पाद १ - खण्ड ४५
व्याकरणमहाभाष्य म्हणजे पाणिनि लिखीत अष्टाध्यायीतील काही निवडक सूत्रांवर पतञ्जलिने केलेले भाष्य. या ग्रंथाची रचना ई.पू २०० ते ई.पू १४० मध्ये केली गेली, असे मत व्याकरण पंडितांचे आहे.
१ - ११ - अञ्प्रकरणे ग्रीष्मात् अच्छन्दसि ।
२ - ११ - अञ्प्रकरणे ग्रीष्मात् अच्छन्दसि इति वक्तव्यम् ।
३ - ११ - ग्रैष्मम् ।
४ - ११ - अच्छन्दसि इति किम् ।
५ - ११ - त्रिष्टुप् ग्रैष्मी ।
६ - ११ - यदि अच्छन्दसि इति उच्यते ग्रैष्मौ एतौ मासौ अत्र न प्राप्नोति ।
७ - ११ - अच्छन्दसि इति उच्यते ।
८ - ११ - न एतत् छन्दः समीक्षितम् काठकम् कापालकम् मौदकम् पप्पलादकम् वा ।
९ - ११ - किम् तर्हि ।
१० - ११ - प्रत्ययार्थविशेषणम् एत ।
११ - ११ - न चेत् छन्दः प्रत्ययार्थः भवति इति ।
१ - २६ - किमर्थम् नञ्स्नञौ उच्येते न नञ् एव उच्येत ।
२ - २६ - का रूपसिद्धिः पौंस्नम् ।
३ - २६ - पुंस् इति सकारान्तः नकारशब्दः च प्रत्ययः ।
४ - २६ - न सिध्यति ।
५ - २६ - संयोगान्तस्य लोपः इति लोपः प्राप्नोति ।
६ - २६ - एवम् तर्हि न एव अर्थः नञा न अपि स्नञा ।
७ - २६ - अञ् प्रकृतः ।
८ - २६ - सः अनुवर्तिष्यते नकारः च आगमः वक्तव्यः ।
९ - २६ - अथ नकारागमे सति किम् पूर्वान्तः करिष्यते आहोस्वित् परादिः ।
१० - २६ - किम् च अतः ।
११ - २६ - यदि पूर्वान्तः स्त्रैणाः बहुषु लोपः प्राप्नोति ।
१२ - २६ - स्त्रैणानाम् सङ्घः सङ्घाङ्कलक्षणेषु अञ्यञिञाम् अण् इति अण् प्राप्नोति ।
१३ - २६ - अथ परादिः पौंसम् सः एव दोषः संयोगान्तलोपः प्राप्नोति ।
१४ - २६ - अस्तु पूर्वान्तः ।
१५ - २६ - कथम् स्त्रैणाः स्त्रैणानाम् सङ्घः इति ।
१६ - २६ - उभयत्र लौकिकस्य गोत्रस्य ग्रहणम् ।
१७ - २६ - न च इदम् लौकिकम् गोत्रम् ।
१८ - २६ - ईकारः तर्हि प्राप्नोति ।
१९ - २६ - इष्टम् एव एतत् सङ्गृहीतम् ।
२० - २६ - स्त्रैणी पौंसी इति एव भवितव्यम् ।
२१ - २६ - एवम् हि सौनागाः पठन्ति नञ्स्नञीकक्खुंस्तरुणतलुनानाम् उपसङ्ख्यानम् इति ।
२२ - २६ - टिलोपः तर्हि प्राप्नोति ।
२३ - २६ - नुग्वचनात् न भविष्यति ।
२४ - २६ - भवेत् इह नुग्वचनात् न स्यात् स्त्रैणम् इति ।
२५ - २६ - इह तु खलु पऊम्सम् इति नुग्वचनात् एव प्राप्नोति ।
२६ - २६ - तस्मात् नञ्स्नञौ वक्तव्यौ ।
१ - २१ - अथ इमौ नञ्स्नञौ प्राक् भवनात् आहोस्वित् प्राक् वतेः ।
२ - २१ - कः च अत्र विशेषः ।
३ - २१ - नञ्स्नञौ भवनात् इति चेत् वत्यर्थे प्रतिषेधः ।
४ - २१ - नञ्स्नञौ भवनात् इति चेत् वत्यर्थे प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
५ - २१ - स्त्रीवत् पुंवत् इति ।
६ - २१ - किम् पुनः कारणम् न सिध्यति ।
७ - २१ - इम नञ्स्नञौ प्राक् भवनात् इति उच्येते ।
८ - २१ - तौ विशेषविहितौ सामान्यविहितम् वतिम् बाधेयाताम् ।
९ - २१ - तत् तर्हि वक्तव्यम् ।
१० - २१ - न वक्तव्यम् ।
११ - २१ - वतेः प्राक् इति वक्ष्यामि ।
१२ - २१ - वतेः प्राक् इति चेत् भावे उपसङ्ख्यानम् ।
१३ - २१ - वतेः प्राक् इति चेत् भावे उपसङ्ख्यानम् कर्तव्यम् ।
१४ - २१ - स्त्रीभावः स्त्रैणम् पुम्भावः पौंस्नम् इति ।
१५ - २१ - सूत्रम् च भिद्यते ।
१६ - २१ - यथान्यासम् एव अस्तु ।
१७ - २१ - ननु च उक्तम् नञ्स्नञौ भवनात् इति चेत् वत्यर्थे प्रतिषेधः इति ।
१८ - २१ - न एषः दोषः ।
१९ - २१ - आचार्यप्रवृत्तिः ज्ञापयति न वत्यर्थे नञ्स्नञौ भवतः इति यत् अयम् स्त्रियाः पुंवत् इति निर्देशम् करोति ।
२० - २१ - एवम् अपि स्त्रीवत् इति न सिध्यति ।
२१ - २१ - योगापेक्षम् ज्ञापकम् ।
१ - १४ - इह कस्मात् न भवति त्रैविद्यः पाञ्चनदः षाट्कुलः इति ।
२ - १४ - इह तावत् त्रैविद्यः इति न एवम् विज्ञायते तिस्रः विद्याः अधीते त्रैविद्यः इति ।
३ - १४ - कथम् तर्हि ।
४ - १४ - त्र्यवयवा विद्या त्रिविद्या ।
५ - १४ - त्रिविद्याम् अधीते त्रैविद्यः इति ।
६ - १४ - इह अपि पाञ्चनदः इति न एवम् विज्ञायते पञ्चसु नदीषु भवः पाञ्चनदः इति ।
७ - १४ - कथम् तर्हि ।
८ - १४ - पञ्चानाम् नदीनाम् समाहारः पञ्चनदम् ।
९ - १४ - पञ्चनदे भवः पाञ्चनदः इति ।
१० - १४ - षाट्कुलः इति न एवम् विज्ञायते षट्सु कुलेषु भवः षाट्कुलः इति ।
११ - १४ - कथम् तर्हि ।
१२ - १४ - षण्णाम् कुलम् षट्कुलम् षट्कुले भवः षाट्कुलः इति ।
१३ - १४ - अजादिग्रहणम् च कर्तव्यम् ।
१४ - १४ - इह मा भूत् पञ्चगर्भरूप्यम् पञ्चगर्भमयम् ।
१ - ४१ - द्विगोः लुकि तन्निमित्तग्रहणम् ।
२ - ४१ - द्विगोः लुकि तन्निमित्तग्रहणम् कर्तव्यम् ।
३ - ४१ - द्विगुनिमित्तम् यः तद्धितः तस्य लुक् भवति इति वक्तव्यम् ।
४ - ४१ - इह मा भूत् ।
५ - ४१ - पञ्चकपालस्य इदम् खण्डम् पाञ्चकपालम् इति ।
६ - ४१ - अर्थविशेषासम्प्रत्यये अतन्निमित्तात् अपि ।
७ - ४१ - अर्थविशेषासम्प्रत्यये अतन्निमित्तात् अपि इति वक्तव्यम् ।
८ - ४१ - किम् प्रयोजनम् ।
९ - ४१ - पञ्चसु कपालेषु संस्कृतः पञ्चकपालः ।
१० - ४१ - पन्चकपाल्याम् संस्क्र्तः इति अपि विगृह्य पञ्चकपालः इति एव यथा स्यात् ।
११ - ४१ - अथ क्रियमाणे अपि तन्निमित्तग्रहणे कथम् इदम् विज्ञायते ।
१२ - ४१ - तस्य निमित्तम् तन्निमित्तम् तन्निमित्तात् इति आहोस्वित् सः निमित्तम् अस्य सः अयम् तन्निमित्तः तन्निमित्तात् इति ।
१३ - ४१ - किम् च अतः ।
१४ - ४१ - यदि विज्ञायते तस्य निमित्तम् तन्निमित्तम् तन्निमित्तात् इति क्रियमाणे अपि तन्निमित्तग्रहणे अत्र प्राप्नोति पञ्चकपालस्य इदम् खण्डम् इति ।
१५ - ४१ - अथ विज्ञायते सः निमित्तम् अस्य सः अयम् तन्निमित्तः तन्निमित्तात् इति न दोषः भवति ।
१६ - ४१ - यथ न दोषः तथा अस्तु ।
१७ - ४१ - सः निमित्तम् अस्य सः अयम् तन्निमित्तः तन्निमित्तात् इति विज्ञायते ।
१८ - ४१ - कुतः एतत् ।
१९ - ४१ - यत् अयम् आह अर्थविशेषासम्प्रत्यये अतन्निमित्तात् अपि इति ।
२० - ४१ - तत् तर्हि तन्निमित्तग्रहणम् कर्तव्यम् ।
२१ - ४१ - न कर्तव्यम् ।
२२ - ४१ - द्विगोः इति न एषा पञ्चमी ।
२३ - ४१ - का तर्हि ।
२४ - ४१ - सम्बन्धषष्ठी ।
२५ - ४१ - द्विगोः तद्धितस्य लुक् भवति ।
२६ - ४१ - किम् च द्विगोः तद्धितः ।
२७ - ४१ - निमित्तम् ।
२८ - ४१ - यस्मिन् द्विगुः इति एतत् भवति ।
२९ - ४१ - कस्मिन् च एतत् भवति ।
३० - ४१ - प्रत्यये ।
३१ - ४१ - इदम् तर्हि वक्तव्यम् अर्थविशेषासम्प्रत्यये अतन्निमित्तात् अपि इति ।
३२ - ४१ - एतत् च न वक्तव्यम् ।
३३ - ४१ - इह अस्माभिः त्रैशब्द्यम् साध्यम् ।
३४ - ४१ - पञ्चसु कपालेषु संस्कृतः पञ्चकपाल्याम् संस्कृतः पञ्चकपालः दशकपालः इति ।
३५ - ४१ - तत्र द्वयोः शब्दयोः समानार्थयोः एकेन विग्रहः अपरस्मात् उत्पत्तिः भविष्यति अविरविकन्यायेन ।
३६ - ४१ - तत् यथा ।
३७ - ४१ - अवेः मांसम् इति विगृह्य अविकशब्दात् उत्पत्तिः भवति ।
३८ - ४१ - एवम् पञ्चसु कपालेषु संस्कृतः इति विगृह्य पञ्चकपालः इति भविष्यति ।
३९ - ४१ - पञ्चकपाल्याम् संस्कृतः इति विगृह्य वाक्यम् एव ।
४० - ४१ - त्रैशब्द्यम् च इह साध्यम् ।
४१ - ४१ - तत् च एवम् सति सिद्धम् भवति ।
१ - २४ - गोत्रे अलुक् अचि इति चेत् इतरेतराश्रयत्वात् अप्रसिद्धिः ।
२ - २४ - गोत्रे अलुक् अचि इति चेत् इतरेतराश्रयत्वात् अप्रसिद्धिः ।
३ - २४ - का इतरेतराश्रयता ।
४ - २४ - अलुग्निमित्तः अजादिः अजादिनिमित्तः च अलुक् ।
५ - २४ - तत् इतरेतराश्रयम् भवति ।
६ - २४ - इतरेतराश्रयाणि च न प्रकल्पन्ते ।
७ - २४ - विप्रतिषेधात् तु लुकः छविधानम् ।
८ - २४ - विप्रतिषेधात् तु लुकः छः भविष्यति ।
९ - २४ - लुकः अवकाशः गर्गाः वत्साः बिदाः उर्वाः ।
१० - २४ - छस्य अवकाशः शालीयः मालीयः गार्गीयः वात्सीयः ।
११ - २४ - इह उभयम् प्राप्नोति ।
१२ - २४ - गर्गाणाम् छात्राः गार्गीयाः वात्सीयः ।
१३ - २४ - छः भवति विप्रतिषेधेन ।
१४ - २४ - न एषः युक्तः विप्रतिषेधः ।
१५ - २४ - भूम्नि च लुक् प्राप्तः बाह्ये च अर्थे विधीयते अजादिः ।
१६ - २४ - बहिरङ्गम् अन्तरङ्गात् ।
१७ - २४ - विप्रतिषेधात् अयुक्तम् स्यात् ।
१८ - २४ - भूम्नि प्राप्तस्य लुकः यत् अजादौ तद्धिते अलुकम् शास्ति एतत् ब्रवीति कूर्वन् समानकालौ अलुक् लुक् च ।
१९ - २४ - यत् अयम् भूम्नि प्राप्तस्य लुकः अजादौ तद्धिते अलुकम् शास्ति तत् ज्ञापयति आचार्यः समानकालौ एतौ अलुग्लुकौ इति ।
२० - २४ - यदि वा लुकः प्रसङ्गे भवति अलुक् छः तथा प्रसिद्धः अस्य ।
२१ - २४ - यदि वा लुकः प्रसङ्गे भवति अलुक् भवति तथा अस्य छः प्रसिद्धः अस्य ।
२२ - २४ - पूर्वम् हि अपवादाः अभिनिविशन्ते पश्चात् उत्सर्गाः ।
२३ - २४ - लुक् वा अलुकः प्रसङ्गम् प्रतीक्षते छे अलुक् अस्य तथा । लुक् वा पुनः अलुकः प्रसङ्गम् यदि प्रतीक्षते तथा अस्य छे अलुक् सिद्धः भवति ।
२४ - २४ - प्रकल्प्य वा अपवादविषयम् ततः उत्सर्गः अभिनिविशते ।
१ - ६४ - गोत्रस्य बहुषु लोपिनः बहुवचनान्तस्य प्रवृत्तौ द्व्येकयोः अलुक् ।
२ - ६४ - गोत्रस्य बहुषु लोपिनः बहुवचनान्तस्य प्रवृत्तौ द्व्येकयोः अलुक् वक्तव्यः ।
३ - ६४ - बिदानाम् अपत्यम् माणवकः बैदः बैदौ ।
४ - ६४ - किमर्थम् इदम् न अचि इति एव अलुक् सिद्धः ।
५ - ६४ - अचि इति उच्यते ।
६ - ६४ - न च अत्र अजादिम् पश्यामः ।
७ - ६४ - प्रत्ययलक्षणेन ।
८ - ६४ - वर्णाश्रये न अस्ति प्रत्ययलक्षणम् ।
९ - ६४ - एकवचनद्विवचनान्तस्य प्रवृत्तौ बहुषु लोपः यूनि ।
१० - ६४ - एकवचनद्विवचनान्तस्य प्रवृत्तौ बहुषु लोपः यूनि वक्तव्यः ।
११ - ६४ - बैदस्य अपत्यम् बहवः माणवकाः बिदाः ।
१२ - ६४ - बैदयोः बिदाः ।
१३ - ६४ - अञ् यः बहुषु यञ् यः बहुषु इति उच्यमानः लुक् न प्राप्नोति ।
१४ - ६४ - मा भूत् एवम् अञ् यः बहुषु यञ् यः बहुषु इति ।
१५ - ६४ - अञन्तम् यद् बहुषु यञन्तम् यत् बहुषु इति भविष्यति ।
१६ - ६४ - न एवम् शक्यम् ।
१७ - ६४ - इह हि दोषः स्यात् ।
१८ - ६४ - काश्यपप्रतिकृतयः काश्यपाः इति ।
१९ - ६४ - न एषः दोषः ।
२० - ६४ - यत् तावत् उच्यते गोत्रस्य बहुषु लोपिनः बहुवचनान्तस्य प्रवृत्तौ द्व्येकयोः अलुक् वक्तव्यः इति ।
२१ - ६४ - न वक्तव्यः ।
२२ - ६४ - अचि इति एव अलुक् सिद्धः ।
२३ - ६४ - अचि इति उच्यते ।
२४ - ६४ - न च अत्र अजादिम् पश्यामः ।
२५ - ६४ - प्रत्ययलक्षणेन ।
२६ - ६४ - ननु च उक्तम् वर्णाश्रये न अस्ति प्रत्ययलक्षणम् इति ।
२७ - ६४ - यदि वा कानि चित् वर्णाश्रयाणि अपि प्रत्ययलक्षणेन भवन्ति तथा च इदम् अपि भविष्यति ।
२८ - ६४ - अथ वा अविशेषेण अलुकम् उक्त्वा हलि न इति वक्ष्यामि ।
२९ - ६४ - यदि अविशेषेण अलुकम् उक्त्वा हलि न इति उच्यते बिदानाम् अपत्यम् बहवः माणवकाः बिदाः अत्र अपि प्राप्नोति ।
३० - ६४ - अस्तु ।
३१ - ६४ - पुनः अस्य युवबहुत्वे वर्तमानस्य लुक् भविष्यति ।
३२ - ६४ - पुनः अलुक् कस्मात् न भवति ।
३३ - ६४ - समर्थानाम् प्रथमस्य गोत्रप्रत्ययान्तस्य अलुक् उच्यते ।
३४ - ६४ - न च एतत् समर्थानाम् प्रथमम् गोत्रप्रत्ययान्तम् ।
३५ - ६४ - किम् तर्हि ।
३६ - ६४ - द्वितीयम् अर्थम् उपसङ्क्रान्तम् ।
३७ - ६४ - अवश्यम् च एतत् एवम् विज्ञेयम् अत्रिभरवाजिका वसिष्ठकश्यपिका भृग्वङ्गिरसिकाकुत्सकुशिकिका इति एवमर्थम् ।
३८ - ६४ - गर्गभार्गविकाग्रहणम् वा नियमार्थम् ।
३९ - ६४ - अथ वा गर्गभार्गविकाग्रहणम् नियमार्थम् भविष्यति ।
४० - ६४ - एतस्य एव द्वितीयम् अर्थम् उपसङ्क्रान्तस्य अलुक् भवति न अन्यस्य इति ।
४१ - ६४ - यत् अपि उच्यते एकवचनद्विवचनान्तस्य प्रवृत्तौ बहुषु लोपः यूनि वक्तव्यः ।
४२ - ६४ - अञ् यः बहुषु यञ् यः बहुषु इति उच्यमानः लुक् न प्राप्नोति ।
४३ - ६४ - मा भूत् एवम् अञ् यः बहुषु यञ् यः बहुषु इति ।
४४ - ६४ - अञन्तम् यद् बहुषु यञन्तम् यत् बहुषु इति भविष्यति ।
४५ - ६४ - ननु च उक्तम् न एवम् शक्यम् ।
४६ - ६४ - इह हि दोषः स्यात् ।
४७ - ६४ - काश्यपप्रतिकृतयः काश्यपाः इति ।
४८ - ६४ - न एषः दोषः ।
४९ - ६४ - लौकिकस्य तत्र गोत्रस्य ग्रहणम् न च एतत् लौकिकम् गोत्रम् ।
५० - ६४ - यदि अञन्तम् यद् बहुषु यञन्तम् यत् बहुषु इति एवम् उच्यते बिदानाम् अपत्यम् माणवकः बैदः बैदौ अत्र अपि प्राप्नोति ।
५१ - ६४ - अलुक् अत्र लिकम् बाधिष्यति ।
५२ - ६४ - अलुकि च कृते पुनः लुकः निमित्तम् न अस्ति इति कृत्वा पुनः लुक् न भविष्यति ।
५३ - ६४ - उक्तम् वा ।
५४ - ६४ - किम् उक्तम् ।
५५ - ६४ - आपत्यः वा गोत्रम् ।
५६ - ६४ - परमप्रकृतेः च आपत्यः ।
५७ - ६४ - आपत्यात् जीवद्वंश्यात् स्वार्थे द्वितीयः युवसञ्ज्ञः ।
५८ - ६४ - सः च अस्त्रियाम् ।
५९ - ६४ - एकगोत्रग्रहणानर्थक्यम् च ।
६० - ६४ - बहुवचनलोपिषु च सिद्धम् इति ।
६१ - ६४ - तत्र बिदानाम् अपत्यम् माणवकः इति विगृह्य बिदशब्दात् द्व्येकयोः उत्पत्तिः भविष्यति ।
६२ - ६४ - बैदः बैदौ ।
६३ - ६४ - बैदस्य अपत्यम् बहवः माणवकाः इति विगृह्य बिदशब्दात् बहुषु उत्पत्तिः भविष्यति ।
६४ - ६४ - बिदा इति अविरविकन्यायेन ।
१ - १७ - यूनि लुक् अचि इति चेत् प्रत्ययस्य अयथेष्टप्रसङ्गः ।
२ - १७ - यूनि लुक् अचि इति चेत् प्रत्ययस्य अयथेष्टम् प्राप्नोति ।
३ - १७ - अनिष्टे प्रत्यये अवस्थिते लुक् ।
४ - १७ - अनिष्टप्रत्ययस्य श्रवणम् प्रस्ज्येत ।
५ - १७ - सिद्धम् तु अविशेषेण लुग्वचनम् हलि च प्रतिषेधः ।
६ - १७ - सिद्धम् एतत् ।
७ - १७ - कथम् ।
८ - १७ - अविशेषेण लुकम् उक्त्वा हलि न इति वक्ष्यामि ।
९ - १७ - सिध्यति ।
१० - १७ - सूत्रम् तर्हि भिद्यते ।
११ - १७ - यथान्यासम् एव अस्तु ।
१२ - १७ - ननु च उक्तम् यूनि लुक् अचि इति चेत् प्रत्ययस्य अयथेष्टप्रसङ्गः इति ।
१३ - १७ - न एषः दोषः. अचि इति न एषा परसप्तमी ।
१४ - १७ - का तर्हि ।
१५ - १७ - विषयसप्तमी ।
१६ - १७ - अजादौ विषये इति ।
१७ - १७ - तत्र अचि विषये लुके कृते यः यतः प्रत्ययः प्राप्नोति सः ततः भविष्यति ।
१ - ५० - कानि पुनः अस्य योगस्य प्रयोजनानि ।
२ - ५० - प्रयोजनम् सौवीरगोत्रेभ्यः णठक्छाः ।
३ - ५० - ण ।
४ - ५० - फाण्टाहृतेः अपत्यम् माणवकः फाण्टाहृतः ।
५ - ५० - फाण्टहृतस्य यूनः छात्राः फाण्टाहृताः ।
६ - ५० - ण ।
७ - ५० - ठक् ।
८ - ५० - भागवित्तेः अपत्यम् माणवकः भागवित्तिकः ।
९ - ५० - भागवित्तिकस्य यूनः छात्राः भागवित्ताः ।
१० - ५० - ठक् ।
११ - ५० - तैलायनेः अपत्यम् माणवकः तैलायनीयः ।
१२ - ५० - तैलायनीय यूनः छात्राः तैलायनीयाः ।
१३ - ५० - इञ्ण्यौ सर्वत्र ।
१४ - ५० - इञ्ण्यौ सर्वत्र प्रयोजनम् ।
१५ - ५० - औपगवेः यूनः छात्राः औपगवीयाः ।
१६ - ५० - वृद्धवदतिदेशे सति इञः गोत्रे इति अण् प्राप्नोति ।
१७ - ५० - न एषः दोषः ।
१८ - ५० - प्रत्याख्यायते असौ अतिदेशः ।
१९ - ५० - कथम् यानि प्रयोजनानि ।
२० - ५० - तानि ज्ञापकेन सिद्धानि ।
२१ - ५० - यत्खच्छान्तात् तर्हि इञः प्रयोजनम् ।
२२ - ५० - यत् ।
२३ - ५० - श्वशुरस्य अपत्यम् श्वशुर्यः ।
२४ - ५० - श्वशुर्यस्य अपत्यम् श्वाशुरिः ।
२५ - ५० - श्वाशुरेः यूनः छात्राः श्वाशुराः ।
२६ - ५० - यत् ।
२७ - ५० - ख ।
२८ - ५० - कुलस्य अपत्यम् कुलीनः ।
२९ - ५० - कुलीनस्य अपत्यम् कौलीनिः ।
३० - ५० - कौलीनेः यूनः छात्राः कौलीनाः ।
३१ - ५० - ख ।
३२ - ५० - छ ।
३३ - ५० - स्वसुः अपत्यम् स्वस्रीयः ।
३४ - ५० - स्वस्रीयस्य अपत्यम् स्वास्रीयिः ।
३५ - ५० - स्वास्रीयेः यूनः छात्राः स्वास्रीयाः ।
३६ - ५० - एतानि अपि हि न सन्ति प्रयोजनानि ।
३७ - ५० - अत्र अपि यूनि श्वशुर्यः कुलीनः स्वस्रीयः इति एव भवितव्यम् ।
३८ - ५० - उक्तम् एतत् अणिञोः लुकि अब्राह्मणगोत्रमात्रात् युवप्रत्ययस्य उपसङ्ख्यानम् इति ।
३९ - ५० - अब्राह्मणगोत्रमात्रात् इति उच्यते ।
४० - ५० - न च एतत् अब्राह्मणगोत्रमात्रम् ।
४१ - ५० - अब्राह्मणगोत्रमात्रात् इति न अयम् पर्युदासः यत् अन्यत् ब्राह्मणगोत्रमात्रात् इति ।
४२ - ५० - किम् तर्हि प्रसज्य अयम् प्रतिषेधः ब्राह्मणगोत्रमात्रात् न इति ।
४३ - ५० - अवश्यम् च एतत् एवम् विज्ञेयम् मायुरिः कापोतिः कापिञ्जलिः इति एवमर्थम् ।
४४ - ५० - एवम् तर्हि अण्ण्यौ सर्वत्र प्रयोजनम् ।
४५ - ५० - अण् ।
४६ - ५० - ग्लुचुकायनेः अपत्यम् माणवकः ग्लौचुकायनः ।
४७ - ५० - ग्लौचुकायनस्य यूनः छात्राः ग्लौचुकायनाः ।
४८ - ५० - ण्यः च कापिञ्जलाद्यर्थम् ।
४९ - ५० - कापिञ्जलेः अपत्यम् माणवकः कापिञ्जलाद्यः ।
५० - ५० - तस्य यूनः छात्राः कापिञ्जलादाः ।
१ - ४३ - प्राग्दीव्यतोधिकारे यूनः वृद्धवदतिदेशः । प्राग्दीव्यतोधिकारे यूनः वृद्धवदतिदेशः कर्तव्यः ।
२ - ४३ - युवा वृद्धवत् भवति इति वक्तव्यम् ।
३ - ४३ - गार्ग्यायणानाम् समूहः गार्ग्याणकम् ।
४ - ४३ - गार्ग्यायणानाम् किम् चित् गार्ग्याणकम् ।
५ - ४३ - गार्ग्यायणः भक्तिः अस्य गार्ग्यायणकः ।
६ - ४३ - गोत्राश्रयः वुञ् यथा स्यात् ।
७ - ४३ - यदि वृद्धवदतिदेशः क्रियते औपगवेः यूनः छात्राः औपगवीयाः इति इञः गोत्रे इति अण् प्राप्नोति ।
८ - ४३ - यदि पुनः युवा वृद्धवत् इति अनेन अनुत्पत्तिः अतिदिश्येत ।
९ - ४३ - कथम् पुनः युवा वृद्धवत् इति अनेन अनुत्पत्तिः शक्या अतिदेष्टुम् ।
१० - ४३ - वतिनिर्देशः अयम् कामचारः च वतिनिर्देशे वाक्यशेषम् समर्थयितुम् ।
११ - ४३ - तत् यथा उशीनरवत् मद्रेषु यवाः ।
१२ - ४३ - सन्ति न सन्ति इति ।
१३ - ४३ - मातृवत् अस्याः कलाः ।
१४ - ४३ - सन्ति न सन्ति इति ।
१५ - ४३ - एवम् इह अपि युवा वृद्धवत् भवति वृद्धवत् न भवति इति एवम् वाक्यशेषम् समर्थयिष्यामहे ।
१६ - ४३ - यथ गोत्रे युवप्रत्ययः न भवति एवम् प्राग्दीव्यतोधिकारे यूनि अपि न भवति इति ।
१७ - ४३ - तत् वक्तव्यम् ।
१८ - ४३ - यदि अपि एतत् उच्यते अथ वा एतर्हि यूनि लुक् इति एतत् न क्रियते ।
१९ - ४३ - कथम् तर्हि फक्फिञोः अन्यतरस्याम् इति ।
२० - ४३ - फक्फिञ्वर्ती युवा वा वृद्धवत् भवति इति वक्ष्यामि ।
२१ - ४३ - यदा तर्हि न वृद्धवत् तदा गार्ग्यायणानाम् समूहः गार्ग्याणकम् गार्ग्यायणानाम् किम् चित् गार्ग्याणकम् गार्ग्यायणः भक्तिः अस्य गार्ग्यायणकः गोत्राश्रयः वुञ् न प्राप्नोति ।
२२ - ४३ - यदि पुनः युवा वृद्धवत् इति अनेन अर्थः अतिदिश्येत ।
२३ - ४३ - प्राग्दीव्यतोधिकारेयूनः वृद्धवत् अर्थः भवति इति ।
२४ - ४३ - तत् वक्तव्यम् ।
२५ - ४३ - यदि अपि एतत् उच्यते अथ वा एतर्हि यूनि लुक् इति एतत् न करिष्यते ।
२६ - ४३ - कथम् तर्हि फक्फिञोः अन्यतरस्याम् इति ।
२७ - ४३ - फक्फिञ्वर्ती युवार्थः वा वृद्धवत् भवति इति वक्ष्यामि ।
२८ - ४३ - यदा तर्हि न वृद्धवत् तदा गार्ग्यायणानाम् समूहः गार्ग्याणकम् गार्ग्यायणानाम् किम् चित् गार्ग्याणकम् गार्ग्यायणः भक्तिः अस्य गार्ग्यायणकः गोत्राश्रयः वुञ् न प्राप्नोति ।
२९ - ४३ - एवम् तर्हि राजन्यात् वुञ् मनुष्यात् च ज्ञापकम् लौकिकम् परम् ।
३० - ४३ - यत् अयम् वुञ्विधौ राजन्यमनुष्ययोः ग्रहणम् करोति तत् ज्ञापयति आचार्यः लौकिकम् परम् गोत्रग्रहणम् इति ।
३१ - ४३ - युवा च लोके गोत्रम् इति उपचर्यते ।
३२ - ४३ - किङ्गोत्रः असि माणवकः ।
३३ - ४३ - गार्ग्यायणः ।
३४ - ४३ - किङ्गोत्रः असि माणवकः ।
३५ - ४३ - वात्स्यायनः ।
३६ - ४३ - यदि एतत् ज्ञाप्यते औपगवेः यूनः छात्राः औपगवीयाः गोत्राश्रयः इञः गोत्रे इति अण् प्राप्नोति ।
३७ - ४३ - सामुहिकेषु ज्ञापकम् ।
३८ - ४३ - यदि सामुहिकेषु ज्ञापकम् गार्ग्यायणानाम् किम् चित् गार्ग्याणकम् गार्ग्यायणः भक्तिः अस्य गार्ग्यायणकः गोत्राश्रयः वुञ् न प्राप्नोति ।
३९ - ४३ - वुञ्विधौ ज्ञापकम् ।
४० - ४३ - वुञ्विधौ ज्ञापकम् शालङ्केः यूनः छात्राः शालङ्काः इञः गोत्रे इति अण् न प्राप्नोति ।
४१ - ४३ - अस्तु तर्हि अविशेषेण ।
४२ - ४३ - कथम् औपगवेः यूनः छात्राः औपगवीयाः ।गोत्रेण इञम् विशेषयिष्यामः ।
४३ - ४३ - गोत्रे यः इञ् विहितः इति ।
१ - २० - तस्य इदम् इति अपत्ये अपि ।
२ - २० - तस्य इदम् इति अपत्ये अपि अण् सिद्धः ।
३ - २० - तस्येदंविशेषाः हि एते अपत्यम् समूहः विकारः तस्य निवासः इति ।
४ - २० - किम् अर्थम् तर्हि इदम् उच्यते ।
५ - २० - बाधनार्थम् कृतम् भवेत् ।
६ - २० - ये तस्य बाधकाः तद्बाधनार्थम् ।
७ - २० - कथम् पुनः अशैषिकः शैषिकम् बाधेत ।
८ - २० - उत्सर्गः शेषः एव असौ । यः हि उत्सर्गः सः अपि शेषः एव ।
९ - २० - अथ एतस्मिन् बाधकबाधने सति किम् प्रयोजनम् ।
१० - २० - वृद्धानि अस्य प्रयोजनम् ।
११ - २० - वृद्धानि प्रयोजयन्ति ।
१२ - २० - भानोः अपत्यम् भानवः ।
१३ - २० - श्यामगोः अपत्यम् श्यामगवः ।
१४ - २० - कथम् पुनः इच्छता अपि अपवादः प्राप्नुवन् शक्यः बाधितुम् ।
१५ - २० - तस्यग्रहणसामर्थ्यात् ।
१६ - २० - किम् इदम् भवान् अध्यारुह्य तस्यग्रहणस्य एव प्रयोजनम् आह न पुनः सर्वस्य एव योगस्य ।
१७ - २० - अवश्यम् उत्तराथम् अर्थनिर्देशः कर्तव्यः ।
१८ - २० - समर्थविभक्तिः अपि तर्हि अवश्यम् उत्तरार्थम् प्रतिनिर्देष्टव्या ।
१९ - २० - एवम् तर्हि योगविभागकरणसामर्थ्यात् ।
२० - २० - इतरथा हि तस्य अपत्यम् अतः इञ् भवति इति एव ब्रूयात् ।
१ - ५९ - पुंलिङ्गेन अयम् निर्देशः क्रियते एकवचनान्तेन च ।
२ - ५९ - तेन पुंलिङ्गात् एव उत्पत्तिः स्यात् एकवचनान्तात् च ।
३ - ५९ - स्त्रीनपुंसकलिङ्गात् द्विवचनबहुवचनान्तात् च इदम् न स्यात् ।
४ - ५९ - तद्धितार्थनिर्देशे लिङ्गवचनम् अप्रमाणम् तस्य अविवक्षितत्वात् ।
५ - ५९ - तद्धितार्थनिर्देशे लिङ्गवचनम् अप्रमाणम् ।
६ - ५९ - किम् कारणम् ।
७ - ५९ - तस्य अविवक्षितत्वात् ।
८ - ५९ - न अत्र निर्देशः तन्त्रम् ।
९ - ५९ - कथम् पुनः तेन एव च नाम निर्देशः क्रियते तत् च अतन्त्रम् स्यात् ।
१० - ५९ - तत्कारी च भवान् तद्द्वेषी च ।
११ - ५९ - नान्तरीयकत्वात् अत्र पुंलिङ्गेन निर्देशः क्रियते एकवचनान्तेन च. अवश्यम् कया चित् विभक्त्या केन चित् वचनेन निर्देशः कर्तव्य इति ।
१२ - ५९ - तत् यथा ।
१३ - ५९ - कः चित् अन्नार्थी शालिकलापम् सपलालम् सतुषम् आहरति नान्तयीयकत्वात् ।
१४ - ५९ - सः यावत् आदेयम् तावत् आदाय तुषपलालानि उत्सृजति ।
१५ - ५९ - तथा कः चित् मांसार्थी मत्स्यान् सकण्टकान् सशकलान् आहरति नान्तयीयकत्वात् ।
१६ - ५९ - सः यावत् आदेयम् तावत् आदाय शकलकण्टकान् उत्सृजति ।
१७ - ५९ - एवम् इह अपि नान्तरीयकत्वात् पुंलिङ्गेन निर्देशः क्रियते एकवचनान्तेन च. न हि अत्र निर्देशः तन्त्रम् ।
१८ - ५९ - सर्वनामनिर्देशे विशेषासम्प्रत्ययः सामान्यनिर्देशात् ।
१९ - ५९ - सर्वनामनिर्देशे विशेषस्य असम्प्रत्ययः ।
२० - ५९ - किम् कारणम् ।
२१ - ५९ - सामान्यनिर्देशात् ।
२२ - ५९ - सर्वनाम्ना अयम् निर्देशः क्रियते ।
२३ - ५९ - सरनाम च सामान्यवाचि ।
२४ - ५९ - तेन सामान्यवाचिनः एव उत्पत्तिः स्यात् ।
२५ - ५९ - विशेषवाचिनः न स्यात् ।
२६ - ५९ - सामान्यचोदनाः तु विशेषेषु ।
२७ - ५९ - सामान्यचोदनाः तु विशेषेषु अवतिष्ठन्ते ।
२८ - ५९ - तत् यथा गौः अनूबध्यः अजः अग्नीषोमीयः इति आकृतौ चोदितायाम् द्रव्ये आरम्भणालम्भनप्रोक्षणविशसनादीनि क्रियन्ते ।
२९ - ५९ - विषमः उपन्यासः ।
३० - ५९ - अस्ति कारणम् येन एतत् एवम् भवति ।
३१ - ५९ - किम् कारणम् ।
३२ - ५९ - असम्भवात् ।
३३ - ५९ - आकृतौ आरम्भणादीनाम् सम्भवः न अस्ति इति कृत्वा आकृतिसहचरिते द्रव्ये आरम्भणादीनि क्रियन्ते ।
३४ - ५९ - इदम् अपि एवञ्जातीयकम् एव ।
३५ - ५९ - असम्भवात् सामान्यवाचिनः उत्पत्तौ विशेषवाचिनः उत्पत्तिः भविष्यति ।
३६ - ५९ - अपत्याभिधाने स्त्रीपुंलिङ्गस्य अप्रसिद्धिः नपुंसकत्वात् ।
३७ - ५९ - अपत्याभिधाने स्त्रीपुंलिङ्गस्य अप्रसिद्धिः ।
३८ - ५९ - किम् कारणम् ।
३९ - ५९ - नपुंसकलिङ्गत्वात् ।
४० - ५९ - अपत्यम् नपुंसकलिङ्गम् ।
४१ - ५९ - तेन नपुंसकलिङ्गस्य एव अभिधानम् स्यात् ।
४२ - ५९ - स्त्रीपुंलिङ्गस्य न स्यात् ।
४३ - ५९ - ननु च इदम् पुरस्तात् एव चोदितम् परिहृतम् च ।
४४ - ५९ - उत्पत्तिः तत्र चोद्यते ।
४५ - ५९ - इह पुनः उत्पन्नेन अभिधानम् चोद्यते ।
४६ - ५९ - सिद्धम् तु प्रजनस्य विवक्षितत्वात् ।
४७ - ५९ - सिद्धम् एतत् ।
४८ - ५९ - कथम् ।
४९ - ५९ - प्रजनस्य विवक्षितत्वात् ।
५० - ५९ - प्रजनः अत्र विवक्षितः सः च सर्वलिङ्गः ।
५१ - ५९ - किम् पुनः कारणम् समानायाम् प्रवृत्तौ अपत्यम् नपुंसकलिङ्गम् प्रजनः सर्वलिङ्गः ।
५२ - ५९ - एकार्थे शब्दान्यत्वात् दृष्टम् लिङ्गान्यत्वम् ।
५३ - ५९ - एकार्थे शब्दान्यत्वात् लिङ्गान्यत्वम् दृश्यते ।
५४ - ५९ - तत् यथा पुष्यः तारकाः नक्षत्रम् ।
५५ - ५९ - गेहम् कुटी मठः इति ।
५६ - ५९ - अवयवान्यत्वात् च ।
५७ - ५९ - अवयवान्यत्वात् च लिङ्गान्यत्वम् दृश्यते ।
५८ - ५९ - तत् यथा कुटी कुटीरः शमी शमीरः शुण्डा शुण्डारः ।
५९ - ५९ - अवयवान्यत्वात् किल लिङ्गान्यत्वम् स्यात् किम् पुनः यत्र शब्दान्यत्वम् अपि ।
१ - २०० - किमर्थम् इदम् उच्यते ।
२ - २०० - उत्पादयितारम् प्रति अपत्ययोगात् तस्य च विवक्षितत्वात् एकवचनम् गोत्रे ।
३ - २०० - उत्पादयिता उत्पादयिता अपत्येन युज्यते ।
४ - २०० - तस्य च विवक्षितत्वात् ।
५ - २०० - उत्पादयितुः सः च अभिसम्बन्धः विवक्षितः ।
६ - २०० - उत्पादयितारम् प्रति अपत्ययोगात् तस्य च अभिसम्बन्धस्य विवक्षितत्वात् उत्पादयितुः उत्पादयितुः अपत्याभिधाने अनेकः प्रत्ययः प्राप्नोति ।
७ - २०० - इष्यते च एकः एव स्यात् इति ।
८ - २०० - तत् च अन्तरेण यत्नम् न सिध्यति इति एकवचनम् गोत्रे ।
९ - २०० - एवमर्थम् इदम् उच्यते ।
१० - २०० - कथम् पुनः ज्ञायते उत्पादयिता उत्पादयिता अपत्येन युज्यते इति ।
११ - २०० - एवम् हि दृश्यते लोके ।
१२ - २०० - पितामहस्य उत्सङ्गे दारकम् आसीनम् कः चित् पृच्छति कस्य अयम् इति ।
१३ - २०० - सः आह देवदत्तस्य यज्ञदत्तस्य वा इति ।
१४ - २०० - उत्पादयितारम् व्यपदिशति न आत्मानम् ।
१५ - २०० - अस्ति प्रयोजनम् एतत् ।
१६ - २०० - किम् तर्हि इति ।
१७ - २०० - तत्र प्रत्ययान्तात् गोत्रे प्रतिषेधः गोत्रे नियतत्वात् ।
१८ - २०० - तत्र प्रत्ययान्तात् गोत्रे प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
१९ - २०० - औपगवस्य अपत्यम् इति ।
२० - २०० - किम् कारणम् ।
२१ - २०० - गोत्रे नियतत्वात् ।
२२ - २०० - गोत्रे हि अयम् नियमः क्रियते ।
२३ - २०० - तेन यः च असौ यथाजातीयकः च गोत्रप्रत्ययः प्राप्नोति सः एकः स्यात् ।
२४ - २०० - कः च प्राप्नोति ।
२५ - २०० - यः प्रत्ययान्तात् ।
२६ - २०० - परमप्रकृतेः च उत्पत्तिः ।
२७ - २०० - परमप्रकृतेः च उत्पत्तिः वक्तव्या ।
२८ - २०० - अयोगात् हि न प्राप्नोति ।
२९ - २०० - एतयोः च एव परिहारः पठिष्यति हि आचार्यः यूनि च अन्तर्हिते अप्राप्तिः इति तस्य च यथा तत्प्रत्ययान्तम् ।
३० - २०० - यथा तत् एव विकारावयवप्रत्ययान्तम् द्वितीयम् च तृतीयम् च विकारम् सङ्क्रामति एवम् इह अपि तत् एव अपत्यप्रत्ययान्तम् द्वितीयम् च तृतीयम् च अपत्यम् सङ्क्रमिष्यति ।
३१ - २०० - भवेत् सिद्धम् औपगवस्य अपत्यम् औपगवः यत्र सः एव अनन्तरः इष्यते सः एव गोत्रे ।
३२ - २०० - इदम् तु खलु न सिध्यति गर्गस्य अपत्यम् गार्ग्यः इति ।
३३ - २०० - अत्र हि अन्यः अनन्तरः इष्यते अन्यः गोत्रे ।
३४ - २०० - स्त्रियाम् च अनियमः ।
३५ - २०० - स्त्रियाम् च युवत्याम् नियमः न प्राप्नोति ।
३६ - २०० - औपगवी माणवकी ।
३७ - २०० - नियमात् हि स्त्री पर्युदस्यते एकः गोत्रे गोत्रात् यूनि अस्त्रियाम् इति ।
३८ - २०० - कतरस्मिन् पक्षे अयम् दोषः ।
३९ - २०० - उत्पादयितरि अपत्ययुक्ते ।
४० - २०० - उत्पादयितरि तावत् अपत्ययुक्ते न दोषः ।
४१ - २०० - उत्पादयितरि हि अपत्ययुक्ते न सर्वतः उत्पत्त्या भवितव्यम् ।
४२ - २०० - तत्र नियमः न उपपद्यते ।
४३ - २०० - असति नियमे न एषः दोषः ।
४४ - २०० - सर्वेषु तर्हि अपत्ययुक्तेषु अयम् दोषः ।
४५ - २०० - सर्वेषु हि अपत्ययुक्तेषु सर्वतः उत्पत्त्या भवितव्यम् ।
४६ - २०० - तत्र नियमः उपपन्नः भवति ।
४७ - २०० - सति नियमे एषः दोषः ।
४८ - २०० - उत्पादयितरि च अपत्ययुक्ते स्त्रिया युवत्या अभिधानम् न प्राप्नोति ।
४९ - २०० - किम् कारणम् ।
५० - २०० - गोत्रसञ्ज्ञा युवसञाम् बाधते ।
५१ - २०० - गोत्रात् यूनि च अस्त्रियाम् प्रत्ययः विधीयते ।
५२ - २०० - यूनि च अन्तर्हिते अप्राप्तिः ।
५३ - २०० - यूनि च अन्तर्हिते नियमस्य अप्राप्तिः ।
५४ - २०० - गार्ग्यायणस्य अपत्यम् इति ।
५५ - २०० - कतरस्मिन् पक्षे अयम् दोषः ।
५६ - २०० - सर्वेषु अपत्ययुक्तेषु ।
५७ - २०० - सर्वेषु अपत्ययुक्तेषु तावत् न दोषः ।
५८ - २०० - सर्वेषु हि अपत्ययुक्तेषु सर्वतः उत्पत्त्या भवतिव्यम् ।
५९ - २०० - तत्र नियमः उपपन्नः भवति ।
६० - २०० - सति नियमे न एषः दोषः ।
६१ - २०० - उत्पादयितरि तर्हि अपत्ययुक्ते अयम् दोषः ।
६२ - २०० - उत्पादयितरि हि अपत्ययुक्ते परमप्रकृतेः अनन्तरात् गोत्रात् च अयोगात् न प्राप्नोति ।
६३ - २०० - यूनः च न प्राप्नोति ।
६४ - २०० - किम् कारणम् ।
६५ - २०० - गोत्रात् इति नियमात् ।
६६ - २०० - सन्तु तर्हि कथम् पुनः ज्ञायते सर्वे अपत्ययुक्ताः इति ।
६७ - २०० - एवम् हि याज्ञिकाः पठन्ति ।
६८ - २०० - दशपुरुषानूकम् यस्य गृहे शूद्राः न विद्येरन् सः सोमम् पिबेत् इति ।
६९ - २०० - यदि च सर्वे अपत्ययुक्ताः भवन्ति ततः एतत् उपपन्नम् भवति ।
७० - २०० - कथम् यत् उक्तम् पितामहस्य उत्सङ्गे दारकम् आसीनम् कः चित् पृच्छति कस्य अयम् इति ।
७१ - २०० - सः आह देवदत्तस्य यज्ञदत्तस्य वा इति ।
७२ - २०० - उत्पादयितारम् व्यपदिशति न आत्मानम् इति ।
७३ - २०० - उत्पत्तिः तस्य विवक्षिता ।
७४ - २०० - सर्वेषाम् न इदम् अपत्यम् ।
७५ - २०० - देवदत्तः तु अस्य उत्पादयिता इति ।
७६ - २०० - अथ सर्वेषु अपत्ययुक्तेषु किम् अनेन क्रियते एकः गोत्रे इति ।
७७ - २०० - सर्वेषाम् अपत्ययोगात् प्रत्ययान्तात् गोत्रे प्रतिषेधार्थम् एकः गोत्रे ।
७८ - २०० - सर्वेषाम् अपत्ययोगात् प्रत्ययान्तात् गोत्रे प्रतिषेधार्थम् एकः गोत्रे इति उच्यते ।
७९ - २०० - अस्ति प्रयोजनम् एतत् ।
८० - २०० - किम् तर्हि इति ।
८१ - २०० - न तु ज्ञायते कः एकः भवति यः वा परमप्रकृतेः यः वा अनन्तरात् इति ।
८२ - २०० - नियमानुपपत्तिः च ।
८३ - २०० - नियमः च न उपपद्यते ।
८४ - २०० - किम् कारणम् ।
८५ - २०० - न हि एकस्मिन् अपत्ये अनेकप्रत्ययप्राप्तिः ।
८६ - २०० - न हि एकस्मिन् अपत्ये अनेकप्रत्ययः प्राप्नोति ।
८७ - २०० - किम् तर्हि ।
८८ - २०० - अपत्यान्तरे शब्दान्तरात् प्रत्ययान्तरप्राप्तिः ।
८९ - २०० - अपत्यान्तरे अपत्यान्तर शब्दान्तरात् शब्दान्तरात् प्रत्ययान्तरम् प्रत्ययान्तरम् प्राप्नोति ।
९० - २०० - फकन्तात् इञ् इञन्तात् फक् इति फगिञोः दाशतयी प्रत्ययमाला प्राप्नोति ।
९१ - २०० - कतरस्मिन् पक्षे अयम् दोषः ।
९२ - २०० - सर्वेषु अपत्ययुक्तेषु ।
९३ - २०० - सर्वेषु अपत्ययुक्तेषु तावत् न दोषः ।
९४ - २०० - सर्वेषु हि अपत्ययुक्तेषु सर्वतः उत्पत्त्या भवतिव्यम् ।
९५ - २०० - तत्र नियमः उपपन्नः भवति ।
९६ - २०० - सति नियमे न एषः दोषः ।
९७ - २०० - उत्पादयितरि तर्हि अपत्ययुक्ते अयम् दोषः ।
९८ - २०० - उत्पादयितरि हि अपत्ययुक्ते न सर्वतः उत्पत्त्या भवतिव्यम् ।
९९ - २०० - तत्र नियमः न उपपद्यते ।
१०० - २०० - असति नियमे एषः दोषः ।
१०१ - २०० - उत्पादयितरि च अपत्ययुक्ते न दोषः ।
१०२ - २०० - कथम् ।
१०३ - २०० - अपत्यम् समुदायः चेत् नियमः अत्र समीक्षितः ।
१०४ - २०० - तस्मिन् सुबहवः प्राप्ताः ।
१०५ - २०० - नियमः अस्य भविष्यति । अपत्यम् इति सर्वम् उपग्वादिपितृकम् अपत्यम् समीक्षितम् ।
१०६ - २०० - तस्मिन् सुबहवः प्रत्ययाः प्राप्ताः ।
१०७ - २०० - नियमः अस्य भविष्यति एकः गोत्रे इति ।
१०८ - २०० - यत् अपि उच्यते स्त्रियाम् च अनियमः इति एवम् वक्ष्यामि ।
१०९ - २०० - गोत्रात् यूनि प्रत्ययः भवति ।
११० - २०० - स्त्रियाम् न इति ।
१११ - २०० - एवम् अपि स्त्रियाः युवत्याः अभिधानम् न प्राप्नोति ।
११२ - २०० - एवम् तर्हि एवम् वक्ष्यामि ।
११३ - २०० - गोत्रात् यूनि प्रत्ययः भवति ।
११४ - २०० - स्त्रियाम् लुक् ।
११५ - २०० - एवम् अपि औपगवी माणविका अनुपसर्जनात् इति ईकारः न प्राप्नोति ।
११६ - २०० - मा भूत् एवम् अण् यः अनुपसर्जनम् इति ।
११७ - २०० - अणन्तात् अनुपसर्जनात् इति एवम् भविष्यति ।
११८ - २०० - न एवम् शक्यम् ।
११९ - २०० - इह हि दोषः स्यात् ।
१२० - २०० - काशकृत्स्निन प्रोक्ता मीमांसा काशकृत्स्नी ।
१२१ - २०० - ताम् अधीते काशकृत्स्ना ब्राह्मणी ।
१२२ - २०० - अणन्तात् इति ईकारः प्रसज्येत ।
१२३ - २०० - न एषः दोषः ।
१२४ - २०० - अध्येत्र्याम् अभिधेयायाम् अणः ईकारेण भवितव्यम् ।
१२५ - २०० - यः च अत्र अध्येत्र्याम् अभिधेयायाम् अण् लुप्तः सः यः च श्रूयते उत्पन्नः तस्मात् ईकारः इति कृत्वा पुनः न भविष्यति ।
१२६ - २०० - इह तर्हि औपगवी माणविका भार्या अस्य औपगवीभार्यः जातिलक्षणः पुंवद्भावप्रतिषेधः न प्राप्नोति ।
१२७ - २०० - मा भूत् एवम् ।
१२८ - २०० - वृद्धिनिमित्तस्य इति एवम् भविष्यति ।
१२९ - २०० - यः तर्हि न वृद्धिनिमित्तः ।
१३० - २०० - ग्लुचुकायनी माणविका भार्या अस्य ग्लुचुकायनीभार्यः ।
१३१ - २०० - तस्मात् स्त्रियाः युवत्याः युवसञ्ज्ञा एव पर्युदसितव्या ।
१३२ - २०० - तस्याम् च पर्युदस्तायाम् गोत्रप्रत्ययान्तम् एतत् यूनि वर्तते ।
१३३ - २०० - इह उत्पादयितरि अपत्ययुक्ते प्रत्ययान्तात् प्रतिषेधः वक्तव्यः परमप्रकृतेः च उत्पत्तिः वक्तव्या ।
१३४ - २०० - सर्वेषु अपत्ययुक्तेषु प्रत्ययान्तात् प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
१३५ - २०० - तस्मात् प्रतिषेधः ।
१३६ - २०० - तस्मात् प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
१३७ - २०० - सञ्ज्ञाकारिभ्यः वा प्रत्ययोत्पत्तिः ।
१३८ - २०० - अथ वा सञ्ज्ञाकारिभ्यः प्रत्ययोत्पत्तिः वक्तव्या ।
१३९ - २०० - यदि सञ्ज्ञाकारिभ्यः प्रत्ययोत्पत्तिः उच्यते कथम् गार्ग्यायणः वात्स्यायनः इति ।
१४० - २०० - गोत्रात् यूनि च ।
१४१ - २०० - गोत्रात् यूनि इति एतत् वक्तव्यम् ।
१४२ - २०० - तत् च जात्यादिनिवृत्त्यर्थम् ।
१४३ - २०० - तत् च अवश्यम् सञ्ज्ञाकारिग्रहणम् कर्तव्यम् ।
१४४ - २०० - किम् प्रयोजनम् ।
१४५ - २०० - जात्यादिनिवृत्त्यर्थम् ।
१४६ - २०० - जात्यादिभ्यः उत्पत्तिः मा भूत् इति ।
१४७ - २०० - जातिः न वर्तते ।
१४८ - २०० - सङ्ख्या न वर्तते ।
१४९ - २०० - सर्वनाम न वर्तते ।
१५० - २०० - जातिः न वर्तते ।
१५१ - २०० - काकस्य अपत्यम् कुररस्य अपत्यम् इति ।
१५२ - २०० - सङ्ख्या न वर्तते ।
१५३ - २०० - नवानाम् अपत्यम् दशानाम् अपत्यम् इति ।
१५४ - २०० - सर्वनाम न वर्तते ।
१५५ - २०० - सर्वेषाम् अपत्यम् विश्वेषाम् अपत्यम् इति ।
१५६ - २०० - यत् तावत् उच्यते जातिः न वर्तते ।
१५७ - २०० - काकस्य अपत्यम् कुररस्य अपत्यम् इति ।
१५८ - २०० - येन एव हेतुना एकः काकः तेन एव हेतुना द्वितीयः तृतीयः च काकः भविष्यति ।
१५९ - २०० - यत् अपि उच्यते सङ्ख्या न वर्तते ।
१६० - २०० - नवानाम् अपत्यम् दशानाम् अपत्यम् इति ।
१६१ - २०० - सङ्ख्येयम् अपेक्ष्य सङ्ख्या प्रवर्तते ।
१६२ - २०० - तत् सापेक्षम् सापेक्षम् च असमर्थम् भवति इति असामर्थ्यात् न भविष्यति ।
१६३ - २०० - यत् अपि उच्यते सर्वनाम न वर्तते ।
१६४ - २०० - सर्वेषाम् अपत्यम् विश्वेषाम् अपत्यम् इति ।
१६५ - २०० - निर्देश्यम् अपेक्ष्य सर्वनाम वर्तते ।
१६६ - २०० - तत् सापेक्षम् सापेक्षम् च असमर्थम् भवति इति असामर्थ्यात् न भविष्यति ।
१६७ - २०० - यत् तावत् उच्यते येन एव हेतुना एकः काकः तेन एव हेतुना द्वितीयः तृतीयः च काकः भविष्यति इति ।
१६८ - २०० - न एतत् विवदामहे काकः न काकः इति ।
१६९ - २०० - किम् तर्हि ।
१७० - २०० - येन एव हेतुना एतत् वाक्यम् भवति काकस्य अपत्यम् कुररस्य अपत्यम् इति तेन एव हेतुना वृत्तिः अपि प्राप्नोति ।
१७१ - २०० - यद् अपि उच्यते सङ्ख्येयम् अपेक्ष्य सङ्ख्या प्रवर्तते ।
१७२ - २०० - तत् सापेक्षम् सापेक्षम् च असमर्थम् भवति इति ।
१७३ - २०० - भवति वै कस्य चित् अर्थात् प्रकरणात् वा अपेक्ष्यम् निर्ज्ञातम् ।
१७४ - २०० - यदा निर्ज्ञातम् तदा वृत्तिः प्राप्नोति ।
१७५ - २०० - यद् अपि उच्यते निर्देश्यम् अपेक्ष्य सर्वनाम वर्तते ।
१७६ - २०० - तत् सापेक्षम् सापेक्षम् च असमर्थम् भवति इति ।
१७७ - २०० - भवति वै कस्य चित् अर्थात् प्रकरणात् वा अपेक्ष्यम् निर्ज्ञातम् ।
१७८ - २०० - यदा निर्ज्ञातम् तदा वृत्तिः प्राप्नोति ।
१७९ - २०० - एवम् तर्हि अनभिधानात् जात्यादिभ्यः उत्पत्तिः न भविष्यति ।
१८० - २०० - तत् च अवश्यम् अनभिधानम् आश्रयितव्यम् ।
१८१ - २०० - क्रियमाणे अपि हि सञ्ज्ञाकारिग्रहणे यत्र जात्यादिभ्यः उत्पद्यमानेन प्रत्ययेन अर्थस्य अभिधानम् भवति भवति तत्र उत्पत्तिः ।
१८२ - २०० - तत् यथा ।
१८३ - २०० - कुतः चरति मायूरिः केन कापिञ्जलिः कृशः आहेयेन च दष्टस्य पाञ्चिः सुतमसः मतः ।
१८४ - २०० - तादायनिः , यादायनिः , कैमायनिः इति ।
१८५ - २०० - तत् एतत् अनन्यार्थम् सञ्ज्ञाकारिग्रहणम् वा कर्तव्यम् प्रत्ययान्तात् व प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
१८६ - २०० - उभयम् न कर्तव्यम् ।
१८७ - २०० - गोत्रग्रहणम् न करिष्यते ।
१८८ - २०० - एकः अपत्ये प्रत्ययः भवति इति एव ।
१८९ - २०० - यदि च इदानीम् प्रत्ययान्तात् अपि प्रत्ययः स्यात् न एकः अपत्ये प्रत्ययः स्यात् ।
१९० - २०० - यदि गोत्रग्रहणम् न क्रियते कथम् गार्ग्यायणः वात्स्यायनः इति ।
१९१ - २०० - वक्तव्यम् एव एतत् गोत्रात् यूनि अस्त्रियाम् इति ।
१९२ - २०० - अथ अपि गोत्रग्रहणम् क्रियते एवम् अपि न दोषः ।
१९३ - २०० - न एकग्रहणेन प्रत्ययः अभिसम्बध्यते एकः गोत्रे प्रत्ययः भवति इति ।
१९४ - २०० - किम् तर्हि ।
१९५ - २०० - प्रकृतिः अभिसम्बध्यते एका प्रकृतिः गोत्रे प्रत्ययम् उत्पादयति ।
१९६ - २०० - यदि च इदानीम् प्रत्ययान्तात् अपि प्रत्ययः स्यात् न एका प्रकृतिः गोत्रे प्रत्ययम् उत्पादयेत् ।
१९७ - २०० - अथ वा अस्थाने अयम् यत्नः क्रियते ।
१९८ - २०० - न हि इदम् लोकात् भिद्यते ।
१९९ - २०० - लोके सञ्ख्याम् प्रवर्तमानाम् उपचरन्ति एकः इति वा प्रथमः इति वा ।
२०० - २०० - यावत् ब्रूयात् प्रथमः अपत्ये प्रत्ययम् उत्पादयति तावत् एकः गोत्रे इति ।
१ - १७ - इञः वृद्धावृद्धाभ्याम् फिञ्फिनौ विप्रतिषेधेन ।
२ - १७ - इञः वृद्धावृद्धाभ्याम् फिञ्फिनौ भवतः विप्रतिषेधेन ।
३ - १७ - इञः अवकाशः दाक्षिः प्लाक्षिः ।
४ - १७ - फिञः अवकाशः तादायनिः यादायनिः ।
५ - १७ - इह उभयम् प्राप्नोति तापसायनिः साम्मितिकायनिः ।
६ - १७ - फिनः अवकाशः त्वचायनिः स्रुचायनिः ।
७ - १७ - इञः सः एव ।
८ - १७ - इह उभयम् प्राप्नोति ग्लुचुकायनिः मुलुचुकायनिः ।
९ - १७ - फिञ्फिनौ भवतः विप्रतिषेधेन ।
१० - १७ - इह कस्मात् न भवति दाक्षिः प्लाक्षिः ।
११ - १७ - बहुलवचनात् ।
१२ - १७ - तद्राजः च ।
१३ - १७ - तद्राजः च इञः भवति विप्रतिषेधेन ।
१४ - १७ - तद्राजसय अवकाशः ऐक्ष्वकः ।
१५ - १७ - इञः सः एव ।
१६ - १७ - इह उभयम् प्राप्नोति पाञ्चालः वैदेहः वैदर्भः ।
१७ - १७ - तद्राजः भवति विप्रतिषेधेन ।
N/A
References : N/A
Last Updated : January 17, 2018
TOP