|
राजन् [rājan] m. m. [राज्-कनिन् रञ्जयति रञ्ज्-कनिन् नि ˚ वा [Uṇ.1.145] ] A king, ruler, prince, chief (changed to राजः at the end of Tat. comp.); वङ्गराजः, महाराजः &c.; तथैव सोऽभूदन्वर्थो राजा प्रकृतिरञ्जनात् [R.4.12;] पित्रा न रञ्जितास्तस्य प्रजास्तेनानु- रञ्जिताः । अनुरागात्ततस्तस्य नाम राजेत्यभाषत ॥ [V. P.]
A man of the military casts; a Kṣatriya; [Śi 14.14.]
N. N. of Yudhiṣṭhira.
N. N. of Indra.
The moon; राजप्रियाः कैरविण्यो रमन्ते मधुपैःसह [Bv.1.126.]
Lord, master.
N. N. of Pṛithu.
A Yakṣa; तं राजराजानु- चरोऽस्य साक्षात् [Ki.3.3.]
The Soma plant; ऐन्द्रश्च विधिवद्दत्तो राजा चाभिषुतोऽनघः [Rām.1.14.6;] [Bṛi. Up.1.3.] 24. -Comp.
-अग्निः wrath of a king.
-अङ्गनम् a royal court, the court-yard of a palace.
अदनः the Piyāla tree.
The seed of the tree Chirongia Sapida; राजादनं कन्दरालम् [Śiva.B.3.15.]
अधिकारिन्, अधिकृतः a government officer or official.
a judge.
-अधिराजः, -इन्द्रः a king of kings, a supreme king, paramount sovereign, an emperor.
-अधिष्ठानम् the capital of a king, metropolis.
-अध्वन् m. m. a principal or royal road, main street, highway.
चिह्नम् insignia of royalty, regalia.
the stamp on a coin.
-चिह्नकम् the organ of generation (उपस्थ).
-जक्ष्मन् = राजयक्ष्मन् q. v.-तरङ्गिणी N. of a celebrated historical poem treating of the kings of Kāśmīra by Kalhaṇa.
-तरुः the कर्णि- कार tree,
-तालः, ताली the betel-nut tree; राजतालीवनध्वनिः [R.]
दण्डः a king's sceptre.
royal authority.
punishment inflicted by a king.
fine payable to a king.
-दन्तः (for दन्तानां राजा) the front tooth; राजौ द्विजानामिह राजदन्ताः [N.7.46;] 'राजन्ते सुतनोर्मनोरमतमास्ते राज- दन्ताः पुरः' (शृङ्गारधनदशतकम् 67).
-दूतः a king's ambassador, an envoy.
-दृशद् f. f. the larger or lower millstone.
-देयम्, -भागम् the royal claim, tax; न वृत्त्या परितुष्यन्ति राजदेयं हरन्ति च [Mb.12.56.59.]
दौवारिकः 1 = राजद्वारिकः q. v.
a royal messenger; [Hch.4.]
-द्रोहः high treason, sedition, rebellion.
-द्रोहिन् m. m. a traitor.-द्वार् f.,
-द्वारम् the gate of royal palace; राजद्वारे श्मशाने च यस्तिष्ठति स बान्धवः Subhāṣ.
-द्वारिकः a royal porter.
धर्मः a king's duty.
a law or rule relating to kings (oft. in pl.).
-धानम्, -धानकम्, -धानिका, -धानी the king's residence, the capital, metropolis, the seat of government; तौ दम्पती स्वां प्रति राजधानीं (प्रस्थापयामास) [R.2.7.]
-धान्यम् Panicum Frumentaceum (Mar. सांवा).-धामन् n. a royal palace.
-धुर् f. f.,
-धुरा the burden or responsibility of government.
-नयः, -नीतिः f. f. administration of a state, administration of government, politics, statesmanship.
-नामन् m. m. Trichosanthes Dioeca (Mar. पडवळ).
-नारायणः (in music) a kind of measure.
-निघण्टुः N. N. of a dictionary of Materia Medica.
-नीलम् an emerald.
पट्टः a diamond of inferior quality.
a royal fillet.
-पट्टिका f. f. the Chātaka bird.-पदम् royalty, sovereignty.
-पथः, -पद्धतिः f. f. = राजमार्ग q. v.
-पिण्डः the maintenance given by a king; अवश्यं राजपिण्डस्तैर्निवेश्य इति मे मतिः [Mb.3.36.16.]
-पिण्डा a species of date.
-पुंस् m. m. a royal servant.
पुत्रः a prince.
a Kṣatriya, a man of the military tribe.
the planet Mercury.
N. N. of a mixed caste.
a Rajpoot.
A kind of mango.
पुत्रिका a kind of bird.
Princess.
पुत्री a princess.
a female of the Rajpoota tribe.
N. N. of several plants: जाती, मालती, कटुतुम्बी &c.
a kind of perfume (रेणुका).
a musk rat.
a kind of metal; also राजपत्नी.
-पुरम् a royal city.
पुरुषः a king's servant.
a minister.
-पुष्पः the नागकेसर tree.-पूगः a kind of Areca-nut palm; [Bhāg.4.6.17.] -पौरुषिकः a royal servant; [Mb.13.126.24.]
-प्रकृतिः a king's minister.
-प्रसादः royal favour.
-प्रेष्यः a king's servant. (-ष्यम्) royal service (more correctly राजप्रैष्य).-फणिञ्झकः an orange tree.
-वदरम् salt.
-बीजिन्, -वंश्य a. a. a scion of royalty, of royal descent.
-भट्टिका a species of water-fowl.
-भृतः a king's soldier.
भृत्यः a royal servant or minister.
any public or government officer.
-भोगः a king's meal, royal repast.-भोग्यम् nutmeg.
-भौतः a king's fool or jester.
-मणिः a royal gem.
-मन्त्रधरः, -मन्त्रिन् m. m. a king's counsellor.-महिषी the chief queen.
अनकः an inferior king, a petty prince.
a title of respect formerly given to distinguished scholars and poets.
मार्गः a highway, high road, a royal or main road, principal street.
the way, method or procedure of kings.
-माषः a kind of bean.
-मुद्रा the royal seal.
-यक्ष्मः, -यक्ष्मन् m. m. 'consumption of the moon', pulmonary consumption, consumption in general; राजयक्ष्मपरिहानिराययौ कामयानसमवस्थया तुलाम् [R.19.5;] राजयक्ष्मेव रोगाणां समूहः स महीभृताम् [Śi.2.96;] (for explanation of the word see Malli. thereon, as well as on [Śi. 13.29] ).
-यानम् a royal vehicle, a palanouin. -युध्वन्m.
one who fights with a king; [P.III.2.95.]
योगः a configuration of planets, asterisms &c. at the birth of a man which indicates that he is destined to be a king.
an easy mode of religious meditation (fit for kings to practise), as distinguished form the more rigorous one called हठयोग q. v.
-रङ्गम् silver.
-राक्षसः a bad king.
-राज् m. m.
a supreme king.
the moon.
राजः a supreme king, sovereign lord, an emperor.
N. N. of Kubera; अन्तर्बाष्प- श्चिरमनुचरो राजराजस्य दध्यौ [Me.3.]
-राज्यम् the state or dignity of Kubera; स्वर्लोके राजराज्येन सोऽभि- षिच्येत भार्गव [Mb.13.85.53.]
-रीतिः f. f. bell-metal.
लक्षणम् any mark on a man's body indicating future royalty. royal insignia, regalia.
-लक्ष्मन् n. n. royal insignia. (-m.) N. of Yudhiṣṭhira.
-लक्ष्मीः, -श्रीः f. f. the fortune or prosperity of a king (personified as a goddess), the glory or majesty of a king; स न्यस्तचिह्नामपि राजलक्ष्मीम् [R.2.7.] -लिङ्गम् a kingly mark.
-लेखः a royal edict. -लोकःa. collection of princes or kings.
-वंशः a dynasty of kings.
-वंशावली genealogy of kings, royal pedigree.-वर्चसम् kingly rank or dignity.
-वर्तः cloth of various colours.
वल्लभः a king's favourite.
a kind of mango.
a kind of Jujube.
वसतिः dwelling in a king's court.
a royal palace.
-वाहः a horse.
-वाह्यः a royal elephant.
-विः the bluy jay.
-विजयः (in music) a kind of Rāga.
-विद्या 'royal policy', kingcraft, state-policy, statesmanship; [Bg.9.2;] (cf. राजनय); so
-राजशास्त्रम्; वीराश्च नियतोत्साहा राजशास्त्रमनुष्ठिताः Rām.1. 7.12.
-विहारः a royal convent.
-वृक्षः the tree Cassia Fistula; गुच्छैः कृतच्छविरराजत राजवृक्षः [Rām. Ch.5.9.] -वृत्तम् the conduct or occupation of a king; (कच्चित्) प्रजाः पालयसे राजन् राजवृत्तेन धार्मिक [Rām.1.52.7.]
-वृत्तिः the works of a king; प्रत्यक्षाप्रत्यक्षानुमेया हि राजवृत्तिः [Kau.A.1.9.]
-शफरः a Hilsā fish; L. D. B.
-शासनम् a royal edict; दिवा चरेयुः कार्यार्थं चिह्निता राजशासनैः [Ms.1.55.] -शृङ्गम् a royal umbrella with a golden handle.
-शेखरः N. N. of a poet.
-सभा f. f. a court of justice.-सदनम् a palace.
-सर्पः a kind of snake-devouring snake.
-सर्षपः black mustard (the seed used as a weight; त्रसरेणवोऽष्टौ विज्ञेया लिक्षैका परिमाणतः । ता राजसर्षपस्तिस्रस्ते त्रयो गौरसर्षपः ॥ [Ms.8.133] ).
-सायुज्यम् sovereignty.
-सारसः a peacock.
सूयः, यम् a great sacrifice performed by a universal monarch (in which the tributary princes also took part) at the time of his coronation as a mark of his undisputed sovereignty; राजा वै राजसूयेनेष्ट्वा भवति Śat Br.; cf. सम्राट् also; राजा तत्र सूयते तस्माद् राजसूयः । राज्ञो वा यज्ञो राजसूयः ŚB. on [MS.4.4.1.]
a lotus.
a mountain.
- सौधः a king's palace.
-स्कन्धः a horse.-स्थानाधिकारः Viceroyalty.
-स्थानीयः a viceroy, governor.
स्वम् royal property; राजस्वं श्रोत्रियस्वं च न भोगेन प्रणश्यति [Ms.8.149.]
tribute, revenue.
-स्वर्णः a kind of thorn-apple.
-स्वामिन् m. m. N. of Viṣṇu.
-हंसः a flamingo (a sort of white goose with red legs and bill); संपत्स्यन्ते नभसि भवतो राजहंसाः सहायाः [Me.11;] कूजितं राजहंसानां नेदं नूपुरशिञ्जितम् [V.]
-हत्या regicide.
-हस्तिन् m. m. a royal elephant, i. e. a lordly and handsome elephant.-हासकः a kind of fish; L. D. B.
अन्नम् rice grown in Āndhra.
food obtained from a king; राजान्नं तेज आदत्ते [Ms.4.218.] -अपसदः an unworthy or degraded king.
-अभिषेकः coronation of a king.
-अम्लः a kind of vegetable plant; Rumex Vesicarius (Mar. चुका).
-अर्कः Calotropis Gigantea (मन्दार; Mar. रुई).
अर्हम् aloewood, a species of sandal.
a kind of rice (राजान्न).
-अर्हणम् a royal gift of honour.
-अहिः a large snake (having two mouths).
-आज्ञा a king's edict, an ordinance, a royal decree.
-आभरणम् a king's ornament.
-आम्रः a superior kind of mango.
-आवर्तः a diamond of an inferior quality.
a diamond from Virāṭa country.-आवलिः,
-ली a royal dynasty or genealogy.
-आसनम् a throne.
-आसन्दी Ved. a stand on which the Soma is placed.
-इन्दुः an excellent king; दिलीप इति राजेन्दुरिन्दुः क्षीरनिधाविव [R.1.12.]
-इष्टः a kind of onion. (-ष्टम्) = राजान्न q. v.
-उपकरणम् (pl.) the paraphernalia of a king, the insignia of royalty.
-उपसेवा royal service; [Ms.3.64.]
-ऋषिः (राजऋषिः or राजर्षिः) a royal sage, a saint-like prince, a man of the Kṣatriya caste who, by his pious life and austere devotion, comes to be regarded as a sage or riṣi; e. g. पुरूरवस्, जनक, विश्वामित्र.-कन्या,
-कन्यका a princess.
-करः a tax or tribute paid to the king.
-करणम् a law-court.
-कर्णः an elephant's tusk.
-कर्तृ m. m. a person who assists at a coronation; समेत्य राजकर्तारः सभामीयुर्द्विजातयः [Rām.2.67.2.] -कर्मन् n.
the duty of a king.
royal service; cf. [Ms.7.125.]
-कला a crescent of the moon (the 16th part of the moon's disc).
-कलिः a bad king; cf. अशरण्यः प्रजानां यः स राजा कलिरुच्यते [Mb.12.12.29.]
कार्यम्, कृत्यम् state-affairs.
royal command.-कुमारः a prince.
कुलम् a royal family, a king's family; अग्निरापः स्त्रियो मूर्खः सर्पो राजकुलानि च H.; नदीनां शस्त्रपाणीनां नखिनां शृङ्गिणां तथा । विश्वासो नैव कर्तव्यः स्त्रीषु राजकुलेषु च ॥ ibid.
the court of a king; आ दास्याः पुत्रि राजकुलंल्येतत् [Nāg.3.12] /13.
a court of justice; (राजकुले कथ् or निविद् caus. means 'to sue one in a court of law, lodge a complaint against).
a king, master (as a respectful mode of speaking).
a royal servant; बध्नन्ति घ्नन्ति लुम्पन्ति दृप्तं राजकुलानि वै [Bhāg. 1.41.36.]
-कोशनिघण्टुः also
-व्यवहारकोशः N. N. of a dictionary in Shivaji's time compiled by his minister Raghunātha Paṇḍita.
-क्षवकः a kind of mustard.
गामिन् a. escheating to the sovereign (as the property of a person having no heir).
brought before the king (as slander); [Ms.11.55.]
-गिरिः N. N. of a mountain in Magadha.
-गुरुः a royal counsellor.
-गुह्यम् a royal mystery; राजविद्या राजगुह्यं पवित्रमिदमुत्तमम् [Bg.9.2.]
गृहम् a royal dwelling, royal palace.
N. N. of a chief city in Magadha (about 75 or 8 miles from Pāṭaliputra).
-ग्रीवः a kind of fish.
-घ a. a. sharp, hot. (ः) a king-killer, regicide.
|