सम अलंकार - लक्षण १

‘योग्य प्रकारचा संबंध म्हणजे सम.’
‘संसर्ग (म्हणजे संबंध) विषमाप्रमाणेंच येथेंही दोन प्रकारचे आहेत, असें समजावें. पैकीं उत्पत्तिरूप संसर्गाची योग्यता, (१) कारणापासून, त्याच्याशीं समानगुण असलेल्या कार्याच्या उत्पत्तीमुळें; (२) ज्या गुणानें युक्त असलेल्या वस्तूचा संसर्ग होईल, त्या सारख्याच गुणाच्या उत्पत्तीमुळें; व (३) कांहीं एका इष्ट वस्तूची प्राप्ति होण्याकरतां वापरलेल्या साधनानें, त्या इष्टाची प्राप्ति होण्यामुळें, अशी तीन प्रकारांमुळें होऊ शकते. स्वत:च्या इष्टापेक्षा प्राप्ति होण्यामुळें, अशी तीन प्रकारांमुळें होऊ शकते. स्वत:च्या इष्टापेक्षां वरिष्ट दर्जाचें इष्ट प्राप्त झालें असतां, पुढें सांगण्यांत येणारा प्रहर्षण अलंकार होतो. आतां संयोगादिरूप संसर्गाचे जे दोन संसर्गी (म्ह० संबंधी) त्यांची परस्परयोग्यता ही, दोहोंपैकीं एकाच्या गुणानें अथवा स्वरूपानें, दुसर्‍याच्या गुणाला अथवा स्वरूपाला साहाय्य होत असल्यानें, होते. अशा रीतीनें योग्य संबंध म्हणजे सम या सामान्य लक्षणानें होणारे सर्व प्रकार ह्या ठिकाणीं संग्रहीत होतात.
उदाहरण :--- तुझी कीर्ति, कुवलयाची [(१) नील कमल व (२) पृथ्वीमंडळ असे दोन्हीही अर्थ येथें घ्यावें.] शोभा हरण करते, यांत आश्चर्य तें काय ? कारण त्या कीर्तींचें मूळ कारण, सर्व लोकांनीं ज्याचे चरणकमल नमस्कार करण्यास योग्य आहेत, असे आपण आहां. अथवा हें दुसरें उदाहरण :---
“मंत्रयुक्त आहुति देऊन प्रदीप्त केलेल्या अग्नीच्या शरीरापासून उत्पन्न झालेल्या द्रौपदीच्या केसांच्या स्पर्शानें दुर्योधन भस्म झाला हें योग्यच झालें.
पूर्वींच्या श्लोकांत कारण जो राजा व कार्य जी कीर्ति त्यांच्या धर्माचें (म्ह० कुवलयलक्ष्मी ह्या धर्माचें) श्लेषानें ऐक्य निर्माण केलें. पण या श्लोकांत तें ऐक्य मरण व दाह या दोघांच्या अभेदाध्यवसायरूप अतिशयानें निर्माण केलें आहे; हा या दोन श्लोकांत फरक आहे,