तेणें अभ्यासिल्या चौसष्टी कळा ॥ त्या अवघ्याचि जाहल्या विकळा ॥ जयासी मातापित्यांचा कंटाळा ॥ त्या चांडाळा न शिवावें ॥५१॥
माता पिता गुरु देव जाण ॥ चारी दैवतें समसमान ॥ तोचि परम ज्ञाता जाण ॥ न मोडी वचन श्रेष्ठाचें ॥५२॥
म्हणोनि पुत्र एक श्रावण ॥ आठवूनि तयाचे गुण ॥ दोघें पडली मूर्च्छा येऊन ॥ जावया प्राण एकवटले ॥५३॥
मग तीं शाप देती प्राण जातां ॥ म्हणती तुझाही पुत्र पुत्र करितां ॥ प्राण जाईल रे दशरथा ॥ आम्हां ऐसाचि तात्काळ ॥४४॥
मग तिहीं सोडिला प्राण ॥ रायें केलें तिघांचें दहन ॥ उत्तरकार्य संपादून ॥ अयोध्येसी परतला ॥५५॥
मनांत हर्ष मानी नृपवर ॥ मज शाप जाहला तो केवळ वर ॥ यांचे शापें तरी पुत्र ॥ हो कां सत्वर मजलागीं ॥५६॥
अयोध्येसीं आला दशरथ ॥ वसिष्ठासी सांगितला वृत्तांत ॥ पुढें द्वादश वर्षेंपर्यंत ॥ दुष्काळ पडला पृथ्वीवरी ॥५७॥
न वर्षे कदा बलाहक ॥ अत्यंत तीव्र तपे अर्क ॥ धन्य तृण जीवन सकळिक ॥ नाहीं निष्टंक पृथ्वीवर ॥५८॥
गायी ब्राह्मण पीडिले बहुत ॥ दैत्यगुरु परम कापट्यवंत ॥ तेणें जलद आकर्षिले समस्त ॥ वृष्टी एकाक्ष होऊं नेदी ॥५९॥
वृष्टी जाहलिया परिपूर्ण ॥ सुखी होती गोब्राह्मण ॥ ते करितील महायज्ञ ॥ सुरांस पूर्ण बळ तेणें ॥६०॥
वृषपर्वा दैत्येंद्र थोर ॥ त्यासी साह्य जाहला शुक्र ॥ निर्जरभारांसहित शक्र ॥ युद्ध करीत तयांसीं ॥६१॥
बहुत दिवस जाहला संग्राम ॥ परी शुक्र कपटी पूर्ण परम ॥ मेघ वर्षो नेदी अधम ॥ सुत्रामा चिंताक्रांत बहुत ॥६२॥
वज्रधरासी म्हणे अंगिरासुत ॥ अयोध्येचा राजा दशरथ ॥ तो प्रतापार्क रणपंडित ॥ जिंकील दैत्य क्षणमात्रें ॥६३॥
मग मातली आणि विजयरथा ॥ मूळ पाठविलें दशरथा ॥ मातली सांगे समूळ वार्ता ॥ अनावृष्टिकारणें जें ॥६४॥
ऐकोनि दैत्यप्रताप अद्भुत ॥ तत्काळ रथीं बैसला दशरथ ॥ तों कैकयी रायास प्रिय अत्यंत ॥ काय बोलत तेधवां ॥६५॥
म्हणे मी समागमें येईन ॥ आणि संग्राम तुमचा पाहीन ॥ राजा म्हणे तूं सुकुमार पूर्ण ॥ युद्धकंदन ते स्थानीं ॥६६॥
येरी म्हणे तुम्हीं जवळी असतां ॥ मज भय नाहीं सर्वथा ॥ ऐसे तिचे बोल ऐकतां ॥ घेतली रथावरी तेधवां ॥६७॥
निराळमार्गें रथ तेवेळीं ॥ घेऊनि जात चपळ मातली ॥ देवदैत्यांच्या रणमंडळीं ॥ रथ अकस्मात उतरला ॥६८॥
वैकुंठीहूनि विनतासुत ॥ क्षीराब्धितटीं उतरे अकस्मात ॥ तैसा राजा दशरथ ॥ सुरसमुदायांत उतरला ॥६९॥
अजपुत्र देखानि पाकशासन ॥ देता जाहला क्षेमालिंगन ॥ दशरथ धनुष्य चढवून ॥ उभा ठाकला रणांगणीं ॥७०॥
बाणापाठीं बाण सोडित ॥ जैसे शब्दामागें शब्द येत ॥ कीं मेघधारा वर्षत ॥ शर सोडित त्या रीतीं ॥७१॥
जैशा मेघाबाहेर निवडोनी ॥ निघती कल्पांतसौदामिनी ॥ तैसा एकेक बाण तूणीरांतुनी ॥ वोढोनि काढी दशरथ ॥७२॥
दैत्यांचीं शिरें अकस्मात ॥ गगनीं उडतीं असंख्यात ॥ जैसे वृक्षावरोनि पक्षी उडत ॥ प्रातःकाळीं एकदांचि ॥७३॥
माघारले दैत्यभार तेव्हां ॥ तों पुढें आला वृषपर्वा ॥ कपटकळा युद्धमावा ॥ नानाप्रकारें दावित ॥७४॥
तरी दशरथबाणसामर्थ्ये ॥ कापट्यविद्या न चले तेथें ॥ जैसें मूर्खाचें वाग्जाळ समस्त ॥ उच्छेदी पंडित एकशब्दें ॥७५॥
जैसा मंत्रवादी महामती ॥ त्यापुढें भूतचेष्टा न चालती ॥ तैशा दशरथापुढें युद्धगती ॥ कदा न चालती तयाच्या ॥७६॥
देखोनि शरथाचा प्रताप तेव्हां ॥ विरथ जाहला वृषपर्वा ॥ पाठी देऊनि तेधवां ॥ निघता जाहला सवेग ॥७७॥
घृतें शिंपिला वैश्र्वानर ॥ तैसा क्रोधायमान जाहला शुक्र ॥ रथीं बैसोनियां शर ॥ सोडिता जाहला प्रतापें ॥७८॥
जातेवेदास्त्र ते अवसरीं ॥ सोडिता जाहला देवांवरी ॥ अयोध्याधीशें झडकरी ॥ जलदास्त्र ते अवसरीं ॥
सोडिता जाहला देवांवरी ॥ अयोध्याधीशें झडकरी ॥ जलदास्त्र प्रेरिलें ॥७९॥
शुक्रें वातास्त्र सोडिलें अद्भुत ॥ येरें आड घातले पर्वत ॥ वात कोंडिला समस्त ॥ दैत्यगुरूनें देखिलें ॥८०॥
मग सोडिले वज्रास्त्र ॥ पर्वत फोडिले समग्र ॥ दशरथें सोडिलें माहेश्र्वर ॥ देखोनि वज्रास्त्र विरालें ॥८१॥
शुक्र परम क्रोधायमान ॥ काढिला एक निर्वाण बाण ॥ रथाचा आंख छेदून ॥ टाकिता जाहला तेधवां ॥८२॥
आंख छेदितां अकस्मात ॥ खालीं पडावा जों दशरथ ॥ तों कैकयी देखानि धांवत ॥ घालोनि हात आंख धरी ॥८३॥
पर्वताकार रथ थोर ॥ दंडावरी घेतला भार समग्र ॥ वीरश्रीरंगें नृपवर ॥ समाचार नेणे तो ॥८४॥
दशरथें सोडिला निर्वाणबाण ॥ तोडिला कवीचा स्यंदन ॥ अश्र्वांसहित कुटके करून ॥ रणमंडळीं पाडिला ॥८५॥
विरथजेव्हां जाहला शुक्र ॥ दशरथें काढिला सूर्यमुख शर ॥ म्हणे याचें छेदीन शिर ॥ कापट्यमुकुटा सहित पैं ॥८६॥
मागुतीं विचारी अजनंदन ॥ शुक्र तरी केवळ ब्राह्मण ॥ याचा रक्षोनियां प्राण ॥ मुकुटमात्र छेदावा ॥८७॥
निमिष न लागतां गेला बाण ॥ मुकुट पाडिला तळीं छेदून ॥ भयभीत भृगुनंदन ॥ पळता जाहला तेधवां ॥८८॥
देव करिती जयजयकार ॥ पळूं लागला दैत्यभार ॥ जैसा महावात सुटतां समग्र ॥ भूस उडे अंबरीं ॥८९॥
रायें कोदंडासी घातली गवसणी ॥ तूणीर ठेविला आवरण घालोनी ॥ जैसा कुंडामाजी दैदीप्य अग्नि ॥ आच्छादित याज्ञिक ॥९०॥
दशरथ पाहे सावधान ॥ कैकयीनें हात घालून ॥ धरिला असे महास्यंदन ॥ वर्तमान कळलें तें ॥९१॥
आश्र्चर्य करी नृपवर ॥ आजिचें युद्ध अनिवार ॥ आम्हांसी जयलाभ समग्र ॥ कैकयीनें दीधला ॥९२॥
जैसें घर पडतां अकस्मात ॥ निजबळें उचली बळवंत ॥ तैसा कैकयीनें आजि रथ ॥ सांवरिला रणांगणीं ॥९३॥
खालीं उतरून दशरथ ॥ प्रियेलागीं आलिंगित ॥ म्हणे दोन वर मागें त्वरित ॥ जे कां अपेक्षित मानसीं ॥९४॥
कैकयी आनंदली थोर ॥ म्हणे मी जेव्हां मागेन वर ॥ तेव्हां मज द्यावे साचार ॥ म्हणोनि भाष घेतली ॥९५॥
महायुद्धीं जय पूर्ण ॥ कैकयीस यावया काय कारण ॥ काय होतें तीस वरदान ॥ तेंचि कारण ऐक पां ॥९६॥
पितृगृही कैकयी असतां ॥ एक तापसी आला अवचितां ॥ तयासी प्रार्थोनियां माता ॥ राहविती जाहली कैकयीची ॥९७॥
ऋषि बैसला अनुष्ठानातें ॥ माता निरोपी कैकयीतें ॥ उपकरण सामग्री लागेल यातें ॥ ती सिद्ध करोनि देईंजे ॥९८॥
पुष्पें धूप दीप आरती ॥ सिद्ध करोनि देत ऋषीप्रति ॥ येरू प्राणायाम करूनि निश्र्चितीं ॥ ध्यानीं जाहला निमग्न ॥९९॥
तंव कैकयीनें घेऊनि मस ॥ लाविली ऋषीच्या मुखास ॥ ध्यान जाहलिया तो महापुरुष ॥ स्वमुख करें पुशीतसे ॥१००॥