पुरश्चरणकर्तुर्विशेषा:

गोतमीये -
पुरश्चरणकृन्मंत्री भिक्षाभक्षं विचिंतयेत्‌ ।
अन्यथा भोजनाद्दोषात्सिद्धिहानि: प्रजायते ॥१॥
शस्तान्नं चसमश्नीयात्‌ मंत्रसिद्धिसमीहया ।
तस्मान्नित्यं प्रयत्नेन शस्तान्नाशी भवेन्नर: ॥२॥
भुंजानो वा हविष्यान्नं शाकं यावकमेव वा ।
पयो मूलं फलं वापि यत्र यत्रोपलभ्यते ॥३॥
विश्वामित्रकल्पेऽपि - वैदिकैस्तांत्रिकैश्चैव अन्नशुद्धि: प्रकीर्तिता ।
अन्नानुसारि कर्माणि बुद्धि: कर्मानुसारत: ॥
अत एवान्नशोधनं कुर्यात्‌ । शूद्रान्नं शूद्रसंपर्कं शूद्रेण च सहाशनम्‌ ।
ते यांति नरकं घोरं यावच्चंद्रदिवाकरौ ॥ इति ।
सारसंग्रहे - तैलाक्तवस्तु नाश्नीयात्‌ नग्नस्तोये न संविशेत्‌ ।
अशुचिर्न स्वपेत्क्वापि नासास्याद्यशुचिर्भवेत्‌ ॥
लवणं तिलसंभूतं नाश्नीयात्केवलं सुधी: ।
लिंपेद्धरिद्रां वक्त्रे नो नानृतं प्रवदेत्‌ क्वचित्‌ ॥
कदाचिन्मलिनो न स्यात्‌ भुवं नैव लिखेद्यथा ।
श्रीफलांबुजसद्रोणा मूर्ध्नि जातु न धारयेत्‌ ॥
तथा च निर्मलाचारो युक्त: शुद्धमना भवेत्‌ ।
शुद्धमाल्यानुलेपश्च शुद्धाभरणभूषित: ॥
शुद्धवस्त्रपरीधान: शुद्धदेहस्वलंकृत: ।
उत्कृष्टगंधानुलेप: शुद्धदंतश्च सत्तम: ॥
विष्णुभक्तश्च सततं रम्यो जाप्यो भवेत्सुधी: ।
रजस्वलामेकचारां योषितं न स्पृशेदपि ॥
शांत: शुचिस्मितो वाग्मी मधुरालापवान्भवेत्‌ ।
दयार्द्रचेताराचार्यदेवातिथ्यर्चने रत: ॥
गुर्वग्निपूजानिर्तो पुण्यशीलो द्दढव्रत: ।
एताद्धशैश्व नियमैर्युक्तो लक्ष्मीं लभेत स: ॥ इति ।

नारायणीये - नाजिघ्रेन्नाक्रमेदब्जं तद्वीजं च न भक्षयेत्‌ ।
विल्वैर्न मार्जयेद्दंतान्‌ त्रिसंध्यं प्रणमेच्च तान्‌ ॥
प्रातर्भक्ष्यास्तिलाश्चैता धार्या लक्ष्मीं प्रपूजयेत्‌ ।
धारयेन्मूर्ध्नि तत्पुष्पं उत्तरे मधुरान्नभुक्‌ ॥
पायसं बिल्वबीजं च भक्षयेच्छुक्लपर्वणि ॥ इति ।
शारदातिलके अष्टमपटले - द्रोणपंकजबिल्वानि पद्भयां जातु न लंघयेत्‌ ।
सहदेवीमिंद्रवल्लीं श्रीदेवीं विष्णुवल्लभावम्‌ ॥
कन्याजम्बूप्रवालं च धारयेन्मूर्ध्नि सर्वदा ॥
अथ वर्ज्यानि - वर्जयेन्मधुरक्षारलयणं तैलमेव च ।
क्षारं च लवणं मांसं गृंजनं कांस्यभोजनम्‌ ॥
माषाढकी मसूरं च कोद्रवांश्चणकानपि ।
कौटिल्यं क्षौरमभ्यंगमनिवेदितभोजनम्‌ ॥
असंकल्पितकृत्यं च वर्जयन्मर्दनादिकं ।
मंत्रजपान्नपानीयै: स्नात्वाचमनभोजनम्‌ ॥
कुर्याद्यथोक्तविधिना त्रिसंध्यं देवतार्चनम्‌ ।
शक्त्या त्रिषवणं स्नानमशक्तो द्वे सकृच्च वा ॥
अस्नातस्य फलं नास्ति नच तर्पयत: पितृन्‌ ।
अपवित्रकरो लग्न: शिरसि प्रावृतो‍ऽपि वा ॥
प्रलपन्‌ प्रजपेद्यावत्तावन्निष्फलमुच्यते ॥ इति ॥
कुलार्णवे विशेष :--- यस्यान्नपानपुष्टांग: कुरुते धर्मसंचयम्‌ ।
अन्नदातु: फलस्यार्धं कर्तुश्चार्धं न संशय: ॥
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन परान्नं वर्जयेत्सुधी: ।
पुरश्चरणकालेऽपि सर्वकर्मसु शांभवि ॥
जिव्हा दग्धा परान्नेन करौ दग्धौ प्रतिग्रहात्‌ ।
मनो दग्धं परस्त्रीभि: कथं सिद्धिर्वरानने ॥
अत्र परान्ननिषेधो भिक्षेतरविषय: भिक्षायां स्वसत्तोत्पादनात्‌ ।
अत एव भिक्षा नैव प्रतिग्रह: इति, योगिनीहृदये - शयीत कुशशय्यायां शुचिवस्त्रधर: सदा ।
प्रत्यहं क्षालयेत्‌ शय्यामेकाकी निर्भय: स्वपेत्‌ ॥
मैथुनं तत्कथालापं तद्नोष्ठीं परिवर्जयेत्‌ ।
असत्यभाषणं वाचं कुटिलां परिवर्जयेत्‌ ॥
वर्जयेत्‌ गीतवाद्यादि श्रवणं नृत्यदर्शनं ।
अत्यंतगंधलेपं च पुष्पधारणमेव चा ॥
त्यजेदुष्णोदकस्नानं (शक्तौ सत्यां) अन्यदेवप्रपूजनम्‌ ॥
उपास्यदेवतारूपां वा तां भावयेदित्यर्थ: ।
अन्यत्र - एवमुक्तविधानेन विलंबं त्वरितं विना ।
उक्तसंख्यं जपं कुर्यात्‌ पुरश्चरणसिद्धये ॥
देवतागुरुमंत्राणामैक्यं संभावयन्‌ धिया ।
जपेदेकमना: प्रात:कालं मध्यंदिनावधि ॥
मुंडमालायां - यत्संख्यया समारब्धं तत्कर्तव्यमहर्निशम्‌ ।
यदि न्यूनादिकं कुर्याद्दतभ्रष्टो भवेन्नर: ।
न्यूनाधिकं न कर्तव्यं आसमाप्तं सदा जपेत्‌ ॥ इति ।
न्य़ूनातिरिक्तकर्माणि न फलंति कदाचन ।
यथाविधि कृतान्येव तत्कर्माणि फलंति हि ॥
भूशय्या ब्रम्हाचारित्वं मौनमाचार्यसेवनं ।
नित्यं त्रिषवणं स्नानं क्षुरकर्मविवर्जनम्‌ ॥
नित्यपूजा नित्यदानं देवतास्तुतिकीर्तनम्‌ ।
नैमित्तिकार्चनं चैव विश्वासो गुरुदेवयो: ॥
जपनिष्ठा द्वादशैते धर्मा: स्युर्मंत्रसिद्धये ॥
सारसंग्रहे - एवं च मंत्रवित्प्राज्ञ: कुर्यान्नित्यजपक्रियां ।
पुरश्वर्याविधावेतत्‌ श्रीसूक्तजपतत्पर: । पुरश्चर्यासुसिद्धयर्थं कुर्याद्दतमनुत्तममिति ॥ इति पुरश्चरणकर्तुर्नियमा: ।