याचा प्रकार ; रुढी .
०प्रतिबंध पु.
भाषणबंदी ; बोलण्याचे थांबविणे ; गप्प करणे , बसविणे ; तोंड बंद करणे ; कुंठित करणे .
स्तब्धता ; शांतता ; निःशब्दता .
०सरणी स्त्री. बोलण्यांतील अस्स्खलितपणा ; वाक्प्रवाह ; शैली .
०सिद्धी स्त्री. शब्दातील अमोघता ; बोललेला शब्द खरा होण्याची शक्ति .
०सुक्रुत न. वचन . म्हणुनु वाक्सुक्रुत दिधले . - मंगळवेढे लेख , ग्रंथमाला .
०सृष्टी स्त्री. बोलण्यांतील चातुर्य . विविधता , कौशल्य . हे वाक्सृष्टि एके वेळे । देखतु माझे बुद्धीचे डोळे । - ज्ञा १४ . २० . स्तम्भ पु . बोलण्यांत अडखळणे ; थांबणे ; वाग्रोध ; गहिंवरामुळे वगैरे बोलतांना कुंठित होणे . वाग्जल्प ना पुस्त्री . वल्गना ; बडबड ; वटवट ; लबलब ; टकळी .
०जाल न. शब्दपांडित्य ; बडबड ; वटवट ; पोकळ भाषण . वाग्निश्चयाचे वाग्जालिक । शब्द शास्त्रे सोडिली । - एरुस्व २ . ३७ ; - ज्ञा १३ . २० .
०दंड पु.
धमकी ; खरडपट्टी शब्दताडन .
वाचेना संयम ; भाषणावर नियंत्रण .
०दत्त वि.
वाडनिश्चय झालेला ; शब्दांनी दिलेला ; विवाहवाचन दिलेला .
तोंडी वचन दिलेला ; शब्दांनी संमत केलेला ; वचनांकित .
०दान न.
वाडनिश्चय ; विवाहाचा करार ; वरवधूयोजना .
तोंडी करार ; वचन .
०दुष्ट वि.
अभद्र बोलणारा ; अपशब्द बोलणारा .
चुकीचे बोलणारा ; चुकीची भाषा वापरणारा .
०देवता स्त्री. वाणीची देवता ; सरस्वती .
०दोष पु.
वाणीची अशुद्धता ; चुकीचे उच्चार .
अपशब्द ; निंदा ; अश्लीलता .
जिव्हाभ्रंश ; चुकून शब्द बाहेर पडणे ; वाक्स्खलन .
०धज ध्वज पु .
वाणीरुप पताका .
प्रसिद्धी ; दवंडी . स्वधर्मु वाग्ध्वजी । बांधी नेणे । - ज्ञा १३ . २०७ .
०नियम डनियम पु .
भाषेसंबंधी , बोलण्यासंबंधी नियम , विधि .
भाषणबंदी ; बोलण्यावरील नियंत्रण .
मौन ; मूकत्व . वाडनियम सदैव विहित कां गमला । - मोसभा ३ . ७ .
०निरोध डनिरोध पु .
बोलणे कुंठित करणे ; गप्प करणे .
वाचेवरील संयम ; निःशब्दता , शांतता .
०निश्चय डनिश्चय पु . लग्नाचा करार ; वरवधूयोजना ; वरवधू निश्चित करण्याचा विधि .
०बाण पु. कठोर शब्द ; टोंचणारे , बोंचणारे शब्द ; कटु वाचा . लागति वाग्बाण काळजाला की । - मोभीष्म १० . ८ .
०ब्रह्म न. वेद . एकी वाग्ब्रह्म अभ्यासे थोकडे केले । - ज्ञा १२ . ११२ .
०भव वि. वाचिक ; वाचेपासून होणारे . वाचे वसे ते वाग्भव । तप जाणावे । - ज्ञा १७ . २२३ .
०मय डमय न . साहित्य ; भाषेंतील ग्रंथसंपत्ति ; गद्यपद्यादि ग्रंथसमूह . - वि .
शब्दांस अनुसरुन ; मूळ वचनाप्रमाणे ; वाणिरुप . विवरण जाला वाड्मय । संपूर्ण पर्याय नवमिचा । - ज्ञानप्रदीप ७७९ .
वाचिक ; शब्दमय . एवं शारीर जे तप । तयाचे दाविले स्वरुप । आतां आईक निष्पाप । वाड्मय ते । - ज्ञा १७ . २१५ .
०मयी स्त्री. वाणी ; वकृत्त्व . जी एकमात्र भूषण पुरुषाप्रति तीहि वाड्मयी देवी । - गोविंदाग्रज .
०मात्रा स्त्री. सेकंद ; क्षण .
०माधुर्य न. वाणीची मोहकता , मधुरता , गोडी ; रसाळपणा . वाग्मी वि .
बोलण्यांत पटाईत ; चतुर ; वक्ता .
बोलघेवडा ; बोलका ; वटवट करणारा ; वावदूक .
०मुख न. आरंभीचे शब्द ; सुरवातीचे वाक्य .
०युद्ध न. वादविवाद ; आवेशयुक्त व जोराची चर्चा ; तोंडातोंडी .
०रोध पु.
बोलण्याची मनाई ; तोंड बंद पाडणे ; गप्प करणे .
स्तब्धता ; मूकता .
०वज्र न. शब्दशस्त्र ; वाचारुप हत्यार ; शाप .
०वल्लरी वल्ली विलासिनी - स्त्री . सरस्वती ; वाणीची देवता .
०वाद पु. वादविवाद ; वितंडवाद . पाखंडाचे दरकुटे । मोडी वाग्वाद अव्हाटे । - ज्ञा १२ . १४ .
०विलास पु.
शब्दकौतुक ; शाब्दिक करमणूक ; वाणीची क्रीडा ; वाणीचा प्रभाव . जैसे सरस्वतीपुढे मूढे बहुत । वाग्विलास दाविती ।
भाषाविनोद ; शाब्दिक करमणूक .
०वीर शूर वि . बोलण्यांत धीट , शूर , पटाईत .
०वृद्धि स्त्री. व्याख्यानविस्तार ; स्पष्टीकरण . आतां गीतार्थाची मुक्तमुदी । लावी माझिये वाग्वृद्धी । - ज्ञा १८ . २७ .
०व्यय पु. व्यर्थ बडबड ; निरर्थक भाषण , बोलणे ; शब्दांची व्यर्थ काथ्याकूट .
०व्यापार पु. बोलाचाली ; गप्पासप्पा ; भाषण ; परस्पर बोलणे , चालणे . तेध के नाग्व्यापारा । अवकाशु असे । - ज्ञा १८ . १ . ३० .
०शून्य सून्य वि . वाचाहीन ; मुका ; बोलतां येत नाही असा . मज वाक्सुन्यास वदवावे । - दा १ . २ . २ .
|