अयं हि जीवस्त्रिवृदब्जयोनिः अव्यक्त एको वयसा स आद्यः ।
विश्लिष्टशक्तिर्बहुधेव भाति बीजानि योनिं प्रतिपद्य यद्वत् ॥२०॥
जीवाचा जीवू आपण । यालागीं बोलिजे शिवपण ।
जीवशिवरूपें हा भिन्न । जीवत्व जाण या हेतू ॥८४॥
सागरु आपुल्या अंगावरी । वर्तुळ आवर्त करी धरी ।
तेवीं लोकपद्मातें श्रीहरी । करी धरी निजनाभीं ॥८५॥
'त्रिवृदब्ज' म्हणिजे यापरी । त्या नाभिकमळामाझारीं ।
स्वलीला त्रैलोक्यातें धरी । पद्मनाभ श्रीहरी या हेतू ॥८६॥
सुवर्णाच्या सिंहासनीं । सुवर्णमूर्ती बैसवूनी ।
पूजिजे सुवर्णसुमनीं । एकपणें तीन्ही भासती ॥८७॥
तेवीं नाभिपद्मीं त्रैलोक्य धरितां । तिहींतें भासवी अभिन्नता ।
यालागीं पद्मनाभ तत्त्वतां । आलें वाक्पथा श्रुतीचिया ॥८८॥
दृति मार्दवें पिंवळी । एकली भासे चांपेकळी ।
तेचि विकासे जेवीं नाना दळीं । तेवीं मी वनमाळी लोकत्वें ॥८९॥
हें नसतां कार्यकारण । यापूर्वी मी अव्यक्त जाण ।
जो मी प्रमाणांचाही प्रमाण । भेदें जेथ आण वाहिली ॥३९०॥
हेतु मातु दृष्टांत । रिघों न शके ज्याच्या गांवांत ।
अपार अनादि अनंत । आद्य अव्यक्त मी ऐसा ॥९१॥
एवं केवळ जें अभेद । तेथें कैंचे त्रिविध भेद ।
जेथ लाजोनि परतले वेद । स्वरूप शुद्ध तें माझें ॥९२॥
तो न मेळवितां साह्यमेळू । स्वलीलाक्षोभें क्षोभक काळू ।
स्वशक्तीनें झालों सबळू । शक्तिबंबाळू चेतविला ॥९३॥
ते निजशक्तीचे विभाग । म्यांचि विभागिले चांग ।
त्या विभागांचे भाग । ऐक साङ्ग सांगेन ॥९४॥
गुणशक्ति देवताशक्ती । मनःशक्ती इंद्रियशक्ती ।
महाभूतांची भूतशक्ती । एथ क्रियाशक्ती मुख्यत्वें ॥९५॥
जीवापासाव अदृष्टशक्ती । झाली अनिवार त्रिजगतीं ।
हरिहरां नावरे निश्चितीं । अदृष्टशक्ती अनिवार ॥९६॥
जें अदृष्टशक्तीनें जिवातें । बांधोनि केलें आपैतें ।
तिसी आवरावया मातें । सामर्थ्य येथें आथी ना ॥९७॥
जेवीं कां राजाज्ञा जाण । राजा प्रतिपाळी आपण ।
तेवीं अदृष्टशक्तिउल्लंघन । मी सर्वथा जाण करीं ना ॥९८॥
जीभ कापूनि देवासी वाहती । तैसें नासिक न छेदिती ।
तेवीं छेदी कर्मस्थिती । परी अदृष्टगती छेदीं ना ॥९९॥
अथवा विशेषेंसीं निश्चितीं । मीं माया आलिंगिली निजशक्ती ।
तो मी एकूचि त्रिजगतीं । बहुधाव्यक्तीं आभासे ॥४००॥
माझिया साक्षात्कारा आला । जो जीवन्मुक्तत्व पावला ।
तोही अदृष्टें बांधिला । वर्ते उगला देहगेहीं ॥१॥
जनकू राजपदीं नांदे । शुक नागवा प्रारब्धें ।
कळी लाविजे नारदें । अदृष्ट छंदें विनोदी ॥२॥
वसिष्ठ पुरोहितत्व करी । भीष्म पहुडे शरपंजरीं ।
याज्ञवल्क्या दोनी नारी । अदृष्टाकारीं वर्तत ॥३॥
यापरी गा अदृष्टशक्ती । अनिवार वाढली त्रिजगतीं ।
त्या जीव बांधले अदृष्टगतीं । जेवीं गारोडियाहातीं वानर ॥४॥
त्या जीवादृष्टें बहुधा व्यक्ती । मी एक भासें त्रिजगतीं ।
'विश्वतश्चक्षु' या श्रुतीं । बहुधामूर्तीं मी एक ॥५॥
मृत्तिकेचीं गोकुळें केलीं । नाना नामाकारें पूजिलीं ।
परी ते मृत्तिकाचि संचली । तेवीं सृष्टि झाली मद्रूपें ॥६॥
जेवीं एकला आपण । निद्रेसी देतां आलिंगन ।
स्वप्नीं देखे बहुविध आपण । तेवीं मी जाण विश्वात्मा ॥७॥
जेवीं सूक्ष्म वटबीज केवळ । त्यासी मीनल्या भूमिजळ ।
वाढोनियां अतिप्रबळ । वृक्ष विशाळ आभासे ॥८॥
तेथ नाम रूप पुष्प फळ । तें बीजचि आभासे समूळ ।
तेवीं जगदाकारें सकळ । भासे केवळ चिदात्मा ॥९॥
जे कां मूळ बीजाची गोडी । तोचि स्वाद वाढला वाढी ।
कांडोकांडीं स्वादुपरवडी । अविकार गोडी उंसाची ॥४१०॥
तेवीं मूळीं चिदात्माचि कारण । तेथूनि जें जें तत्त्व झालें जाण ।
तें तें निखळ चैतन्यघन । जग संपूर्ण चिद्रूप ॥११॥
ऊंस सर्वांगें बीज सकळ । बीजरूपें ऊंस सफळ ।
तेवीं जगाचें चिन्मात्र मूळ । जाण सकळ तें चिद्रूप ॥१२॥
बीज ऊंस दोनी एकरूप । तैसा प्रपंच जाण चित्स्वरूप ।
येचि अर्थीं अतिसाक्षेप । कृपापूर्वक सांगत ॥१३॥
यस्मिन्निदं प्रोतमशेषमोतं पटो यथा तन्तुवितानसंस्थः ।
यालागीं संसार जो समस्त । माझ्या ठायीं असे ओतप्रोत ।
मजवेगळें कांहीं येथ । नाहीं निश्चित अणुमात्र ॥१४॥
येचि अर्थींचा दृष्टांतू । देवो उद्धवासी सांगतू ।
जेवीं कापुसाचे सूक्ष्मतंतू । कांतोनि निश्चितू पटु केला ॥१५॥
आडवेतिडवे विणले तंतू । त्यांसी वस्त्र नाम हे मृषा मातू ।
तेवीं संसारशब्द हा व्यर्थू । स्फुरें भगवंतू मी तद्रूपें ॥१६॥
पाहतां सूतचि दिसे उघडें । त्यांचें नाम म्हणती लुगडें ।
प्रत्यक्ष चैतन्य स्फुरतां पुढें । त्यासी संसारू वेडे म्हणताती ॥१७॥
सुतावेगळें वस्त्र न दिसे । मजवेगळा प्रपंचु नसे ।
उद्धवा अप्राप्ताचें भाग्य कैसें । मीचि नसें म्हणताती ॥१८॥
यापरी मी सर्वगत । विश्वात्मा विश्वभरित ।
वृक्षदृष्टांतें प्रस्तुत । तुज म्यां येथ सांगीतलें ॥१९॥
मज देखणा ज्याचा निर्धारू । त्यासी मी केवळ सर्वेश्वरू ।
मज अप्राप्त जो नरू । त्यासी संसारू आभासे ॥४२०॥
जो सर्वात्मा सर्वेश्वरू । भ्रांतासी भासे भवतरुवरू ।
त्या भवतरूचा विस्तारू । स्वयें श्रीधरू सांगत ॥२१॥