तत्रादौ ऋष्यादिन्यास

तत्रादौ ऋष्यादिन्यास :--- तन्न्यासे शिर:प्रभृतिस्थानान्युक्तानि तंत्रान्तरे - ‘ऋषिर्गुरुत्वाच्छिरसि ध्येयत्वाद्देवता हृदि ।
छंदोक्षरत्वाद्वदने न्यस्तव्यं मंत्रवित्तमै: ॥
’ अन्यत्रापि - ‘गुरुत्वान्मूर्ध्नि तत्स्थानं मंत्रवर्णाधिदेवता ।
छंद:स्थानं मुखं योग्यं देवता हृदि संस्थिता ॥
वीजवर्णात्मना द्दष्टा: पूर्वे मंत्रा महर्षिभि: ॥
तस्मात्तन्मंत्रबीजं वै मंत्रकारणभावत: ॥
मंत्र: सामर्थ्यरूपेण फलदाने सशक्तिक: ।
वीजस्थानं गुहयमिति तत्र बीजं प्रविन्यसेत्‌ ॥
शक्तिस्तु गमने द्दष्टा तेन
शक्तिस्तु पादयो: ।
नाभौ प्राण: कीलितो वै तस्मात्तत्र तु कीलकम ॥’
इति ।
न्यासकाले ऋष्यादिपदं चतुर्थ्यंतं नमोन्तं उच्चार्य तत्तत्स्थानेषु न्यसेत ।
तथा न्यासे शिरोमुखादिस्थानवाचकानां पदानां सप्तम्यंतत्वेन उच्चार: कार्य इत्येके, नेत्यन्ये ।
तदेवं - ऋषिभ्यो नम: शिरसि इत्यादि ।
अत्र मुद्राप्रकार इत्थम्‌ - मध्यमा तर्जनी अंगुष्ठश्चेति च ।
अग्रत: संहतं कृत्वा शिरोदेशे स्पृशेत्‌ ।
छंदोभ्यो नम: मुखे इत्युक्त्वा अनामिकांगुष्ठकनिष्ठाग्रत्रयसंहननेन मुखस्पर्श: ।
देवताभ्यो नमो
हृदि इत्युक्त्वा पंचांगुल्यग्रसंगमनकरतलेन हृदि स्पर्श: ।
बीजेभ्यो नमो गुहये इत्युक्त्वा गुहयस्पर्श: ।
शक्तिभ्यो नम: पादयो: इत्युक्त्वा व्यत्यस्तहस्ताभ्यां पादयो: स्पर्श इति ।
अनुक्तन्यासमुदाविधाने ‘अंगुष्ठानामिकाभ्यां तु न्यास: सर्वत्र संमत:’ (न्या. वि. चंद्रिका) ।
क्वचिच्छक्तिबीजानि स्तनयोर्न्यसेत तत्र शक्तीनां दक्षिणस्तने
बीजानां वामस्तने न्यास इत्युक्तम्‌ । क्वचित्‌ कीलकविनियोगयोर्न्यास: मुद्रा चोक्रा ।
तद्यथा - अंजलिं प्रसार्य शीर्षादिपादान्तं तेन अंजलिना स्पर्श इति कीलकमुद्रा ।
‘विनियोगस्य मुद्रा स्यात हृदये त्वंजलिक्रिया’  क्रिया’ इति ऋष्यादिन्यास: ।