रस

{ rasḥ }

बर'/बड़ो (Bodo) WN

   See : बिदै, बिदै, बिदै

हिन्दी (hindi) WN

 noun  साहित्य में कथानकों, काव्यों, नाटकों आदि में रहने वाला वह तत्व जो अनुराग, करुणा, क्रोध, रति आदि मनोभावों को जागृत, प्रबल तथा सक्रिय करता है   Ex. रस की संख्या नौ मानी गई है ।

HYPONYMY:

वीर रस भयानक रस हास्य करुण रस अद्भुत-रस अनुरस शृंगार रस रौद्र रस वीभत्स रस शांत रस

ONTOLOGY:

गुणधर्म (property) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

kan ರಸ

kok रस

mar रस

ori ରସ

tam ரசம்

tel రసాలు

 noun  वनस्पतियों अथवा उनके फूल, फल,पत्तों आदि में रहने वाला वह तरल पदार्थ जो दबाने, निचोड़ने आदि पर निकलता या निकल सकता है   Ex. नीम की पत्तियों का रस पीने तथा लगाने से चर्म रोग दूर होता है ।

HOLO STUFF OBJECT:

गुड़

HYPONYMY:

फल रस अर्क पुष्प रस ताड़ी दूध आनंदभैरव द्राक्षारस अमरस अरकनाना गन्ने का रस

ONTOLOGY:

भाग (Part of) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

अरक अर्क जूस

Wordnet:

bd बिदै

kas رَس

kok रोस

mni ꯃꯍꯤ

nep रस

pan ਰਸ

tel రసము

urd عرق , رس , شیرہ

 noun  वृक्षों के शरीर से निकलने वाला या पाछकर निकाला जाने वाला तरल पदार्थ   Ex. कुछ वृक्षों के निर्यास औषधि के रूप में प्रयोग किए जाते हैं ।

HYPONYMY:

मन्ना सोमरस शालरस चोप

ONTOLOGY:

प्राकृतिक वस्तु (Natural Object) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

निर्यूस निर्यास मद मस्ती

Wordnet:

guj રસ

kan ಸಸ್ಯರಸ

ori ରସ

san रसः

urd عرق , رس

 noun  वैद्यक के मत से शरीरस्थ सात धातुओं में से पहली   Ex. रस के अंतर्गत शरीर में उपस्थित पानी आता है ।

HYPONYMY:

वीरभद्र-रस

ONTOLOGY:

द्रव (Liquid) ➜ रूप (Form) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

tam ரஸ் ( சாறு )

tel రసం

urd رس

 noun  किसी पदार्थ का सार या तत्व   Ex. रस कई तरह के होते हैं ।

HYPONYMY:

अन्नरस

ONTOLOGY:

वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

mal സ്വാദ്

san रसः

tel రసం

 noun  किसी ग्रंथि या कोशिका से स्रावित होने वाला वह द्रव जिसका शारीरिक क्रियाओं में महत्व है   Ex. लार, हार्मोन आदि रस हैं ।

HYPONYMY:

हार्मोन थाइमिन

ONTOLOGY:

शारीरिक वस्तु (Anatomical) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

स्राव

Wordnet:

kan ದ್ರವ

kas رَس , رطوٗبَت

mal എന്സൈം

mni ꯊꯥꯗꯣꯛꯂꯛꯄ꯭ꯃꯍꯤ

san स्त्रावः

tam உமிழ் நீர்

tel శ్రావము

urd عرق , رقیق مادہ , رس

   See : आनंद, शर्बत, स्वाद, रसा, अर्क

प्राचीन चरित्रकोश

रस n.  तुषित देवों में से एक ।

कोंकणी (Konkani) WN

 noun  मोग, दया, राग, शिंरगार, बी हे मनांतले भाव जागे, घट, आनी सक्रीय करता अशें साहित्यांत कथानक, काव्य नाटक, बी हातूंत आसता अशें तत्व   Ex. रस णव तरांचे मानतात

HYPONYMY:

वीररस भयानक रस हास्यरस करूण रस अद्भूत रस शृंगार रस रौद्र रस विभत्स रस शांत रस

ONTOLOGY:

गुणधर्म (property) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

hin रस

kan ರಸ

mar रस

ori ରସ

tam ரசம்

tel రసాలు

 noun  वैजकी मताप्रमाण शरिरांतल्या सात धातूं मदलो पयलो   Ex. रसा मजगतीं शरिरांत आशिल्ल्या उदकाचो आसपाव जाता

HYPONYMY:

वीरभद्र-रोस

ONTOLOGY:

द्रव (Liquid) ➜ रूप (Form) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

tam ரஸ் ( சாறு )

tel రసం

urd رس

A dictionary, Marathi and English

   . 9 A mineral or a metallic salt; as sulphur, borax, talc, vitriol &c. 10 In Sanskrit this word stands for quicksilver, semen virile, water, poison, gum myrrh &c.; and under it, as the common term, are comprehended the several items of stimulant or sapid food, as spices, curds, oil, sugar, salt &c. Some of these senses will sometimes be met with in Maráṭhí. रसीं उतरणें To get gourdiness in the extremities--a horse.

Aryabhushan School Dictionary

  m  Flavour. Juice. Metal in the state of fusion. Fig. Sweetness. Taste. Any affection or emotion of the nine रस such as शृंगार, वीर, &c.

मराठी पर्यायी शब्दकोश

 ना.  आवड , गोडी , रुची ;
 ना.  चव , रुची , स्वाद .

मराठी (Marathi) WN

 noun  अनुराग, करुणा, क्रोध इत्यादी भावना जागृत, प्रबळ तसेच सक्रिय करणारा साहित्यातील कथानक, काव्य, नाटक इत्यादींमधील गुण   Ex. रस नऊ आहेत शृंगार,वीर,करुण,अदभूत,हास्य,भयानक,बीभत्स,रौद्र व शांत

HYPONYMY:

वीररस भयानक शृंगार रौद्ररस बीभत्स शांतरस हास्यरस करुण रस

ONTOLOGY:

गुणधर्म (property) ➜ अमूर्त (Abstract) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

hin रस

kan ರಸ

kok रस

ori ରସ

tam ரசம்

tel రసాలు

 noun  फळातील द्रव   Ex. लिंबाचा रस औषधी असतो

ONTOLOGY:

प्राकृतिक वस्तु (Natural Object) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

ben ফলের রস

guj ફળ રસ

hin फल रस

kan ಹಣ್ಣಿನ ರಸ

kas مٮ۪وٕ رَس

kok फळांचो रोस

mal പഴസത്ത്

ori ଫଳରସ

tam பழச்சாறு

tel పండ్లరసం

urd پھل رس

 noun  पान, फूले इत्यादी दाबल्याने, वाटल्याने त्यातून निघणारा पातळ द्रव   Ex. कडू निंबाच्या पानांचा रस लावल्याने त्वचारोग बरे होतात.

HOLO STUFF OBJECT:

गूळ

HYPONYMY:

रस अर्क ताडी मकरंद द्राक्षारस दूध ऊसाचा रस आमरस

ONTOLOGY:

भाग (Part of) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

bd बिदै

hin रस

kas رَس

kok रोस

mni ꯃꯍꯤ

nep रस

pan ਰਸ

tel రసము

urd عرق , رس , شیرہ

 noun  शरीरातील सात धातूंपैकी पहिला धातू   Ex. शरीरातील पाणी हे रस ह्या धातूत येते.

ONTOLOGY:

द्रव (Liquid) ➜ रूप (Form) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

tam ரஸ் ( சாறு )

tel రసం

urd رس

 noun  एखाद्या पदार्थाचे सार अथवा तत्त्व   Ex. रस अनेक प्रकारचे असतात.

ONTOLOGY:

वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

Wordnet:

mal സ്വാദ്

san रसः

tel రసం

   See : आनंद

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. 
   करुणरस पहा .
  पु. पारा ; पारद धातु .
०कापूर  पु. पारायुक्त पांढरा कापूर अगर कापराचा गंधक , पारा , मीठ इ० शीं केलेला संयोग , मिश्रण ; एक औषधीपदार्थ . [ सं . रसकर्पूर ]
   चव ; रुची ; स्वाद ; जिव्हेनें खारट , तुरट , गोड इ० जो पदार्थाचा धर्म समजतो तो . सुरभिदुग्धपान रस मजला समजे । - मोअनु २ . ७ .
०पुष्प  न. पार्‍याचा एक संयुक्त पदार्थ . - पदाव १७२ . [ सं . ]
   चीक ; द्रव ; पान , फूल , फळ इ० तील पातळ अंश .
०राज  पु. एक औषध ; मौक्तिक , प्रवाळ , पारा , सोनें , चांदी , अभ्रक , कांतलोह , वंग या सर्वांची भस्में समभाग घेऊन त्यास गुळवेलीच्या रसाच्या आणि शतावरीच्या रसाच्या सात सात भावना दिलेलें रसायन . हें उरक्षतनाशक व कामोद्दीपक आहे . [ सं . ]
   ऊंस , आंबा यांतून निघणारा द्रवपदार्थ .
०रीति  स्त्री. रासायनिक पद्धत . जैसा रसरीति मरतां । राखिला विषें । - ज्ञा १८ . १६३ .
   अर्क .
०रुप  न. रसायन रुप . मृतें लोहें होती । ते रसरुपें जिती । जळोनी इंधनें येती । वन्हिदशे । - अमृ ३ . ५ . [ रस + रुप ]
   अन्नाचें रक्त व्हावयापूर्वीचें रुपांतर ; शरीरांतील ज्या अन्नापासून रक्त व घाम बनतो ती अन्नाची अवस्था .
   धातूचें द्रवरुप ; कोणत्याहि धातूचा वितळून केलेला द्रवपदार्थ ; सोनें , चांदी इ० ची अग्निसंयोगानें झालेली द्रवरुप स्थिति .
०शुद्धि  स्त्री. पारा शुद्ध करणें , मारणें .
०सिंदूर  पु. एक रासायनिक औषध ; मात्रा . ( पारा , गंधक व नवसागर यांपासून केलेली ) [ सं . ]
   ( साहित्य ) अंतःकरणाच्या वृत्तीचें कांहीं कारणानें उद्दीपन होतें आणि त्या उद्दीपित झालेल्या वृत्तीच्या अनुभवानें किंवा अवलोकनानें अनुरुप विचार प्रकट करण्याची प्रेरणा होते तिला रस म्हणतात . रस नऊ आहेत - शृंगार , वीर , करुण , अदभुत , हास्य , भयानक , बीभत्स , रौद्र व शांत . तैं नवरससुधाब्धीचा । थावो लाभे । - ज्ञा १० . ७ .
०सिद्धि  स्त्री. 
   ( ल . ) गोडी ; आवड ; राम ; मनोरमता ; मोहकता ( प्रसंग , साहित्य , भाषण , व्यापार इ० तील . ) वचनांत कांहीं , रस नाहि पांही । - लीलावती .
   प्रीति ; प्रेम ; अनुराग .
   रसायन शास्त्राचें ज्ञान .
   कस ; योग्यता . ऐसियांचा कोण मानितो विश्वास । निवडे तो रस घाई डाई - तुगा ३३६२ .
   किमया ; रासायनिक गुणांची निर्मिती करण्याची कला अवगत असणें . रसांजन - न . डोळ्यांत घालण्याचें एक औषध ; पितळभस्म , दारुहळद , बकरीचें दूध व भांग यांचें मिश्रण आटवून केलेलें अंजन . नेत्रीं रसांजनाचें अंजन । [ सं . रस + अंजन ] रसायण , न . न .
   पारद , गंधक इ० कांचा रांधा करुन केलेल्या मात्रा . भस्में व इतर औषधें , पै रसायनें तै गोडें । जैं आरोग्य देहीं । - ज्ञा १० . १७० .
   खाणींतील मीठ ; खनिजक्षार ; ( गंधक , मोर्दूत इ० ).
   पारा .
   रसज्ञ , सिद्धपुरुषानें तयार केलेलें अमृत .
   रससिद्धि , धातुपरिवर्तनविद्या ; किमया .
   पुरुषाचें वीर्य किंवा रेत .
   ( रसायनक्रिया करतांना फार चपळाई लागते यावरुन ल . ) अत्यंत निकड ; नेट ( क्रि० लावण ; लागणें ).
   विष .
   ( कु . ) रस ; शिकरण . केळ्याचें रसायन . [ सं . रसायन ]
   उत्तेजक द्रव्य ( तेल , मसाला , साखर , मीठ इ० ) ( संस्कृतमध्यें असे अनेक प्रतिशब्द या शब्दाला आहेत ).
   पाणी . तरी नुरोनि वेगळेंपण । रसीं भजिन्नलें लवण । - ज्ञा १७ . १८ .
०क्रिया   कार्य - न . पृथ्वीवरील पदार्थांच्या घटनेंत होणार्‍या फरकांविषयीं ज्या शास्त्रांत सांगितलें आहे तें शास्त्र ; यांत धातु व अधातु यांच्या संयोग - वियोगाचें विवेचन केलेलें असतें . ( इं . ) केमिस्ट्री . रसायनाकर्षण रसायनप्रीति - नस्त्री .
   विजातीय परमाणु ज्या शक्तीनें एकत्रित होतात ती शक्ति . ( इं . ) केमिकल अट्रॅक्शन - अ‍ॅफिनिटी .
   दूध . कथा सुरभिंचा रस स्वहित पुष्कळ स्वादुहि । - केका .
   दोन किंवा अधिक तत्त्वांस एकत्र करुन नवीन पदार्थ उत्पन्न करणारी आणि त्या नव्या पदार्थांतल्या तत्त्वांस पुन्हां निराळें होऊं न देणारी शक्ति . रसायनी औषध - न . खनिज औषध . रसीं उतरणें - क्रि . हात , पाय इ० अवयव सुजणें ; फुगणें ( घोड्याचें ) रसौषध - न . रासायनिक औषध . जैसें रसौषध खरें । आपुलें काज करुनि पुरें । - ज्ञा १८ . १०७९ .
   रसायन ; औषध . पैं कळांतर गांठी बांधिजे । मग पुढिलांचें काज कीजे । पूजा घेऊनि रसु दीजे । पीडितांसी - ज्ञा १७ . २८७ .
   नारळाच्या रसांत गूळ मिळवून तयार केलेलें पातळ पेय . [ सं . ] सामाशब्द -
०कस  पु. १ रसज्ञता . - शर . २ रसाचा कस ; रंग ; बहार ; गोडी . ( क्रि० जाणें ; घेणें ). भोग आतां रसकस घे बरी ही संधी सापडली । - प्रला १९९ . [ रस + कसणें ]
०केळी  स्त्री. ( महानु . ) रसकेलि ; नवरसाची क्रीडा . जेही रसकेळि खेळति मनें । कळाविदांची . - भाए २७२ . [ सं . रस + केलि = क्रीडा ]
०गुल्ला   गोल्ला - पु . ( व . ) एक बंगाली गोड खाद्य पदार्थ ; एक प्रकारची मिठाई .
०द  पु. मेघ . [ सं . ]
०पूजा  स्त्री. औषधाबद्दलची किंमत ; वैद्याची फी . रसपूजा धरोनि पोटीं । वैद्य औषधांच्या सोडी गांठी । - एभा ११ . १०४४ .
०बाळ   बाळी बेळी बेळ - स्त्री . केळ्याची एक जात ( सोनकेळ्याप्रमाणें ). [ रस + का . बाळे = केळ ; का . रसबाळे ]
०भंग  पु. 
   गोडी जाणें ; काव्यग्रंथ गानादिसंबंधीं वाचकश्रोत्यांचा विरस .
   बेरंग ; सौंदर्यनाश .
   उत्साह , उमेद , यांवर विरजण पडणें . [ सं . ]
०भरित वि.  
   रसानें युक्त अगर भरलेलें ; रसपूर्ण ; ( फळ इ० ).
   ( ल . ) चटकदार ; गोड ; मनोरंजक ; सुंदर ( भाषण , वर्णन इ० ). [ सं . ]
०भरु वि.  रसानें भरलेला ( फलादि पदार्थ ); रसपूर्ण ; रसाळ . [ रस + भरणें ]
०भावना  स्त्री. पुटें देण्याची रीत ; किमयेची रीत . परी मात्रेचेनि मापें । दिव्यौषध जैसें घेपे । कां कथिलाचें कीजे रुपें । रसभावनी । - ज्ञा १८ . ७७४ .
०भोजन  न. ज्या जेवणांत आंबरस हें मुख्य पक्वान्न आहे असें जेवण .
०मय वि.  ( रसपूर्ण ) जलमय . अद्वयानंदस्पर्शे । दिठी रसमय जाली असे । ते अश्रु नव्हती जैसें । द्र्वत्वचि - ज्ञा १८ . १६०४ .
०रंग  पु. मकरसंक्रांतीचे दिवशीं कुंकु आणि गूळ हीं दोन पात्रांत भरुन ब्राह्मणांस , सुवासनीस देतात तो ; संक्रातीचें हळदीकुंकू . [ रस आणि रंग ]
०राय  पु. ( महानु . ) शृंगाररस . निर्यास गेलें । रसरायाचें । - भाए ९९ .
०वडी  स्त्री. तोंडीलावण्याकरितां मसाल्याच्या रसानें युक्त हरभर्‍याच्या पिठाच्या वड्या करतात त्या ; पाटवडी .
०वंती  स्त्री. १ ( प्र . ) रसवती ; वाणी ; वाचा ( रसाचें अधिष्ठान मानली जाणारी ); वक्तृत्व .
   गोड भाषण .
   जीभ .
   एक वनस्पति .
०वांगें  न. मसालेदार रसानें युक्त असें शिजवून तयार केलेलें सगळें वांगें ; भरलेलें वांगें ( भाजी ).
०वान वि.  
   रसभरित - युक्त - पूर्ण .
   चवदार ; स्वादिष्ट ; मिष्ट . [ सं . ]
०विक्रय  पु. ( तेल , मीठ , लोणी , साखर , दुध , तूप , इ० ) रसाळ , पोषक पदार्थांची विक्री . शास्त्रांत हा दोष मानला आहे . [ सं . ]
०वृत्ति  स्त्री. शृंगारादिक रसभाव . ( क्रि० प्रकट करणें ). येथ विभूती प्रतिविभूती । प्रस्तुत अर्जुना सांगिजेती । ते विद्गदा रसवृत्ती । म्हणिपैल कथा । - ज्ञा १० . ४१ .
०सोय  स्त्री. स्वयंपाक ; पक्वान्न . जैसी रांधवणी रससोय निकी । करुनियां मोले विकी । - ज्ञा २ . २५४ ; - अमृ ५ . ४३ .
०स्वादन  न. स्त्रियांच्या शृंगारचेष्टांचें वगैरे वर्णन ऐकण्यामध्यें असलेली श्रद्धा , गोडी . हावभाव कटाक्षगुण । सुरतकाम निरुपण । तेथ ज्याचें श्रद्धा श्रवण । रसस्वाद त्या नांव - एभा ११ . ७०७ .
०ज्ञ वि.  
   रस जाणणारा ; रसिक ; मर्मज्ञ . पुष्पाच्या मकरंदाचा रसज्ञ भ्रमरासारखा दुसरा कोणी नाहीं .
   योग्यता जाणणारा ; महत्त्व ओळखणारा .
   रस , भावना , वृत्ति ओळखणारा . [ सं . ]
०ज्ञता  स्त्री. रस जाणण्याचा गुण , पात्रता .
०ज्ञतावात   ज्ञानवात - स्त्रीपु . रस जाणण्याखेरीज बाकी सर्व इंद्रियांची ज्ञानशक्ति यांचा नाश करणारा वात . रसरसणें - अक्रि .
   रसानें पूर्ण भरुन असणें .
   ( अग्नि ) प्रज्वलित असणें ; धगधगणें ; प्रखरणें .
   तापणें ; जळजळीत असणें ; जळजळणें ( तापांत अंग , डोळे , उष्णतेनें पाणी , तवा इ० .
   ऐन तारुण्यांत , भर ज्वानींत असणें .
   भर - भरांत असणें ( देवी , गोवर , ज्या त्या हंगामांत उत्पन्न होणारे पदार्थ ) किंवा संतापानें . संजयो विस्मयें मानसीं । आहा करुनी रसरसी । म्हणे कैसे पा देवेसी । द्वंद्व यया - ज्ञा १४ . ४११ . [ रस ध्व . ] रसरसीत , शीत - वि .
   रसाळ ; रसपूर्ण .
   भर ज्वानीनें युक्त ; तारुण्यानें मुसमुसलेली .
   प्रखर ; प्रज्वलित ; तापून लाल झालेलें .
   पिवळा शब्दामध्यें पहा . रसा , रस्सा - पु १ पुष्कळ रस असलेली भाजी ; मसाला इ० घालून केलेलें पातळ तोंडीलावणें ( बटाटा इ० चें ). २ मांसाचें कालवण . [ सं . ] रसाधिपति - पु . वरुण . [ सं . ] रसाभास - पु .
   कृत्रिम , खोटी भावना ; अनुचितपणें प्रवृत्त केलेला रस . उदा० पशुपक्ष्यादिकांचा शृंगार वर्णन करणें . हा शृंगाररसाभास झाला .
   अशा तर्‍हेचें काव्य अगर नाटक .
   स्थायीभाव नांवाखालीं येणार्‍या अष्टरसांपैकीं एकाचें केलेलें खोटें आविष्करण ; अशा रसाचें ( काव्य , नाट्य रुपानें ) केलेलें दिग्दर्शन .
   कांहीं खोट्या बतावणीनें खरी भावना दडवून ठेवणें . [ सं . ] रसाल , ळ - वि .
   रसभरित ; ज्यामध्यें रस पुष्कळ आहे असा ( फलादि पदार्थ ).
   रसयुक्त ; मधुर ; गोड . केळीचें दळवाडें । हळू पोकळ आवडे । परि फळोनिया गाढें । रसाळ जैसें । - ज्ञा १३ . २१२ .
   चटकदार ; मनोरंजक ; आवडेलसें ( भाषण ). आतां टाकून बहुत शब्दजाळ । बोले रामकथा रसाळ ।
   बरका फणस यास दुसरें नांव .
   गमतीचें ; विनोदी ; हास्यजनक ( भाषण . )
   खमंग ; चांगलें ; मुरलेलें ; चमचमीत ( पाक , लोणचें , ओला पदार्थ )
   रसिक ; रसज्ञ . तूं सांग तो वर तुला रुचला रसाळे । - नल ९१ . रसाळी - स्त्री .
   ( व . ) आंबरसाचें जेवण . अंबादासपंत खाड्याच्या येथें दरवर्षी एक रसाळी होते .
   ( कों . ) उंसाच्या चरकाचें खालचें लांकूड , काठवट . रसिक - वि .
   मर्मज्ञ ; गान , काव्य इ० रसावर विशेष प्रीति असून त्यांतील मर्म जाणतो तो ; सह्रदय .
   थट्टा - मस्करी , भाषण इ० द्वारा दुसर्‍याच्या आणि आपल्या अंतःकरणप्रवृत्तीस विनोद उत्पन्न करील असा .
   गमत्या ; विनोदी .
   भावनाप्रधान .
   चवदार ; स्वादिष्ट ; मधुर .
   ( ल . ) ( काव्य ) आल्हाददायक ; सुखोत्पादक . [ सं . ] रसिकत्व - न .
   माधुर्य .
   रसिकता . - ज्ञा १८ . ३४७ . रसिक रसीला - वि . रसाचा खरा खरा भोक्ता ; इष्कबाज . [ रसिक + हिं . रसीला = रसदार ] रसोत्पत्ति - स्त्री .
   रसाची उत्पत्ति , निर्मिति .
   विनोद ; हास्य ; करमणूक . [ सं . ]

नेपाली (Nepali) WN

 noun  वनस्पतिहरू अथवा त्यसका फुल-पात आदिमा भएको तरल पदार्थ जसलाई मिच्ने, निचोर्ने गर्दा निस्किन्छ वा निस्किन सक्छ   Ex. नीमका पातहरूको रस खानु तथा लगाउनाले चर्म रोग निको हुन्छ

HYPONYMY:

फुलको रस रस दुध

ONTOLOGY:

भाग (Part of) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

झोल अरक अर्क

Wordnet:

bd बिदै

hin रस

kas رَس

kok रोस

mni ꯃꯍꯤ

pan ਰਸ

tel రసము

urd عرق , رس , شیرہ

 noun  कुनै पदार्थको सार वा तत्व   Ex. रस धेरै प्रकारका हुन्छन्

ONTOLOGY:

वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

झोल

Wordnet:

mal സ്വാദ്

san रसः

tel రసం

 noun  पाकेको तरकारीमा भएको पानीको अंश   Ex. तरकारीमा धेरै रस छ

ONTOLOGY:

खाद्य (Edible) ➜ वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

झोल

Wordnet:

asm জোল

ben ঝোল

guj રસો

hin रसा

kas رَس

mal ചാറ്‌

mar रस्सा

ori ଝୋଳ

san सूपः

tam குழம்பு

tel రసం

urd رسا , شوربا , گریوی , جھور , آب جوش

 noun  कुनै पदार्थको त्यो रस जसलाई कुटेर निचोर्दा निस्कन्छ   Ex. पुदिनाको रस भुँडीका लागि धेरै राम्रो हुन्छ

HYPONYMY:

गुलाबजल

ONTOLOGY:

वस्तु (Object) ➜ निर्जीव (Inanimate) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

झोल

Wordnet:

asm ৰস

bd सार बाहागो

hin अर्क

kas عٲرق

kok रोस

mal സത്ത്‌

mar अर्क

urd عرق , کشید , رس

   See : झोल

A Sanskrit English Dictionary

रस  f.  m. ( ifc. f( आ).) the sap or juice of plants, Juice of fruit, any liquid or fluid, the best or finest or prime part of anything, essence, marrow, [RV.] &c. &c.
   water, liquor, drink, [MBh.]; [Kāv.] &c.
   juice of the sugar-cane, syrup, [Suśr.]
   any mixture, draught, elixir, potion, [R.]; [BhP.]
   melted butter, [L.]
गवाम्   (with or scil.) milk, [MBh.]
विषस्य   (with or scil.) poison, [Daś.]; [Rājat.]
   nectar, [L.]
   soup, broth, [L.]
   a constituent fluid or essential juice of the body, serum, ( esp.) the primary juice called chyle (formed from the food and changed by the bile into blood), ib.
   mercury, quicksilver (sometimes regarded as a kind of quintessence of the human body, else where as the seminal fluid of शिव), [Sarvad.]
   semen virile, [RV. i, 105, 2]
   myrrh, [L.]
   any mineral or metallic salt, [Cat.]
उप   a metal or mineral in a state of fusion ( cf.-, महा-र्°)
   gold, [L.]
    Vanguieria Spinosa, [L.]
   a species of amaranth, [L.]
   green onion, [L.]
   resin, [L.]
अमृत   = , [L.]
मधुर   taste, flavour (as the principal quality of fluids, of which there are 6 original kinds, viz., sweet; अम्ल, sour; लवण, salt; कटुक, pungent; तिक्त, bitter; and कषाय, astringent; sometimes 63 varieties are distinguished, viz. beside the 6 original ones, 15 mixtures of 2, 20 of 3, 15 of 4, 6 of 5, and 1 of 6 flavours), [ŚBr.] &c. &c.
    N. of the number ‘six’ [VarBṛS.]; [Śrutab.]
   any object of taste, condiment, sauce, spice, seasoning, [MBh.]; [Kāv.] &c.
   the tongue (as the organ of taste), [BhP.]
उपरि   taste or inclination or fondness for ( loc. with or scil., or comp.), love, affection, desire, [MBh.]; [Kāv.] &c.
   charm, pleasure, delight, ib.
शृङ्गार   (in rhet.) the taste or character of a work, the feeling or sentiment prevailing in it (from 8 to 10 रसs are generally enumerated, viz., love; वीर, heroism; बीभत्स, disgust; रौद्र, anger or fury; हास्य, mirth; भयानक, terror; करुण, pity; अद्भुत, wonder; शान्त, tranquillity or contentment; वात्सल्य, paternal fondness; the last or last two are sometimes omitted; cf. under भाव), [Bhar.]; [Daśar.]; [Kāvyâd.] &c.
   the prevailing sentiment in human character, [Uttarar.]; [Rājat.]
भक्ति   (with वैष्णवs) disposition of the heart or mind, religious sentiment (there are 5 रसs or रतिs forming the 5 degrees of q.v., viz. शान्ति, दास्य, साख्य, वात्सल्य, and माधुर्य), [W.]
   a kind of metre, [Piṅg.]
    N. of the sacred syllable, ‘Om,’ [ŚāṅkhGṛ.]
   the son of a निषाद and a शनकी, [L.]

The Practical Sanskrit-English Dictionary

रसः [rasḥ]   [रस्-अच्]
   Sap, juice (of trees); इक्षुरसः, कुसुमरसः &c.
   A liquid, fluid; यष्टव्यं पशुभिर्मुख्यैरथो बीजै रसैरिति [Mb.14.91.21;] न्यस्ताक्षरा धातुरसेन यत्र [Ku.1.7.]
   Water; सहस्रगुणमुत्स्रष्टुमादत्ते हि रसं रविः [R.1.18;] [Bv.2.144.]
   Liquor, drink; [Ms.2.177.]
   A draught, potion.
   Taste, flavour, relish (fig. also) (considered in Vaiś. phil. as one of the 24 gunas; the rasas are six; कटु, अम्ल, मधुर, लवण, तिक्त and कषाय); परायत्तः प्रीतेः कथ- मिव रसं वेत्तु पुरुषः [Mu.3.4;] [U.2.2.]
   A sauce, condiment,
   An object of taste; मनो बबन्धान्यरसान् विलङ्ध्य सा [R.3.4.]
   Taste or inclination for a thing, liking, desire; रसवर्जं रसोऽप्यस्य परं दृष्ट्वा निवर्तते [Bg.2.59;] इष्टे वस्तुन्युपचितरसाः प्रेमराशीभवन्ति [Me.114.]
   Love, affection; जरसा यस्मिन्नहार्यो रसः [U.1.39;] प्रसरति रसो निर्वृतिघनः 6.11 'feeling of love'; रसादृते [V.2.21;] [Ku. 3.37.]
   Pleasure, delight, happiness; चिरात्सुतस्पर्श- रसज्ञतां ययौ [R.3.26.]
   Charm, interest, elegance, beauty.
   Pathos, emotion, feeling.
   (In poetic compositions) A sentiment; नवरसरुचिरां निर्मितिमादधती भारती कवेर्जयति; [K. P.1.] (The rasas are usually eight: शृङ्गारहास्यकरुणरौद्रवीरभयानकाः । भीभत्साद्भुतसंज्ञौ चेत्यष्टौ नाट्ये रसाः स्मृताः ॥ but sometimes शान्तरस is added; thus making the total number 9; निर्वेदस्थायिभावोऽस्ति शान्तोऽपि नवमो रसः [K. P.4;] sometimes a tenth, वात्सल्यरस, is also added. Rasas are more or less a necessary factor of every poetic composition, but, according to Viśvanātha, they constitute the very essence of poetry; वाक्यं रसात्मकं काव्यम् [S. D.3.] ).
   Essence, pith, best part; ब्रह्म तेजोमयं शुक्रं यस्य सर्वमिदं रसःMb.12.24.9.
   A constituent fluid of the body.
   Semen virile.
   Mercury.
   A poison, poisonous drink; as in तीक्ष्णरस- दायिनः; रसविधानकौशलैः [Dk.2.8.]
   Any mineral metallic salt.
   Juice of the sugar-cane.
   Milk.
   Melted butter.
   Nectar; मयः कूपरसेऽक्षिपत् [Bhāg.7.1.59-6.]
   Soup, broth.
   A symbolical expression for the number 'six'.
   Green onion.
   Myrrh.
   Gold.
   A metal in a state of fusion.
   See रसातल; अनेन नूनं वेदानां कृतमाहरणं रसात् [Mb.12.347.67.]
   The tongue (as the organ of taste); वाण्यां च छन्दांसि रसे जलेशम् [Bhāg.8.2.27;] जितं सर्वं जिते रसे 11.8.21.
   (With Vaiṣṇavas.) Disposition of the heart or mind (the five Rasas are शान्ति, दास्य, साख्य, वात्सल्य and माधुर्य). -Comp.
-अग्रजम्   an ointment prepared from the calx of brass.
-अञ्जनम्   vitriol of copper, a sort of collyrium.
-अधिक   a.
   tasty.
   abounding in pleasures, splendid; [Ś.7.2] (v. l.). (-कः) borax.
   इन्द्रः mercury.
   the philosopher's stone (the touch of which is said to turn iron into gold); ˚वेधजम्, संजातम् the gold.-उत्तमम् milk.
   (मः) quicksilver.
   Phaseolus Mungo (Mar. मूग).
   milk.
   उत्पत्तिः production of taste.
   development of passion or sentiment.
   generation of the vital fluids.
   उद्भवम् a pearl.
   vermilion.-उपलम् a pearl.
-ऊनम्   garlic; also ऊनकः.
-ओदनम्   rice boiled in meat-broth.
-कर्पूरम्   sublimate of mercury.
-कर्मन्  n. n. preparation of quicksilver.
-केसरम्   camphor.
-क्रिया   the inspissation and application of fluid remedies.
-गन्धः, -न्धम्   gum-myrrh.
   गन्धकः myrrh.
   sulphur.
   गर्भम् = रसाञ्जन.
   vermilion.-गुण a. possessing the quality of taste; ज्योतिषश्च विकुर्वाणा- दापो रसगुणाः स्मृताः [Ms.1.78.]
   perceiving flavours.
   appreciating or enjoying pleasures. (-हः) the organ of taste.
-घन a.  a. full of juice.
-घ्नः   borax.
   जः sugar, molasses.
   an insect produced by the fermentation of liquids.
-जम्   blood. -a. bred in fluids; [Ms.11.143.]
   one who appreciates the flavour or excellence of, one who knows the taste of; सांसारिकेषु च सुखेषु वयं रसज्ञाः [U.2.22.]
   capable of discerning the beauty of things.
   (ज्ञः) a man of taste or feeling, a critic, an appreciative person, a poet.
   an alchemist.
   a physician, or one who prepares mercurial or other chemical compounds. (-ज्ञा) the tongue; सखि मा जल्प तवायसी रसज्ञा [Bv.2.59;] (-रसज्ञता, त्वम् means
   अन्तरम् a different taste.
   different feelings or sentiments.
-अभिनिवेशः   intentness of affection.
   poetical skill.
   alchemy.
   knowledge of flavours.
   discrimination.).
-ज्ञानम्   a branch of medical science.
   ज्येष्ठः the sweet taste.
   the love sentiment.-तन्मात्रम् the subtle element of taste.
-तेजस्  n. n. blood.
   दः a physician; [Mb.12.121.45.]
   a spy who administers poison; [Kau.A.1.12.]
-द्राविन्   a kind of citron.
-धातु  n. n. quicksilver.
-धेनुः   a cow consisting of fruit-juice.
-नाथः   mercury.
-नायकः  N. N. of Sacute;iva.-निवृत्तिः loss of taste.
-नेत्रिका   red arsenic.
-पाकजः   molasses.
-पाचकः   a cook.
-प्रबन्धः   any poetical composition, particularly a drama.
-फलः   the cocoanut tree.
-भङ्गः   the interruption or cessation of a sentiment.-भवम् blood.
-भस्मम्  n. n. oxide of mercury.
-भेदः   a preparation of quicksilver.
-मलम्   impure excretions.-मातृका the tongue.
-योगः   juices mixed scientifically.
   राजः, लोहः = रसाञ्जन.
   quick-silver.
-विक्रयः   sale of liquors.
-विद्धम्   artificial gold.-शास्त्रम् the science of alchemy.
-शोधनः   borax. (-नम्) purification of mercury.
-सरोरुहम्   a red lotus.-सिद्ध a.
   accomplished in poetry, conversant with sentiments; जयन्ति ते सुकृतिनो रससिद्धाः कवीश्वराः [Bh.2.24.]
   skilled in alchemy.
-सिद्धिः  f. f. skill in alchemy.-सिन्दूरम् a cinnabar made of zinc, mercury, blue vitriol and nitre.
-स्थानम्   vermilion.
   अम्लः a kind of sorrel.
   sour sauce.
   अयनम् an elixir of life (elixir vitæ), any medicine supposed to prolong life and prevent old age; निखिलरसायनमहितो गन्धेनोग्रेण लशुन इव [R. G.]
   (fig.) serving as an elixir vitæ, i. e. that which gratifies or regales; आनन्दनानि हृदयैकरसायनानि [Māl.6.8;] मनसश्च रसायनानि [U.1.37;] श्रोत्र˚, कर्ण˚ &c.
   alchemy or chemistry.
   any medicinal compound.
   butter-milk.
   poison.
   long pepper.
   (नः) an alchemist.
  N. N. of Garuḍa. ˚श्रेष्ठः mercury. (-नी f.)
   a channel for the fluids of the body.
  N. N. of several plants: गुडूची, काकमाची, महाकरञ्ज, गोरक्षदुग्धा and मांसच्छदा.
   consisting of juice or sentiment.
   elegant, beautiful.
   having taste or flavour.
   ambrosial; रसात्मकस्योडुपतेश्च रश्मयः [Ku.5.22.]
   fluid, liquid, watery; सोमो भूत्वा रसात्मकः [Bg.15.13.] -आदानम् absorption of fluid, suction.
-आधारः   the sun.
   आभासः the semblance or mere appearance of a sentiment; अनौचित्यप्रवृत्तत्वे आभासो रसभावयोः [S. D.]
   an improper manifestation of a sentiment.
-आश्रयः a.  a. embodying or representing sentiments.
   आस्वादः tasting juices of flavours.
   perception or appreciation of poetic sentiments, a perception of poetical charm; as in काव्यामृतरसास्वादः.
-आस्वादिन्  m. m. a bee.
-आह्वः   turpentine.
-इक्षुः   sugar-cane.

Shabda-Sagara

रस  m.  ( -सः)
   1. Flavour, taste, viz:--sweet, salt, pungent, bitter, sour, and astringent.
   2. Taste, sentiment, emotion, as an object of poe- try or composition; eight sentiments are usually enumerated, viz:-- Sringāra or love, Hāsya or mirth, Karuṇa or tenderness, Raudra or anger, Bīra or heroism, Bhayānaka or terror, Bibhatsa or disgust, and Adbhuta or surprise; Śānta, tranquility or content or Bātsalya, paternal tenderness, is sometimes considered as the ninth.
   3. Affection of the mind, passion.
   4. Juice, exudation, a fluid, a liquid, or liquified substance.
   5. Poison.
   6. Semen virile. 7. Water.
   8. The primary or essential juice or fluid of the body, whence blood, serum, sweat, &c. are supposed to be engendered; it corresponds best with chyle, but is probably of a fanciful nature.
   9. Gum myrrh.
   10. Quicksilver, from its being a semi-fluid metal, and according to certain alchemical notions possessed of supernatural power over the juices of the body, &c.
   11. A mineral or a metallic salt, as sulphur, borax, talc, blue or green vitriol, &c.; they are however usually called Upa or inferior Rasas.
  f.  ( -सा)
   1. The earth.
   2. The tongue.
   3. A plant, commonly Ākanādi. (Cissampelos hexandra.)
   4. A sort of grain, (Panicum italicum.) 5. The frankincense-tree, (Boswellia thurifera)
   6. The grape.
   7. A medical drug, commonly Kākoli.
    E. रस् to taste, to love, aff. अच .

ROOTS:

रस् अच .