हस्त

{ hastḥ }

हिन्दी (hindi) WN

 noun  सत्ताईस नक्षत्रों में से तेरहवाँ   Ex. हस्त नक्षत्र में पाँच तारे हैं ।

ONTOLOGY:

समूह (Group) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

हस्त नक्षत्र हथिया सविता-दैवत

Wordnet:

ben হস্তা

kan ಹಸ್ತ

kas ہَست تارک مَنرَل

mal അത്തം

ori ହସ୍ତା

pan ਹਸਤ

san हस्ता

tam அஸ்தம்

tel హస్తానక్షత్రం

urd ہست , ہست نکشتر

   See : हाथ, सूँड़, हाथ, हस्त नक्षत्र, हाथ

प्राचीन चरित्रकोश

हस्त n.  दक्ष की कन्या, जो सोम की पत्‍नी थी ।
हस्त II. n.  वसुदेव एवं रोचना के पुत्रों में से एक [भा. ९.२४.४९] ।

कोंकणी (Konkani) WN

 noun  सत्तावीस नक्षत्रां मदलें तेरावें   Ex. हस्त नक्षत्रांत पांच नक्षत्रां आसतात

ONTOLOGY:

समूह (Group) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

हस्त नक्षत्र

Wordnet:

ben হস্তা

kan ಹಸ್ತ

kas ہَست تارک مَنرَل

mal അത്തം

ori ହସ୍ତା

pan ਹਸਤ

san हस्ता

tam அஸ்தம்

tel హస్తానక్షత్రం

urd ہست , ہست نکشتر

   See : हात

A dictionary, Marathi and English

   A hand. 2 A cubit measured by the hand and arm, or from the elbow to the tip of the middle finger. 3 An elephant's trunk. 4 Used plurally. The thirteenth lunar asterism, designated by a hand. 5 A block or piece of wood inserted between the top of a post and the mass which it supports. 6 A term at chess. Used, as a, ad or interj, of that mode of playing in which a piece once touched by the hand must be played.

Aryabhushan School Dictionary

  m  A hand. The 13th lunar asterism. An elephant's trunk.

मराठी (Marathi) WN

 noun  सत्तावीस नक्षत्रांपैकी तेरावे नक्षत्र   Ex. हस्त ह्या नक्षत्रात पच तारका आहेत

ONTOLOGY:

समूह (Group) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben হস্তা

kan ಹಸ್ತ

kas ہَست تارک مَنرَل

mal അത്തം

ori ହସ୍ତା

pan ਹਸਤ

san हस्ता

tam அஸ்தம்

tel హస్తానక్షత్రం

urd ہست , ہست نکشتر

 noun  चंद्र हस्त नक्षत्रात असतो तो कालावधी   Ex. आज हस्त संपला.

ONTOLOGY:

अवधि (Period) ➜ समय (Time) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben হস্ত নক্ষত্র

guj હસ્ત નક્ષત્ર

hin हस्त नक्षत्र

kan ಹಸ್ತಾ ನಕ್ಷತ್ರ

kok हस्त नक्षत्र

mal അത്തം നക്ഷത്രം

ori ହସ୍ତା ନକ୍ଷତ୍ର

tam அஸ்த நட்சத்திரம்

tel హస్తనక్షత్రం

urd ہَتھیا نِچَھتّر , ہست نِچَھتّر , ہَتھیا

   See : हात, हात, हात

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. १ हात ; कर २ कोपरापासून मधल्या बोटाचे टोंकापर्यंतची लांबी ; तितक्या लांबीचे माप ; चोवीस अंगुळांचे परिमाण . ३ हत्तीची सोंड . ४ तेरावें नक्षत्र ( अव . प्रयोग ). ५ खांबाचा वरचा भाग व त्यावर पेलेले जाणारे ओझे किंवा पाखाडी यांमधील ठोकळा , लांकडी चापट तुकडा . ६ ( बुद्धिबळें ) एकदां प्याद्यास हात लावला कीं तें खेळलेच पाहिजे अशी खेळाची रीत , प्रकार . ( विशेषण , क्रियाविशेषण किंवा उद्गारवाचक प्रयोग होतात ). [ सं . ]
  पु. ( नृत्य ) आंगठा व तर्जनी यांचीं अग्रें जवळ आणणें व बाकीचीं बोटें उभीं पसरून तळहात खोलगट करणें . [ सं . ]
०क  पु. १ हात . दोन हस्तक व तिसरें मस्तक यांनी नमस्कार करणें . एवढेच काय तें देण्यासारखे राहिलें आहे अशावेळी म्हणावयाचा प्रयोग . २ मदतनीस , हाताखालचा आज्ञाकिंत माणूस . ३ एखाद्याच्या सांगण्यावरून , चिथावणीनें काम करणारा इसम , गुमास्ता , अडत्या , एजंट
०कडे   कडगे - न . हातांतील कडे . हस्तकडगे देऊनि कौळिक मागें फिरविले । - सप्र ३ . ७८ .
०कौशल   कौशल्य - न . हातकसब ; हाताकामांतील नैपुण्य , हातोटी ; हाताची कारगिरी ; ( चित्रलेखन ; भरतकाम ; विणकाम इ० तील ). हस्तक्या - हस्तक अर्थ २ व ३ पहा . हस्तक्रिया - स्त्री . हातकाम ; हातानें केलेले काम ( अनुष्ठान रसायन इ० प्रसंगी ).
०गत वि.  हातांत , ताब्यांत गेलेला ; स्वाधीन झालेला ; हाती आलेला ; काबेज केलेला ; स्वाधीन .
०गुण  पु. हाताचा गुण ( चांगला , वाईट , कामधंदा औषध इ० प्रसंगी सुरो करतांना , देतांना ).
०चापल्य  न. हाताचा चपळता , हस्तकौशल्य
०दोष  पु. लेखांत , हाताचे दुर्गुणानें आलेली अशुद्धता ; असावधानतेमुळे हातून घडलेली चूक .
०पगदस्त   पगदस्ता - वि . ( बुद्धिबळ ) एकदां प्याद्यास हात लाविला कीं तें खेळलेच पाहिजे किंवा एकदा एखादे प्याद्ये एखाद्या जागी नेऊन बसविले की तेथेच ठेविले पाहिजे अशा कडक नियमाने खेळावयाचा प्रकार , पद्धत ज्यांत आहे असा ( खेळ , बाज ). - क्रिवि . वरील नियमाप्रमाणें ( क्रि० खेळणें ). [ हस्त = हात + पग = पट + फा . दस्त - हात ]
०पत्रक  न. थोडक्यांत माहिती देणारे पत्रक ; प्रसिद्धीपत्रक ; जाहिरात .
०परिक्षा  स्त्री. हाताने स्पर्श करून , हात पाहून रोग , भविष्य इ० सांगणे .
०पाव  पु. खांबाखालील व वरील भाग ; पिढें आणि तळखडा . [ हात + पाय ]
०मात्रा  स्त्री. हातांतील कडी , तोडा इ० अलंकार . हस्तमात्रा कर्णमात्रा । कृष्णासी वोपिल्या विचित्रा । - एरुस्व १५ . १४९ . [ सं . ]
०मिलाफ  पु. हस्तादोलन ; ( इं . ) शेकह्यांड .
०लाघव  न. १ हस्तकौशल्य . २ हाताचा हलकेपणा ; हस्तचापल्य .
०शाखा  स्त्री. अव . हाताची बोटे . महाकर्कशाकार ताराच देखा । क्षणें लागतां खंडल्या ह्स्तशाखा । - मुगयुद्ध १८० .
०संकोच  पु. ( हात आखडणें ), कृपणपणा , चिक्कूपणा .
०सामुदिक  न. हातांवरील रेषा पाहून भविष्य सांगण्याचे शास्त्र . हस्तागौर , हस्तागौरी - स्त्री . हस्तनक्षत्री हत्तीवर बसविलेली गौरीची मूर्ति . हिचे व्रत असतें त्यास हस्तागौरीव्रत म्हणतात . हत्ती , शंकर , पार्वती , गणपती या चार मूर्ति सोन्याच्या करून त्यांची चौदा दिवस पूजा करून समाप्तीच्या वेळी हत्तीसह त्या मूर्ती ब्राह्माणांस दान देतात . - गजगौरीव्रत हस्तांतर - न . हातांचे अंतर . ( ल . ) भिन्नपणा . तैसा मीचि अज्ञानद्वारें । दिसे परी हस्तांतरें । - ज्ञा १८ . ११२८ . हस्ताक्षर - न . १ स्वतःच्या हातचे , स्वतः लिहिलेले अक्षर . २ स्वतःची सही ; स्वाक्षरी . हस्तें - क्रिवि . १ हातानें . २ तर्फे ; मार्फत ; करवी . ( देणे ; घेणें इ० ). राघोनारायण यांजकडील जमा रुपये हजार हस्तें दाजीबा । हस्तें परहस्तें - क्रिवि . स्वतःच्या हाताने किंवा ( व ) दुसर्‍याकडून ; प्रत्यक्ष अथवा ( आणि ) अप्रत्यक्ष . हस्तोदक - न . १ हातावर घ्यावयाचे पाणी . २ जेवणाच्या वेळी संन्याशाच्या हातावर घालावयाचे पाणी . ३ दान देण्याच्या प्रसंगी उदक सोडण्यासाठी हातांत घ्यावयाचे , हातावर सोडावयाचे पाणी . तो तूं परब्रह्मचि असावे । मज दैवे दिधलासी हस्तोदकें । - ज्ञा १० . ३२२ . ४ हस्तनक्षत्री पडलेलां पाऊस . हस्त्य - वि . हातासंबंधी ; हातचे .

A Sanskrit English Dictionary

हस्त  f.  m. ( ifc. f( आ)., of unknown derivation) the hand ( ifc. = ‘holding in or by the hand’; हस्ते √ कृ [as two words], ‘to take into the hand’, ‘get possession of’; haste-√ कृ [as a comp.], ‘to take by the hand, marry’; शत्रु-हस्तं √ गम्, ‘to fall into the hand of the enemy’), [RV.] &c. &c.
   an elephant's trunk ( ifc. = ‘holding with the trunk’), [AitBr.]; [MBh.] &c.
   the fore-arm (a measure of length from the elbow to the tip of the middle finger, = 24 अङ्गुलs or about 18 inches), [VarBṛS.]; [Rājat.] &c.
हस्त-विन्यास   the position of the hand (= ), [VPrāt.]

ROOTS:

हस्त विन्यास

   hand-writing, [Yājñ.]; [Vikr.]
   the 11th (13th) lunar asterism (represented by a hand and containing five stars, identified by some with part of the constellation Corvus), [AV.] &c. &c.
   a species of tree, [L.]
   (in prosody) an anapest, [Col.]
केश-ह्°   quantity, abundance, mass ( ifc. after words signifying ‘hair’; cf.)

ROOTS:

केश ह्°

    N. of a guardian of the सोम, [Sāy.]
   of a son of वसुदेव, [BhP.]
   of another man, [Rājat.]
हस्त  n.  n. a pair of leather bellows, [L.]
हस्त  mfn.  mfn. born under the नक्षत्र हस्त, [Pāṇ. 4-3,34] [ cf., accord. to some Gk. ἀγοστός]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

हस्तः [hastḥ]   [हस्-तन् न इट् [Uṇ.3.86] ]
   The hand; हस्तं गत 'fallen in the hand or possession of'; गौतमीहस्ते विसर्जयि- ष्यामि Ś.3 'I shall send it by Gautamī'; so हस्ते पतिता; हस्तसंनिहितां कुरु &c.; शंभुना दत्तहस्ता [Me.62] 'leaning on Śambhu's hand'; हस्ते-कृ
   (हस्तेकृत्य-कृत्वा) 'to take or seize by the hand, take hold of the hand, take in hand, take possession of'; Prov.:हस्तकङ्कणं किं दर्पणे प्रेक्ष्यते Karpūr. 'sight requires no mirror'.
   The truck of an elephant; [Ku.1.36;] अथवा हस्तिहस्तचञ्चलानि पुरुषभाग्यानि भवन्ति [Avimārakam 2.]
  N. N. of the 13th lunar mansion consisting of five stars.
   The fore-arm, cubit, a measure of length (equal to 24 aṅgulas or about 18 inches, being the distance between the elbow and the tip of the middle finger).
   Hand-writing, signature; धनी वोपगतं दद्यात् स्वहस्तपरिचिह्नितम् [Y.1.319;] स्वहस्त- कालसंपन्नं शासनम् 1.32 'bearing date and signature'; धार्यतामयं प्रियायाः स्वहस्तः V.2 'the autograph of my beloved'; 2.2.
   (Hence fig.) Proof, indication; [Mu.3.]
   Help, assistance, support; वात्या खेदं कृशाङ्ग्याः सुचिरमवयवैर्दत्तहस्ता करोति [Ve.2.21.]
   A mass, quantity, abundance (of hair), in comp. with केश, कच &c.; पाशः पक्षश्च हस्तश्च कलापार्थाः कचात् Ak.; रतिविगलितबन्धे केशहस्ते सुकेश्याः सति कुसुमसनाथे किं करोत्यषे वहीं [V.4.22.]
   स्तम् A pair of leather-bellows.
   Skill (in using the hand); कलासु कौशलमक्षभूमिहस्तादिषु [Dk. 2.2.] -Comp.
-अक्षरम्   one's own hand or signature, one's own sign-manual.
-अग्रम्   the finger (being the extremity of the hand).
-अङ्गुलिः  f. f. any finger of the hand.
-अभ्यासः   contact with the hand.
-अवलम्बः, आलम्बनम्   support of the hand; दत्तहस्तावलम्बे प्रारम्भे [Ratn.1.8] 'being aided or helped on'.
-आमलकम्   'the fruit of the myrobalan held in the hand', a phrase used to denote that which can be clearly and easily seen or understood; cf. करतलामलकफलवदखिलं जगदालोकयताम् [K.43.]
   आवापः a finger-guard (ज्याघातवारणम्); [V.5;] [Ś.6.]
   a hand-fetter; व्यालकुञ्जरदुर्गेषु सर्पचोरभयेषु च । हस्तावापेन गच्छन्ति नास्तिकाः किमतः परम् ॥ [Mb.12.181.5.]
   कमलम् a lotus carried in the hand.
   a lotus-like hand.
-कौशलम्   manual dexterity.
-क्रिया   manual work or performance, handicraft.
-गत, -गामिन् a.  a. come to hand, fallen into one's possession, obtained, secured; त्वं प्रार्थ्यसे हस्तगता ममैभिः [R.7.67;8.1.]
-ग्राहः   taking by the hand.
-चापल्यम् = हस्तकौशलम्   q. v.
   तलम् the palm of the hand.
   the tip of an elephant's trunk.
-तालः   striking the palms together, clapping the hands.
-तुला   'hand-balance', weighing in the hand; हस्ततुलयापि निपुणाः पलप्रमाणं विजानन्ति [Pt.2.83.] -दक्षिणa.
   situated on the right hand.
   Right, correct.-दोषः a slip of the hand.
-धारणम्, -वारणम्   warding off a blow (with the hand).
-पादम्   the hands and feet; न मे हस्तपादं प्रसरति [Ś.4.]
-पुच्छम्   the hand below the wrist.
-पृष्ठम्   the back of the hand.
-प्रद a.  a. supporting, helping.
-प्राप्त, -वर्तिन्, -स्थ, -स्थित   a.
   held in the hand.
   gained, secured.
-प्राप्य a.  a. easily accessible to the hand; that can be reached with the hand; हस्तप्राप्यस्तबकनमितो बालमन्दारवृक्षः [Me.77.]
-बिम्बम्   perfuming the body with unguents.
-भ्रष्ट a.  a. escaped.-मणिः a jewel worn on the wrist.
-रोधम्   ind. in the hands; हस्तरोधं दधद् धनुः [Bk.5.32.]
   लाघवम् manual readiness or skill.
   a sleight of the hand, legerdemain.-लेखः Sketching practice before producing an object of art, hand-drawing; अस्यैव सर्गाय भवत्करस्य सरोजसृष्टिर्मम हस्तलेखः [N.7.72;] हस्तलेखमसृजत् खलु जन्मस्थानरेणुकमसौ भवदर्थम् ibid.21.69.
-वापः = हस्तक्षेपः   shooting (arrows) with the hand; यस्यैकषष्टिर्निशितास्तीक्ष्णधाराः सुवाससः संमतो हस्तवापः [Mb. 5.23.22.]
-वाम a.  a. situated on the left (or wrong) hand.
-विन्यासः   position of the hands.
-संवाहनम्   rubbing or shampooing with the hands; संभोगान्ते मम समुचितो हस्तसंवाहनानां यास्यत्युरुः सरसकदलीगर्भगौरश्चलत्वम् [Me.98.] -सिद्धिः f.
   manual labour, doing with the hands.
   hire, wages.
-सूत्रम्   a bracelet or thread-string worn on the wrist; धात्र्यङ्गुलीभिः प्रतिसार्यमाणमूर्णामयं कौतुकहस्त- सूत्रम् [Ku.7.25.]
-स्वस्तिकः   crossing the hands; स्तनविनि- हितहस्तस्वस्तिकाभिर्वधूभिः [Māl.4.1.]
-हार्य a.  a. manifest.

Shabda-Sagara

हस्त  m.  ( -स्तः)
   1. The hand.
   2. An elephant's trunk.
   3. The thirteenth lunar asterism, designated by a hand, and containing five stars. 4. A cubit measured by the hand and arm, or from the elbow to the tip of the middle finger, (equal to about eighteen inches.) 5. (In prosody,) An anapæst.
   6. Possession, (figuratively.)
   7. Hand- writing, signature.
   8. Abundance, mass; (in this sense it is used only at the end of compounds and implies “excellence,” “abundance,” &c., as केशहस्त means, “A head of hair,” or “Abundance of hair,” &c.)
  n.  ( -स्तं) A bellows.
  f.  ( -स्ता) The thirteenth lunar asterism.
    E. हस् to laugh, Unādi aff. तन् .

ROOTS:

हस् तन् .

संस्कृतम् (Sanskrit) WN

 noun  चतुर्विंशत्यङ्गुलपरिमाणम्।   Ex. एतद् वस्त्रं द्वे हस्ते।

ONTOLOGY:

माप (Measurement) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

bd हाथ

ben হাত

kan ಕೈ

kas اوٚڑ گَز بالِشت

mal കൈ

mni ꯈꯨꯗꯨꯞ

nep हात

tel చెయ్యి

urd ہاتھ , ہست , دست