तप

{ tapa }

Puranic Encyclopaedia

TAPA   A Deva of fire-like splendour. Born of the power of penance of five sages named Kaśyapa, Vasiṣṭha, Prāṇaka, Cyavana and Trivarcas, this Deva has got a name Pāñcajanya (born of five) also. He did severe penance (tapas) and got the name Tapa. His head is like fire, his hands like Sun, his skin and eyes are of golden hue and his waist, blue. [Śloka 4, Chapter 220, Vana Parva] .

हिन्दी (hindi) WN

   See : साधना, गर्मी, तपस्या, बुखार

प्राचीन चरित्रकोश

तप n.  तामसमनु के पुत्रों मे से एक [पद्म. सृ.७] ।
तप II. n.  सुख देवों में से एक ।
तप III. n.  सुतप देवों में से एक ।

कोंकणी (Konkani) WN

 noun  चित्ता भोगविलासा पसून पयस दवरपा खातीर करतात अशें कश्टाचें धार्मीक कार्य   Ex. चोर रत्नाकर खर तप करून वाल्मिकी जाल्लो

ONTOLOGY:

शारीरिक कार्य (Physical) ➜ कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

तपस्या तपश्चर्या

Wordnet:

ben তপস্যা

guj તપશ્ચર્યા

hin तपस्या

kan ತಪ

mal തപസ്

mar तपश्चर्या

ori ତପସ୍ୟା

pan ਤਪੱਸਿਆ

san तपः

tam தவம்

tel తపస్సు

urd ریاضت , عبادت , زہد , تقوی , ورع

   See : साधना

A dictionary, Marathi and English

   . Hence fig. To sit at home out of employ. करून करून तपीं बसणें To perpetrate wicked deeds ever and anon, assuming after each great devoutness and sanctity. तपें तपणें To be engaged in religious austerities. Ex. जे तीर्थ करितां भागले ॥ अनंत जन्मीं तपें तपले ॥.

Aryabhushan School Dictionary

 n   Religious austerity. Virtue. A term of 12 years. Duty.

मराठी (Marathi) WN

   See : तपश्चर्या

महाराष्ट्र शब्दकोश

  न. १ शरीरशुद्धीकरिता , देवता प्रसन्न करण्याकरिता केलेले देहदंडनयुक्त उपोषण इ० सारखे आचरण ; ध्यान ; मनन ; कष्टसाध्य आचरण . २ सदाचरण ; पुण्याचरण ; पुण्य . ३ विहित , विशिष्ट कर्म ; कर्तव्य ( ब्राह्मण , क्षत्रिय इ० वर्णाचे ). ४ बारा वर्षांची मुदत कालमान . एकांगुष्ठीही तपिजे । तपसाहस्त्री । - ज्ञा १७ . ४१५ . बसवेल कथं कथमपि आम्हां तप एक साजणा रानी । - मोवन २ . ६८ . ५ ग्रीष्मऋतु . - शर . - वि . हे पद समासाच्य उत्तरपदी असल्यास तापद , ताप देणारा असा अर्थ होतो . जसे - नेत्रंतप = डोळ्याला ताप देणारा ; भालंतप = कपाळाला ताप देणारा ; शिरस्तप ; अंगतप ; मनस्तप ; चित्रंतप ; अंतस्तप ; बहिस्तप ; पादंतप ; इंद्रियंतप . [ सं . ] ( वाप्र . ) तपी बसणे - १ ( अक्षरशः ) धर्माचरणार्थ , पुण्यसंचयार्थ देहदंडयुक्त आचरण करणे . २ ( ल .) अधिकारच्युत , बेकार होऊन घरी बसणे . ( करुन , करुन ) तपी बसणे - एकसारखी पापे करीत राहून त्यानंतर साधुवृत्तीचा आव आणणे . तपे तपणे - तपश्चर्या करणे . जे तीर्थ करिता भागले । अनंत जन्मी तपे तपले । सामाशब्द -
०निष्ठा  स्त्री. ( तपोनिष्ठ ) तपानुष्ठान . मग करुनिया तपनिष्ठा । प्रसन्न केले नीलकंठा । - कथा १ . १२ . १५६ . [ तप + निष्ठा ] तपश्चर्या स्त्री . तप ; तपस्या ; तपानुष्ठान ; तपाचे आचरण ; तप करणे ; खडतर व्रताचरण ; तपश्चिर्या असे अशुद्ध रुपहि प्रचारांत आहे . [ सं . तपस + चर = आचरणे ] तपश्शाली वि . तपश्चर्येच्या प्रभावाने चमकणारा , शोभणारा ; उग्र तपाच्या उत्कर्षाने व गुणाने युक्त . [ सं . तपस + शालिन = शोभणारा ] तपःसामर्थ्य , तपस्सामर्थ्य न . तपोबल ; तपश्चर्येने प्राप्त होणारे अलौकिक बळ . [ तपस + सामर्थ्य ] तपोधन पु . १ तप हेच धन ज्याचे तो . २ ( ल . ) गोसावी ; बैरागी ; संन्यासी ; तपस्वी . ३ गुरव ; शंकराच्या देवळांतील गुरव . - बदलापूर ४७४ . [ सं . तपस + धन ] तपोनिधि पु . १ तपश्चर्येचा सांठा . २ गोसावी , बैरागी इ० ना संबोधण्याचा शब्द ; तपोधन . [ सं . तपस + निधि = साठा ] तपोबल न . तपाचरणाने आलेले अलौकिक बल ; तपःसामर्थ्य . [ सं . तपस + बल ] तपोलोक पु . सत्प स्वर्गलोकांपैकी सहावा लोक . सप्तलोक पहा . [ तपस + लोक = जग ] तपोवन न . तपश्चर्या करावयाचे वन ; तपस्वी लोकांचे राहण्याचे स्थान . सिलोनचे जुने नांव . [ सं . तपस + वन ]

मराठी वाक्संप्रदाय - वाक्यप्रचार

   तपी बसणें
   (अक्षरशः) धर्माचरणार्थ, पुण्यसंचयार्थ देहदंडयुक्त तप आचरणें
   व्रत, नियम घेणें
   काही नेम धरणें.
   (ल.) अधिकारच्युत, बेकार होऊन घरी बसणें.

नेपाली (Nepali) WN

   See : साधना

A Sanskrit English Dictionary

तप  mfn.  mfn. ifc. ‘consuming by heat’ See ललाटम्-
जनं   ‘causing pain or trouble, distressing’ See - and परं-
   tormented by, [Hariv. i, 45, 37]
तप  m.  m. heat, warmth ( cf. आ-), [Pañcat. ii, 3, 5/6]
   the hot season, [Śiś. i, 66]
   the sun, [W.]
°पस्   = , religious austerity, [Car.]; [Cāṇ.] ( cf. महा- and सु-)
   a peculiar form of fire (which generated the seven mothers of स्कन्द), [MBh. iii, 14392]
    इन्द्र, [Gal.]
    N. of an attendant of शिव, [L.] Sch.
तप    cf. अ-.

The Practical Sanskrit-English Dictionary

तप [tapa] a.  a. [तप्-अच्]
   Burning, warming, consuming by heat.
   Causing pain or trouble, distressing.
   पः Heat, fire, warmth.
   The sun; तपतपनसहस्रद्योतवद्- दुर्निरीक्ष्यम् (तेजः) [Rām. Ch.2.85.]
   The hot season; [Śi.1.66.]
   Penance, religious austerities. -Comp.
-अत्ययः, -अन्तः   the end of the hot season and the beginning of the rainy season; रविपीतजला तपात्यये पुनरोघेन हि युज्यते नदी [Ku.4.44;5.23;] [Ś.3.11.]
-आत्मक a.  a. practising austerities.
-ऋतुः   the hot seson; तपर्तुपूर्तावपि मेदसां भरा [N.1.41.]

Shabda-Sagara

तप (औ) तपौ   r. 1st cl. ( तपति-ते)
तप (औ) तपौ   r. 4th cl. ( तप्यति-ते) and
तप (औ) तपौ   r. 10th cl. ( ताप- यति-ते)
तप (औ) तपौ   1. To heat or be hot, to burn; (hence figuratively,) to suffer mental or bodily pain.
तप (औ) तपौ   2. To have pre-eminent or super- human power: the deponent form only is used when the root with the prefix उत् or वि occurs intransitively, or governs as its object part of the body of the agent, as पाणिं वितपते warms the hand, ( उत्तपते वितपते) shines, burns, &c. The root takes the pas- sive form also, when implying religious meditation, as तप्यते तपस्ता- पसः the devotee revolves religious thoughts.
तप (औ) तपौ   With अनु prefixed, ( अनुतपते) To repent, to regret.
तप (औ) तपौ   With परि or सम् (परितपति सन्तपति,) 1. To bear or inflict pain, anguish, heat, distress, &c.
तप (औ) तपौ   2. To be sorrowful, to repent.
तप  m.  ( -पः)
   1. The hot season, summer.
   2. Heat, warmth.
   3. The sun.
    E. तप् to heat, affix अच्.

ROOTS:

तप् अच्