कडू

A dictionary, Marathi and English

v ये with डोळ्यांला.
in contrad. from the exterior portion. 5 Unkindly; ungenial to the taste of wood-worms--certain trees or plants. 9 Rough, austere, not sweet--certain oils. 7 Hard, saline, unloamy, unsuitable for cultivation--a soil. 8 Strong, sharp, biting, bitter--varieties of certain vegetables. 9 Stern, severe, unrelenting--a person or disposition.

Aryabhushan School Dictionary

a   Bitter. Unkindly, stern, unrelenting.

मराठी (Marathi) WN

adjective  उग्र, तीव्र असा, कारल्यासारख्या चवीचा   Ex. हे औषधाची चव फार कडू आहे

MODIFIES NOUN:

बोल चव

ONTOLOGY:

गुणसूचक (Qualitative) ➜ विवरणात्मक (Descriptive) ➜ विशेषण (Adjective)

SYNONYM:

कडवा

Wordnet:

asm তিতা

bd गोखा

ben কড়া

guj કડવું

hin कड़ुवा

kan ಒಗರು

kas ٹیوٚٹھ

mal കയ്പു്‌ രസം

mni ꯑꯈꯥꯕ

nep तितो

ori ପିତା

pan ਕੌੜਾ

san तिक्त

tel చేదైన

urd کڑوا , تیکھا

महाराष्ट्र शब्दकोश

वि.  १ . कडवा ( गोडाचे उलट , कडुनिंबाच्या चवीप्रमाणें ). २ बेचव ; पित्तविकारामुळें बदलणारी ( जिभेची रुचि ). ३ न रुचणारें ; अप्रिय ; कठोर ( वाक्य , भाषण इ० ). ' आधीं कडु मग गोड .' ४ ज्यास कीड लागत नाही , जें कीड खात नाहीं असें ( विशिष्ट झाड , वनस्पति ). ५ जारज संतति ( गोडच्या उलट ). ६ गोड नसणारें ; अशुदेध ( विशिष्ट तेल ). ७ कठिण , गांठ्यांळ ( बाभळीच्या लांकडाचा आंतील भाग ; नार ; वरचा भाग ठिसूळ , नरम किंवा गोड असतो ). ८ निर्दय ; कडक ; ताठर ( माणुस , स्वभाव ). ९ नापीक ; लागवदीला प्रतिकूल ( जमीन ). १० झोंबणारी ; कडक तिखट ( विशिष्ट भाजी ). - न . १ ( ल .) अफू . २ कात ( रात्रीच्या वेळेस काताचें नांव घ्यावयाचें नाहीं म्हणुन त्याबद्दल म्हणतात ) ३ मृताशोंच . कडु विटाळ या शब्दाचा संक्षेप . - स्त्री . डोळ्यांचें दुखणें ( डोळ्यांत माती गेल्यानें , जाग्रण केल्यानें येणारें ). ( क्रि येणे , उ० डोळ्यांला कडु येणें ). - पु . १ दासीपासून झालेली संतति ; अनौरस जारस सतति ; लेकवळा ( याच्या उलट गोड .) ' त्याच्या राज्यांत मल्हारराव नामक त्याच्या एका कडु सापत्‍न भावानें जें बंड माजविलें होतें ...' - हिंक ८४ . २ पाटाची संतति ( सं . कटु ; प्रा . कडु ; गु . कुडवु ; हिं कडुवा ; सिं कडो )
०इंद्रायण  न. कुंपणावारील एक वेल ; ह्याची फळें तांबडीं , विषारी व रुचीस कडू असतात ; कवंडळ ; इंद्रावण ; इंद्रवारुण ; कडूवृदांवन २ ( ल .) तुसडा . माणुघाण्या ; एकलकोंडा माणुस .
०करांदा   - पु . एक कडवट तपकिरी रंगाचा कंद .
०कारले  न. १ कारलें . २ ( ल .) वाईट स्वभावाचा व न सुधारणारा माणुस . ' तो एक कडुं कारलें आहे , त्याची संगत धरूं नको म्हणजे झाले ,' म्ह० कडू कारले तुपांत तळलें . ' साखरेंत घोळलें तरी तें कडु तें कडुच .'
०कारळी   कारळें - स्त्रीन . कारळें तीळासारखें औषधी बीं ; कडु जिरें ; काळें जिरें . याचें झाड दोन तीन हात उंच असून ह्यास थोडे येतात . व त्यांत बी असते . हें कृमिनाशक आणि वातनाशक आहे . - शे . ९ . २३४ .
०काळ  पु. वाईट दिवस ; अडचणीची स्थिति ; साथ ; दुष्कळ ; दुर्गति . ( क्रि० येणें ; असणें ; चालणें ; वाहणें ; जाणें ; टळणें ; चुकणें ; चुकविणें )
०घोसाळें  न. घोसाळ्याची एक जात . - शे . ९ . २३५ .
०जहर वि.  अतिशय कडु ; विषासरखें कडू
०जिरें   कडू कारळी पहा .
०झोंप  स्त्री. अपुरी झोंप ; झोंपमोड ; झोंपेचें खोबरें . ( क्रि०करणें ).
०तेल  न. १ करंजले , करंजाच्या बियांचें तेल . २ उंडिणीचे तेल ; ( हेट .) पुन्नागफळांचें तेल . ४ ( सामा .) न खाण्यापैकी तेल ( चोखटेल किंवा गोडे तेल याच्या उलट ).
०दोडका  पु. १ कडवट दोडका . २ दासीपुत्र ; लेकवळा . ३ ( ल .) पंक्तिबाह्म ; जातिबहिष्कृत माणुस ; कडु भोपळा पहा .
०दोडकी  स्त्री. भाद्रपद महिन्यांत फुलणारी एक वेल ; दिवाळी ; हिचीं पानें औषधीं असून , फळांस दिवाळें म्हणतात . - शे ९ . २३५ .
०निंब  पु. बाळनिंब ; बाळंतनिंब ; हा वृक्ष फार मोठा असून सर्वत्र होतो . याची पानें गुडीपाडव्याला खातत . हा अनेक व्याधींवर उपयोगी आहे . याचे लाकुंड इमारतीच्या उपयोगी आहे . आर्यवैद्यकांत याला रसायन म्हटले आहे . म्ह० १ गूळ चारणारापेक्षां निबचारणारा बरा होतो . २ ( कर्‍हेपठारी ) कडु निंबाच्या झाडाखालून उठून आला = ज्याच्या जवळ कांहीं पैसा नाहीं असा ; भणंग ; ( उपहासार्थी योजितात ).
०पडसळ  न. कडू असलेलें पडवळ . - शे . ९ . २३५ .
०पाणी  न. पाण्यांत कडुनिंबाचें किंवा निरगुडीचें टहाळे बालून उकळलेलें पाणी ( यानें आजार्‍यास , बाळंतिणीस वगैरे स्नान घालतात ). २ विटाळ सपल्यानंतर बायका ज्या पाण्यानें डोक्यावरुन स्नान करतात तें पाणी . अशा स्नानालाहि म्हणतात . ( क्रि० घेणे ). ३ मृताशौच किंवा कडूविटाळ संपल्यानंतर माणसानें स्नानार्थ घ्यावयाचें पाणी . ( येथें कडु म्हणजे दुःखदायक प्रसंगाशीं आलेला संबंध ). ( क्रि . घेणें ) ४ भाजीपाला शिजविलेलें पाणी .
०पाणी   ( बायको वाप्र .) वरील विटाळ फिट - साध्या पाण्यानें स्नान करणें किंवा अंगावर पाणी घेणें .
काढणें   ( बायको वाप्र .) वरील विटाळ फिट - साध्या पाण्यानें स्नान करणें किंवा अंगावर पाणी घेणें .
०पाला  पु. कडु पाण्यांत घालावयाचीं करंज , लिंब , निर्गुडी , जांभळी इ० ची पानें . भोपळा - पु . १ कडवट रुबीचा भोपळा ; दुध्या भोपळ्याची एक जात ( याचा उपयोग सतार , वीणा , वगैरे वाद्यांच्या कामीं व सांगड , तुंबडी इ० च्या कामीं करतात ). २ ( ल .) दासीपुत्र . ३ ( ल .) पंक्तिबाह्म ; हलक्या जातीचा ; बहिष्कृत माणुस .
०भोपळी  स्त्री. कडू भोपळ्याची वेल ; कडू भोपळा अर्थ १ पहा . - शे . ९ . २३६ .
०वट   टु - वि . ( काव्य ) कडवट पहा . ' कैलासवन कडुवट । उमावन तुरट । ' - शिशु ६१५ . ' जैसा निंब जिभे कडुवटु । ' - ज्ञा १८ . १८६ . ' कडुवट हरिनामें वाटती पापियाला । ' - वामन नामसुधा १ . ४ . ३४ .
०वाघांटी  स्त्री. कडवट फळें येणारी एक वनस्पती ; आषाढी द्वादशीस हिच्या फळांची भाजी करतात .
०विख वि.  कडजहर ; विषाप्रमाणें कडु
०विटाळ  पु. १ मृताशौच ; सुतक . २ बाळंतपणाचा विटाळ ; बाळंतिणीला येणारा दहा दिवसांचा विटाळ ; जननाशौच . ( क्रि० येणें ; जाणें ; सरणें ; फिटणें ;).
०वृदांवन  न. कडू इंद्रायण पहा . ' कडु वृदांवन । साखरेचें आळें । ' - तुगा .

मराठी वाक्संप्रदाय - वाक्यप्रचार

कडू कारलें
(ल.) वाईट, कधीहि न बदलणारा असा स्‍वभाव
या स्‍वभावाचा माणूस. ‘बाळू, तूं विठूची एवढी मनधरणी करूं नकोस. तो अगदी कडू कारले आहे.’