अध्याय ८२ वा - श्लोक ४१ ते ४५

अपि स्मरथ नः सख्यः स्वानामर्थचिकीर्षया । गतांश्चिरायिताञ्शत्रुपक्षक्षपणचेतसः ॥४१॥

स्वमुखें सख्या वो त्यां यदुपति । म्हणे स्मरतां कीं आम्हांप्रति । बहुदिवसांची वियोगप्राप्ति । जाली विस्मृति कीं काय ॥२८५॥
सख्या वो स्मरतां कीं आमुतें । आम्ही गुन्तलों स्वजनस्वार्थें । स्वजनां प्रिय तें करावयार्थें । आसक्त चित्तें चिरकाळ ॥८६॥
म्हणाल चिरकाळ कां गुन्तलां । तरी शत्रुपक्षाचा क्षय इच्छिला । तत्साधनीं हव्यास चढला । यास्तव क्रमला बहुसमय ॥८७॥
ऐसिया आम्हांतें जाणोनी । झणें शंका कराल मनीं । तेचि स्वमुखें चक्रपाणि । वर्णीं कर्णीं तें ऐका ॥८८॥

अप्यवध्या यथास्मान्स्विदकृतज्ञाविशङ्कया । नूनं भूतानि भगवान्युनक्ति वियुनक्ति च ॥४२॥

हरि म्हणे सख्या वो ऐका । आम्हांप्रति झणें या कळंका । लावूनि हृदयीं मानाल शंका । अकृतज्ञपंका लेपूनी ॥८९॥
म्हणाल आमुचे कृतोपकार । सर्व विसरूनियां गिरिधर । आमुचा त्याग करूनि दूर । होऊनि इतर वशिन्नला ॥२९०॥
कांहीं एक शंका ऐसी । स्पर्शिली म्हणों तुम्हां मानसीं । तरी आम्हांपासूनि गोष्टी तैसी । दिसोन आली यथार्थ ॥९१॥
इये शंकेचा परिहार । ऐका साध्वी हो साचार । दैवाधीन प्राणीमात्र । भगवत्तंत्र वर्ततसे ॥९२॥
दैवास्तव श्रीभगवान । करितो एक संयोजन । तैसेंचि एका वियोगें करून । करितो भिन्न दूरतर ॥९३॥
तस्मात संयोगवियोग । भगवत्सत्तेचा प्रसंग । दैवाधीन अवघें जग । पावे निलाग धडविघडी ॥९४॥
हेंचि उमजे तुम्हांप्रति । तैसी ऐका दृष्टान्तरीति । म्हणे गोपींतें श्रीपति । तें नृपाप्रति शुक सांगे ॥२९५॥

वायुर्यथा घनानीकं तृणं तूलं रजांसि च । संयोज्याक्षिपते भूयस्तथा भूतानि भूतकृत् ॥४३॥

दैववायु जैसा स्वबळें । वेगळीं करी घनमंडळें । सजळ उचललीं जलदबळें । करी वेगळे तद्बिन्दु ॥९६॥
किंवा एके स्थळींचीं तृणें । अनेक स्थळीं त्यां कारणें । गगनीं भवंडूनि टाकी प्लवनें । तेंवि रजःकण भूतळींचे ॥९७॥
एके स्थळींचे पांसु उडती । अनेक स्थळीं जाऊनि पडती । दैववायूची हे ख्याती । घडूनि विघडती तद्योगें ॥९८॥
तैसा भूतांतें भूतकर्ता । दैवसूत्रें नाचविता । तस्मात दोष भूतां माथां । कोण्या अर्थे स्थापावा ॥९९॥
एवं दोष आम्हांवरी । तुम्हीं न ठेविजे निर्धारीं । दैवसूत्र ईश्वरा करीं । चेष्टवी त्या परी जन चेष्टे ॥३००॥
असो परिहार हा परता । परंतु तुमची सभाग्यता । जे मद्वियोगें विरह करितां । फावला पुरता मत्प्रेमा ॥१॥

मयि भक्तिर्हि भूतानाममृतत्वाय कल्पते । दिष्ट्या यदासीन्मत्स्नेहो भवतीनां मदापनः ॥४४॥

निश्चयेंसीं माझी भक्ति । कैवल्यदायिनी भूतांप्रति । त्याहूनि तुम्हांसि विशेष प्राप्ति । जाली निश्चिती मद्विरहें ॥२॥
दिष्ट्या म्हणिजे परम कल्याण । संपादलें तुम्हांलागून । जे मद्वियोगविरहें पूर्ण । जालां मन्मन नित्यवें ॥३॥
वियोगविरहें मन्मन जालां । तैं मत्प्राप्तीच्या भुवनां आलां । म्हणाल स्नेहें पाविजे तुजला । तो तूं कळला पाहिजेसी ॥४॥
तुझी प्राप्ति कोणती कैसी । आम्हीं पूर्वीं रासविलासीं । भोगिल्या नंतर वियोगासी । देऊनि गेलासि चिरकाळ ॥३०५॥
तैं काय प्राप्ति जाली नव्हती । पुढें होणार ते कोणती । सगुण निर्गुण कैसे रीती । ऐसें चित्तीं भावाल ॥६॥
तरी जें वास्तव स्वरूप माझें । सावध परिसा कथितों ओजें । जेथूनि द्विभुजें चतुर्भुजें । स्वभक्तकाजें धरी रूपें ॥७॥
मायावलंबें अवगणी । सुरभूसुरभूपाळगणीं । धरिली जे हे सगुणपणीं । कैवल्यदानी ते भजकां ॥८॥
परंतु माझें वास्तव स्वरूप । ऐका सख्या हो कथितों अल्प । तुम्ही जाणोनि तो संक्षेप । सांडा विकल्प अंतरींचा ॥९॥

अहं हि सर्वभूतानामादिरंतोऽन्तरं बहिः । भौतिकानां यथा खं वार्भूर्वायुर्ज्योतिरंगनाः ॥४५॥

दृष्टान्तद्वारा बोधीन जैसें । वास्तव स्वरूप जाणोनि तैसें । स्वस्थ करावीं निजमानसें । हें जगदीशें बोलूनी ॥३१०॥
म्हणे ऐका वो साजणी । सर्व भूतें मजपासूनी । या लागीं आदि मी त्यां लागूनी । अंतःकरणीं हें समजा ॥११॥
मजपासूनि भूतें जालीं । होऊनि परतीं कोठें गेलीं । मजमाजीच व्यवहारलीं । यास्तव बोली मध्य मी हे ॥१२॥
मान पुरलिया पावती अंत । तैंही मजमाजी होती निवान्त । स्वप्नद्रष्टा जेंवि जागृत । स्वप्न समस्त एकाकी ॥१३॥
आदिमध्यान्तबहिरंतरीं । सर्व भूतीं निर्विकारी । यदर्थीं गोपींतें म्हणे हरि । ऐका सुन्दरी दृष्टान्त ॥१४॥
जडें भौतिकें शरावादिकें । त्यांमाजि पंचभूतें व्यापकें । साद्यंत सबाह्य जेंवि अचुकें । कदापि पृथकें नव्हती तीं ॥३१५॥
पृथ्वी शरावा कारण जाली । नाहीं पृथ्वीपणा मुकली । पृथ्वीमाजि व्यवहारिली । अंतीं मिनली निजरूपा ॥१६॥
तरंग जाला जळा पोटीं । तरी काय जळासी पडली तुटी । व्यवहारला जळा पोटीं । जळाचिये पोटीं सांठवला ॥१७॥
तेंवि अंडजादि चारी खाणीं । माजि जितुक्या जीवश्रेणी । त्यांमाजि सबाह्य व्यापकपणीं । आदिनिदानीं मी तैसा ॥१८॥
तयांमाजि तुम्हांसि प्राप्ति । विरहप्रेमें जाली सती । येथ शंका कराल चित्तीं । जे सर्वभूतीं सम कीं तूं ॥१९॥
भोग्यस्थानीं सर्व भूतें । भोक्ता आत्मवें तूं तेथें । विशेष सर्वांहूनि आमुतें । प्राप्ति कोणती म्हणाल ॥३२०॥
तरी ऐका वो तुम्हांप्रति । विशेष मत्प्राप्ति कोणती । स्वमुखें सांगे कमलापति । तें येथ श्रोतीं परिसावें ॥२१॥