विपर्यय

{ viparyaya }

हिन्दी (hindi) WN

noun  ऐसा उलट-फेर या परिवर्तन जिससे किसी क्रम के अन्तर्गत कोई कुछ आगे और कोई कुछ पीछे हो जाय या पारस्परिक स्थान-परिवर्तन करने वाला हेर-फेर   Ex. पिटारा और टिपारा में वर्ण विपर्यय है ।

ONTOLOGY:

कार्य (Action) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

व्यतिक्रम क्रमभंग

Wordnet:

ben বিপর্যয়

ori ବିପର୍ଯୟ

san विपर्ययः

See : विनाश, अव्यवस्था, भ्रम, भूल, प्रतिगमन

A dictionary, Marathi and English

.

Aryabhushan School Dictionary

 m  Opposition, contrariety; reverse.

A Sanskrit English Dictionary

वि-पर्यय  mfn.  mfn. reversed, inverted, perverse, contrary to ( gen.), [BhP.]

ROOTS:

वि पर्यय

वि-पर्यय  m.  m. turning round, revolution, [Jyot.]

ROOTS:

वि पर्यय

running off, coming to an end, [R.]
वि-पर्यय  n.  m. transposition, change, alteration, inverted order or succession, opposite of [ĀśvŚr.]; [Nir.]; [MBh.] &c. ( e.g. बुद्धि-व्°, the opposite opinion; स्वप्न-व्°, the opp. of sleep, state of being awake; संधि-विपर्ययौ, peace and its opposite i.e. war; °यये ind., °येन ind. and °यात् ind. in the opp° case, otherwise)

ROOTS:

वि पर्यय

वि-पर्यय  m.  m. exchange, barter ( e.g. द्रव्य-व्°, exchange of goods, buying and selling, trade), [MW.]

ROOTS:

वि पर्यय

change for the worse, reverse of fortune, calamity, misfortune, [Mn.]; [MBh.] &c.
perverseness, [R.]; [Kathās.]; [BhP.]
overthrow, min, loss, destruction ( esp. of the world), [Kāv.]
change of opinion, [Sāh.]
change of purpose or conduct, enmity, hostility, [W.]
misapprehension, error, mistake, [Mn.]; [BhP.]; [Sarvad.]
mistaking anything to be the reverse or opposite of what it is, [MW.]
shunning, avoiding, [R. vii, 63, 31] ( Sch.)
N. of partic. forms of intermittent fever, [Suśr.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

विपर्यय [viparyaya] a.  a. Reversed, inverted, perverse; यदा वृश्चिका- दिषु पञ्चसु वर्तते तदाहोरात्राणि विपर्ययाणि भवन्ति [Bhāg.5.21.5.]
यः Contrariety, reverse, inversion; आहितो जयविपर्ययोऽपि मे श्लाध्य एव परमेष्ठिना त्वया [R.11.86.] स्वशरीरशरीरिणावपि श्रुतसंयोगविपर्ययौ यदा 8.89; नभसः स्फुटतारस्य रात्रेरिव विपर्ययः (न भाजनम्) [Ki.11.44;] विपर्यये तु Ś.5 'if it be otherwise', if contrary be the case; विपर्यये त्वस्याधिपतेरुल्लङ्घितः क्षात्रधर्मः स्यात् [Ve.5.]
Change (of purpose, dress &c.); कथमेत्य मतिर्विपर्ययं करिणी पङ्कमिवावसीदति [Ki.2.6;] so वेषविपर्ययः [Pt.1.]
Absence or non-existence; समुद्रगारूपविपर्ययेऽपि [Ku.7.42;] त्यागे श्लाघाविपर्ययः [R.1.22.]
Loss; राघवाणा- मयुक्तोऽयं कुलस्यास्य विपर्ययैः [Rām.1.21.2;] निद्रा संज्ञाविपर्ययः [Ku.6.44] 'loss of consciousness'.
Complete destruction, annihilation; दुःशासनवधं श्रुत्वा कर्णस्य च विपर्ययम् [Mb. 11.1.16;] [Rām.7.6.5.]
Exchange, barter.
Error, trespass, mistake, misapprehension.
A calamity, misfortune, adverse fate; प्रियं त्वत्कृतमिच्छामि मम गर्भविपर्यये [Rām.1.47.3.]
Hostility, enmity.
Perverseness, opposition.
The destruction of the world (प्रलय); हरिं विशन्ति स्म शरा लोका इव विपर्यये [Rām.7.] 7.4.
Misapprehension; भयं द्वितीयाभिनिवेशतः स्यादीशा- दपेतस्य विपर्ययोऽस्मृतिः [Bhāg.11.2.37;] [Mv.3.35.]

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

See : विपरीत