लोह

{ lōha, loha }

Puranic Encyclopaedia

LOHA   II An ancient place of India. Arjuna conquered this place during his victory march. [Śloka 25, Chapter 27, Sabhā Parva] .
LOHA I   An Asura. When the Pāṇḍavas were living incognito they kept their weapons in a secret place. Availing of this opportunity Loha made an attack on the Pāṇḍavas. At once the devas made him blind and thus helped the Pāṇḍavas. That place later became famous as Lohaṇapura. [Skanda Purāṇa 1, 2, 65]

हिन्दी (hindi) WN

   See : लोहा, खून, लोहिया

प्राचीन चरित्रकोश

लोह n.  एक असुर, जिसके नाम से लोहतीर्थ नामक एक तीर्थ प्रचलित हुआ [स्कंद. ३.२.२९] ।
लोह II. n.  एक असुर । अज्ञातवास के समय पाण्डवों ने अपने शस्त्र नीचे रख दियें यही सुअवसर पाकर इसने उन पर आक्रमण किया, किन्तु देवताओं ने इसे अंधा बन कर पाण्डवो का रक्षा की । उस स्थान को लोहणपुर कहते है [स्कंद. १.२.६५] ।
लोह III. n.  एक लोकसमूह, जिसे अर्जुन ने उत्तर दिग्विजय के समय जीता था [म.अ स. २४.२४] ।

A dictionary, Marathi and English

   lōha n S Iron, crude or wrought. 2 m Abridged from लोहभस्म. A medicinal preparation from rust of iron.

Aryabhushan School Dictionary

 n   Iron.
लोहचुंबक  m  The loadstone. A term for a perseveringly importunate applicant; also for a churlish, miserly fellow.

मराठी (Marathi) WN

 noun  आवर्ती कोष्टकातील आठव्या गटातील धातूरूप मूलद्रव्य   Ex. लोहाचा आणव क्रमांक २६ आहे.

Wordnet:

ben লৌহ

guj લોહ

ori ଲୌହ

pan ਲੌਹ

urd لوہا , آئرن

 noun  मानवी शरीरातील हिमोग्लोबिन, सायट्रोक्रोम तसेच श्वासाशी संबंधित एन्जाइमच्या इतर अवयवांचा एक आवश्यक घटक   Ex. लोहाच्या कमतरतेमुळे शरीर अशक्त बनते.

ONTOLOGY:

शारीरिक वस्तु (Anatomical) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

लोहतत्त्व आयरन

Wordnet:

mal ഇരുമ്പ്

   See : लोखंड

महाराष्ट्र शब्दकोश

 क्रि.वि.  ( खा . ) लवकर . लोहलोह चाल . [ सं . लघु ; का . लघु ? ]
  पु. दगडी पाटी ; लिहिण्याचा फळा , तक्ता . - आदिलशाही फर्माने . [ अर . लौह ]
  न. 
   लोखंड .
   लोखंडाचे केकेले शस्त्र , तरवार इ० . लोहाचे काळवखे पडिले । फररां आकाशु गवसिले । - शिशु ५८५ .
   लोहभस्म ; लोखंडाच्या गंजापासून अगर किटापासून केलेले औषध .
   रक्त . राया राणिएंचा जाला । जरि घे लोहाचा कांटांळा । - शिशु ४७१ .
   सोने ; सुवर्णरुप धन . - वि .
   तांबडा .
   लोखंडी . [ सं . ]
०कांत  न. 
   लोखंड आकर्षून घेणारा पदार्थविशेष ; लोहचुंबक .
   लोखंडाची एक जात .
   ह्या जातीच्या लोखंडाचे औषधार्थ केलेले भस्म ; तिख्याचे भस्म .
०कार  पु. लोहार ; लोखंडाचे पदार्थ बनविणारा . [ सं . ]
०किट्ट  न. 
   लोखंडावरचा गंज ; जळलेले लोखंड .
   मंडूर नांवाचे औषधी द्रव्य . [ सं . ]
०घंगाळ  न. मोठे लोखंडी घंगाळ ; काहील . सूर्यनारायण जेवावयास आले , साती दरवाजे उघडले , लोह घंगाळे पाणी तापविले । - आदित्यराणूबाईंची कहाणी - कहाण्या भाग १ . पृ . ९ .
०चुंबक  पु. लोखंडाच्या वस्तूला आकर्षण करणारा दगड ; लोहकांत . - वि . ( ल . ) हट्ट घेऊन बसणारा ; अनेक युक्त्या करणारा किंवा धरणे धरुन बसणारा ; झटून , चिकटून दुसर्‍यापासून द्रव्य घेतल्याशिवाय न सोडणारा माणूस . [ सं . ]
०चुंबकाकर्षण  न. एका लोहचुंबकाचे दक्षिण टोंक दुसर्‍या लोहचुंबकाच्या उत्तर टोंकाजवळ आणिले असतां त्यां मधील दिसून येणारे परस्पर आकर्षण .
०चुंबकप्रतिसारण  न. दोन लोहचुंबकाच्या उत्तर किंवा दक्षिण टोंकामधील परस्परांस दूर लोटणे .
०चूर्ण  न. लोखंडाचा कीस .
०तुला   ळा स्त्री .
   लोखंडाची तागडी ; लोखंडी तराजू .
   लोखंडी गज , दांडा
०दंड  पु. 
   लोखंडी गदा ; पातकी लोकांना मारण्याची यमाची गदा - हत्यार .
   यम , शनि यांच्या शांतीसाठी ब्राह्मणाला दान द्यावयाचा लोखंडी सोटा ; गज ; लोखंडी काठी . [ सं . ]
०दंडक्षेत्र  न. विना . पंढरपूर . शोधीत शोधीत ऋषीकेशी । आला लोहदंड क्षेत्रासी । दिंडीरवन म्हणती त्यासी । तेथे द्वारकावासी प्रवेशला । - ह ३६ . १८० .
०धुरोळा  पु. लोखंडाचा - लोखंडासारखा धुरळा - धूळ ; तांबडी धूळ . रणी उठिला लोहधुरोळा । तेथे चालो न शके वारा । - एरुस्व ९ . ३७ . [ सं . लोह + धुलि ]
०परिघ  पु. लोखंडी गदा - सोटा ; लोखंडी पहार . जे वनिता असे जारीण । तीस यमदूत नेती धरुन । लोहपरिघ तप्त करुन कामागारी दाटिती ।
०पेटि   का स्त्री . लोखंडाची पेटी ; तिजोरी ; ( इं . ) सेफ . सरकारी ब्यांकेसारखी सुरक्षित लोहपेटिकाच नाही . - आगर ३ . ६६ .
०बंद  पु. लोखंडाची सांखळी . दोही बाही कुंजरथाट । मद गाळित गजघंट । दाती लोहबंद तिखट । वीर सुभट वळंघले । - एरुस्व ८ . १६ .
०बंद   ध वि . सोनेरी . - शर
०भस्म   मंडूर नपु . लोखंडाच्या गंजापासून केलेले एक रसायन ; लोखंडाचे प्राणिद .
०मय वि.  
   लोखंडाचा बनविलेला ; लोखंडी ; लोखंड असलेला ; लोहनिर्मित .
   ( ल . ) भयंकर ; क्रूर ; निर्घृण . [ सं . ]
०मार्ग  पु. लोखंडी रस्ता ; रेलवे ; आगगाडीचा रुळांचा मार्ग . सरकारने लोहमार्ग हिंदुस्थानांत केले ते आपल्या सोईसाठी आहेत . - टि १ . ३३ .
०लंगर  पु. लोखंडी बेड्या ; सांखळदंड . लोहोलंगर पायांत खिळविले । - ऐपो २०९ .
०शलाका  स्त्री. लोखंडाची सळई . लोहंगी , लोहांगी , लव्हांगी , लोहंगी काठी स्त्री . लोखंडाचे खिळे आणि कड्या जागोजाग बसवून मारामारीसाठी केलेला सोटा ; पहार . [ लोह + अंग ] लोहिवी स्त्री . तांबूसपणा . पुढां उपरति रागे लोहिवी । धर्ममोक्षाची शाखा पालवी । लाहलाहात नित्य नवी । वाढतीची असे । - ज्ञा १५ . १९४ . लोहार पु . लोखंडाचे खिळे , कोयते इ० अनेक पदार्थ करणारा कारागीर . [ सं . लोहकार ] लोहार काम न . लोखंडाच्या अनेक वस्तू करण्याचे काम ; लोहाराचे योग्य कर्म . लोहारकी स्त्री . लोहाराचा धंदा . लोहारडा पु . ( निंदेने किंवा कुत्सितपणे ) लोहार . लोहारसाळ स्त्री .
   लोखंडी कामाचा कारखाना ; लोहाराची काम करण्याची जागा . लोहारसाळेंतून खुरप्याला पाणी पाजून आण .
   लोहाराची भट्टी [ सं . लोहकार + शाला ] लोहें - स्त्री . पेटी ; तिजोरी . जैसी लोभियाचे हाती । सांपडे अवचिती धनलोहे । - एभा ७ . ५७० . लोहो आर्गळा - स्त्री . लोखंडाचा अडसर . कपाटे लोहो आर्गळा पंथ मोठे । - राक १ . २ . [ सं . लोह + अर्गळा ] लोहोदक - न . ज्यांत लोखंडाचा अंश आहे असे पाणी . [ लोह + उदक ] लोहोलोखंड - न . लोखंडाची भांडी , हत्यारे इ० वस्तू . [ लोह + लोखंड ]

A Sanskrit English Dictionary

लोह  mfn.  mfn. ( prob. fr. a √ रुह् for a lost √ रुध्, ‘to be red’; cf. रोहि, रोहिण &c.) red, reddish, copper-coloured, [ŚrS.]; [MBh.]
   made of copper, [ŚBr.] ( Sch.)
   made of iron, [Kauś.]
लोह  n.  m. n. red metal, copper, [VS.] &c. &c.
लोह  m.  m. (in later language) iron (either crude or wrought) or steel or gold or any metal
   a weapon, [L.]
   a fish-hook, [L.]
   blood, [L.]
लोहाज   the red goat ( cf.), [Gaut.]; [Mn.]; [Yājñ.]
   ( prob.) a kind of bird, [MārkP.]
नडादि    N. of a man g.
   ( pl.) N. of a people, [MBh.]
लोह  n.  n. any object or vessel made of iron, [Kāv.]
   aloe wood, Agallochum, [L.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

लोह [lōha]   a.
   Red, reddish.
   Made of copper, coppery.
   Made of iron; भ्रमतश्च वराहस्य लोहस्य प्रमुखे समम् [Mb.1.] 135.23.
   हः, हम् Copper.
   Iron.
   Steel.
   Any metal; वस्तून्योषधयः स्नेहा रसलोहमृदो जलम् [Bhāg.2.] 6.24.
   Gold; यथा सौम्यैकेन लोहमणिना [Ch. Up.6.1.5.]
   Blood.
   A weapon; अद्भ्योऽग्निर्त्रह्मतः क्षत्रमश्मनो लोह- मुत्थितम् [Ms.9.321.]
   A fish-hook.
-हः   The red goat; कालशाकं महाशल्काः खड्गलोहामिषं मधु [Ms.3.272.]
-हम्   Aloewood. -Comp.
-अग्रम्   the iron point (फल) of an arrow; सितलोहाग्रनखः खमाससाद [Ki.13.25.]
-अजः   the red goat.
-अभिसारः, -अभिहारः  N. N. of a military ceremony resembling नीराजन q. v.; लोहाभिसारो निर्वृत्तः कुरुक्षेत्रमकर्दमम् [Mb.5.16.93.]
-आख्यम्   agallochum.
-आमिषः   the flesh of the red-haired goat.
-उच्छिष्टम्, -उत्थम्, -किट्टम्, -निर्यासम्, -मलम्   rust of iron (मण्डूर).-उत्तमम् gold.
-कान्तः   a loadstone, magnet.
-कारः   a blacksmith.
-कुम्भी   an iron boiler; लोहकुम्भीश्च तैलस्य क्वाथ्यमानाः समन्ततः [Mb.18.2.24.]
-घातकः   a blacksmith.-चर्मवत् a. covered with plates of iron or metal; लोह- चर्मवती चापि साग्निः सगुडशृङ्गिका [Mb.3.15.8.]
-चारकः, -दारकः  N. N. of a hell; असिपत्रवनं चैव लोहदारकमेव च [Ms.4.] 9.
-चूर्णम्   iron-filings, rust of iron.
   जम् bell-metal.
   iron-filings.
-जालम्   a coat of mail.
-जित्  m. m. a diamond.
-द्राविन्  m. m. borax.
-नालः   an iron arrow.-पृष्ठः a heron.
   प्रतिमा an anvil.
   an iron image.-बद्ध a. tipped or studded with iron.
-मणिः   an ingot of gold; यथा सोम्यैकेन लोहमणिना [Ch. Up.6.1.5.]
-मात्रः   a spear.
-मारक a.  a. calcining a metal.
-मुक्तिका   red pearl.
-रजस्  n. n. rust of iron.
-राजकम्   silver.
-लिङ्गम्   a boil filled with blood.
-वरम्   gold.
-वर्मन्  n. n. ironarmour, mail.
   शङ्कुः an iron spike.
  N. N. of a hell; लोहशङ्कुमृजीषं च पन्थानं शाल्मलीं नदीम् [Ms.4.9.] -शुद्धिकरः,
-श्लेषणः   borax.
-संकरम्   blue steel.

Shabda-Sagara

लोह  mn.  ( -हः-हं)
   1. Iron, either crude or wrought.
   2. Steel.
   3. Any metal.
   4. A weapon.
   5. Aloe-wood or Agallochum.
   6. Blood.
  m.  ( -हः) A red coloured goat.
  f.  ( -हा)
   1. Red, redish.
   2. Made of cop- per or iron.
    E. लू to cut, aff. ह .

ROOTS:

लू ह .

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

   See : कपिल