आर्यभटीय - काल क्रिया पाद

वर्षम् द्वादश-मासास् त्रिंशत्-दिवसस् भवेत् सस् मासस् तु ।
षष्टिस् नाड्यस् दिवसस् षष्टिस् च विनाडिका नाडी ॥१॥
गुरु-अक्षराणि षष्टिस् विनाडिका आर्क्षी षट् एव वा प्राणास् ।
एवम् काल-विभागस् क्षेत्र-विभागस् तथा भ-गणात् ॥२॥
भ-गणास् द्वयोस् द्वयोस् ये विशेष-शेषास् युगे द्वि-योगास् ते ।
रवि-शशि-नक्षत्र-गणास् सम्मिश्रास् च व्यतीपातास् ॥३॥
स्व-उच्च-भ-गणास् स्व-भ-गणैस् विशेषितास् स्व-उच्च-नीच-परिवर्तास् ।
गुरु-भ-गणास् राशि-गुणास् अश्वयुज-आद्यास् गुरोर् अब्दास् ॥४॥
रवि-भ-गणास् रवि-अब्दास् रवि-शशि-योगास् भवन्ति शशि-मासास् ।
रवि-भू-योगास् दिवसास् भ-आवर्तास् च अपि नाक्षत्रास् ॥५॥
अधिमासकास् युगे ते रवि-मासेभ्यस् अधिकास् तु ये चान्द्रास् ।
शशि-दिवसास् विज्ञेयास् भू-दिवस-ऊनास् तिथि-प्रलयास् ॥६॥
रवि-वर्षम् मानुष्यम् तत् अपि त्रिंशत्-गुणम् भवति पित्र्यम् ।
पित्र्यम् द्वादश-गुणितम् दिव्यम् वर्षम् विनिर्दिष्टम् ॥७॥
दिव्यम् वर्ष-सहस्रम् ग्रह-सामान्यम् युगम् द्वि-षट्क-गुणम् ।
अष्ट-उत्तरम् सहस्रम् ब्राह्मस् दिवसस् ग्रह-युगानाम् ॥८॥
उत्सर्पिणी युग-अर्धम् पश्चात् अपसर्पिणी युग-अर्धम् च ।
मध्ये युगस्य सुषमा आदौ अन्ते दुष्षमा इन्दु-उच्चात् ॥९॥
षष्टि-अब्दानाम् षष्टिस् यदा व्यतीतास् त्रयस् च युग-पादास् ।
त्रि-अधिका विंशतिस् अब्दास् तदा इह मम जन्मनस् अतीतास् ॥१०॥
युग-वर्ष-मास-दिवसास् समम् प्रवृत्तास् तु चैत्र-शुक्ल-आदेस् ।
कालस् अयम् अनादि-अन्तस् ग्रह-भैस् नुमीयते क्षेत्रे ॥११॥
षष्ट्या सूर्य-अब्दानाम् प्रपूरयन्ति ग्रहास् भ-परिणाहम् ।
दिव्येन नभस्-परिधिम् समम् भ्रमन्तस् स्व-कक्ष्यासु ॥१२॥
मण्डलम् अल्पम् अधस्तात् कालेन अल्पेन पूरयति चन्द्रस् ।
उपरिष्टात् सर्वेषाम् महत् च महता शनैश्चारी ॥१३॥
अल्पे हि मण्डले अल्पा महति महान्तस् च राशयस् ज्ञेयास् ।
अंशास् कलास् तथा एवम् विभाग-तुल्यास् स्व-कक्ष्यासु ॥१४॥
भानाम् अधस् शनैश्चर-सुरगुरु-भौम-अर्क-शुक्र-बुध-चन्द्रास् ।
एषाम् अधस् च भूमिस् मेधी-भूता ख-मध्य-स्था ॥१५॥
सप्त एते होरा-ईशास् शनैश्चर-आद्यास् यथा-क्रमम् शीघ्रास् ।
शीघ्र-क्रमात् चतुर्थास् भवन्ति सूर्य-उदयात् दिनपास् ॥१६॥
कक्ष्या-प्रतिमण्डल-गास् भ्रमन्ति सर्वे ग्रहास् स्व-चारेण ।
मन्द-उच्चात् अनुलोमम् प्रतिलोमम् च एव शीघ्र-उच्चात् ॥१७॥
कक्ष्या-मण्डल-तुल्यम् स्वम् स्वम् प्रतिमण्डलम् भवति एषाम् ।
प्रतिमण्डलस्य मध्यम् घन-भू-मध्यात् अतिक्रान्तम् ॥१८॥
प्रतिमण्डल-भू-विवरम् व्यास-अर्धम् स्व-उच्च-नीच-वृत्तस्य ।
वृत्त-परिधौ ग्रहास् ते मध्यम-चारात् भ्रमन्ति एवम् ॥१९॥
यस् शीघ्र-गतिस् स्व-उच्चात् प्रतिलोम-गतिस् स्व-वृत्त-कक्ष्यायाम् ।
अनुलोम-गतिस् वृत्ते मन्द-गतिस् यस् ग्रहस् भवति ॥२०॥
अनुलोम-गानि मन्दात् शीघ्रात् प्रतिलोम-गानि वृत्तानि ।
कक्ष्या-मण्डल-लग्न-स्व-वृत्त-मध्ये ग्रहस् मध्यस् ॥२१॥
क्षय-धन-धन-क्षयास् स्युर् मन्द-उच्चात् व्यत्ययेन शीघ्र-उच्चात् ।
शनि-गुरु-कुजेषु मन्दात् अर्धम् ऋणम् धनम् भवति पूर्वे ॥२२॥
मन्द-उच्चात् शीघ्र-उच्चात् अर्धम् ऋणम् धनम् ग्रहेषु मन्देषु ।
मन्द-उच्चात् स्फुट-मध्यास् शीघ्र-उच्चात् च स्फुटास् ज्ञेयास् ॥२३॥
शीघ्र-उच्चात् अर्ध-ऊनम् कर्तव्यम् ऋणम् धनम् स्व-मन्द-उच्चे ।
स्फुट-मध्यौ तु भृगु-बुधौ सिद्धात् मन्दात् स्फुटौ भवतस् ॥२४॥
भू-तारा-ग्रह-विवरम् व्यास-अर्ध-हृतस् स्व-कर्ण-संवर्गस् ।
कक्ष्यायाम् ग्रह-वेगस् यस् भवति सस् मन्द-नीच-उच्चे ॥२५॥